Το Κεφάλαιο IX της Έκθεσης της Τριμελούς Ερευνητικής Επιτροπής αποτελεί το πιο καταγγελτικό και αποκαλυπτικό σκέλος του πορίσματος, καθώς επικεντρώνεται αποκλειστικά στην αναζήτηση και απόδοση ευθυνών, πολιτικών, ποινικών και πειθαρχικών, σε πρόσωπα που ενεπλάκησαν, άμεσα ή έμμεσα, στο σκάνδαλο των αερόσακων Takata.

Σύμφωνα με τον Όρο Εντολής 4(2)(ζ), η Επιτροπή όφειλε να εξετάσει εάν από τα ευρήματα προκύπτουν γεγονότα ή στοιχεία που θα μπορούσαν να καταδείξουν ευθύνες «σε οποιοδήποτε εμπλεκόμενο πρόσωπο», λόγω πράξεων ή παραλείψεών του. Το εύρος αυτής της εντολής είναι ουσιαστικό: δεν περιορίζεται στο αν υπήρξε σκοπιμότητα ή δόλος, αλλά εξετάζει την υπευθυνότητα ακόμη και υπό το πρίσμα πλημμελούς άσκησης καθηκόντων.

Η έννοια της «ευθύνης», όπως επεξηγείται στο κείμενο, περιλαμβάνει όχι μόνο τη νομική υποχρέωση, αλλά και την ηθική, επαγγελματική και κοινωνική υποχρέωση να λογοδοτεί κάποιος για τις πράξεις του. Όπως σημειώνεται: «η εξουσία έχει πολλά προνόμια, αλλά αυτά συνοδεύονται και από πολλές ευθύνες».

Πολιτικές ευθύνες

Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι στο Υπουργείο Μεταφορών –και ειδικότερα στο Τμήμα Οδικών Μεταφορών (ΤΟΜ)– κυριάρχησε για χρόνια μία αντίληψη αποποίησης ευθύνης. Η θέση που εκφράστηκε από πρώην Διευθυντές του ΤΟΜ ότι «την ευθύνη για τις ανακλήσεις είχε αποκλειστικά ο κατασκευαστής» χαρακτηρίζεται από την Επιτροπή ως «στρεβλωμένη» και επικίνδυνη, καθώς το κράτος δεν είναι απλός διαβιβαστής επιστολών, αλλά φορέας εποπτείας με ευθύνη απέναντι στον πολίτη.

Στο στόχαστρο τίθενται και οι Υπουργοί που κατά καιρούς διετέλεσαν στο ΥΜΕΕ. Η Επιτροπή τονίζει πως η εκτελεστική εξουσία δεν είναι απλώς διαχειριστική, αλλά ουσιαστικά λογοδοτεί για την εφαρμογή των νόμων, την πολιτική καθοδήγηση των υπηρεσιών και τη συνολική προστασία του κοινού συμφέροντος. Η αποτυχία εποπτείας και ο μη έλεγχος της απόδοσης των υπηρεσιών εμπίπτει, σύμφωνα με την έκθεση, στην κατηγορία της πολιτικής ευθύνης.

Ποινικές και πειθαρχικές ευθύνες

Παρότι η Επιτροπή δεν έχει εξουσία να αποδώσει ποινική ή πειθαρχική ενοχή, παραπέμπει ρητά στοιχεία στον Γενικό Εισαγγελέα. Ειδικά για το ΤΟΜ και την ΗΜΥ, η Επιτροπή καταγράφει πράξεις ή παραλείψεις που δυνατόν να στοιχειοθετούν ποινική ευθύνη, όπως η αμέλεια ενημέρωσης άλλων υπηρεσιών (π.χ. Συμβουλίου Οδικής Ασφάλειας) ή η μη διαχείριση σοβαρών πληροφοριών που σχετίζονταν με τη δημόσια ασφάλεια.

Η αναφορά γίνεται και σε πιθανά αδικήματα κατάχρησης εξουσίας, με την επισήμανση ότι ορισμένες αποφάσεις ή αποσιωπήσεις κρίσιμων δεδομένων θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως τέτοιες. Η ευθύνη αυτή, όπως καταγράφεται, δεν περιορίζεται μόνο στους λειτουργούς αλλά ενδέχεται να φτάνει μέχρι και τον εκάστοτε Υπουργό.

Στο κεφάλαιο για τις πειθαρχικές ευθύνες, η Επιτροπή παραθέτει το σχετικό νομικό πλαίσιο (Άρθρο 60 Ν.1/90) και επισημαίνει πως αρκετοί δημόσιοι υπάλληλοι δεν ενήργησαν με «αμεροληψία, αντικειμενικά κριτήρια και πίστη στους νόμους». Η αδιαφορία ή ο επαγγελματικός εφησυχασμός –όπως αυτός που καταγράφηκε στην περίπτωση της Εγκυκλίου του 2017 του ΤΟΜ– δεν μπορεί, κατά την Επιτροπή, να μείνει ατιμώρητη.

Θεσμική παραλυσία και ηθική αδιαφορία

Στην ουσία, το κεφάλαιο αυτό λειτουργεί ως κατηγορητήριο κατά μιας ολόκληρης κουλτούρας κρατικής απάθειας. Η Επιτροπή μιλά για γενικευμένη μετακύλιση ευθυνών, όπου κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη, με αποτέλεσμα να δημιουργείται «κλίμα πολιτικής απάθειας και κοινωνικής μοιρολατρίας». Προειδοποιεί ότι η εμπιστοσύνη του πολίτη στο κράτος καταρρέει όταν οι θεσμοί δεν αναλαμβάνουν δράση και δεν λογοδοτούν.

Συμπερασματικά

Το πόρισμα καταλήγει με τα εξής:  «Κατ’ ακολουθία των πάνω, η Επιτροπή θεωρεί ότι με την εκπλήρωση και του Όρου 4(2)(ζ) έχει εκπληρώσει το έργο που της ανατέθηκε στις 12 Μαρτίου 2025 από τον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας. Ως καταληκτικές δε επισημάνσεις, προβαίνει στις ακόλουθες:

Ενώπιον της Επιτροπής κατέθεσαν:-

1. Ο νυν και οκτώ (8) πρώην Υπουργοί του ΥΜΕΕ.

Αποτελεί εύρημα της Επιτροπής ότι οι Υπουργοί της περιόδου 2013-2023 έχουν βαριά πολιτική ευθύνη, την οποία όμως ουδείς εξ αυτών αναγνώρισε και ανέλαβε. Και αυτό, με το πρόσχημα ότι ουδείς τους ενημέρωσε για το πρόβλημα με τους αερόσακους Takata και τον τρόπο με τον οποίο το ΤΟΜ αντιμετώπιζε το πρόβλημα. Αν το γνώριζαν, πρόβαλαν, ασφαλώς και θα το αντιμετώπιζαν, όπως αποδεδειγμένα αντιμετώπισαν και άλλα θέματα κατά τη διάρκεια της θητείας τους ως Υπουργοί. Πρόκειται, κατά την άποψη της Επιτροπής, για αιτιάσεις που παραβλέπουν, αφενός, ότι η ευθύνη των Υπουργών «… είναι αντικειμενική, δεν χρειάζεται να έχει άμεσα και προσωπική εμπλοκή ένας/μία υπουργός σε ένα ζήτημα για να του/της καταλογιστεί» και, αφετέρου, ότι «… εάν τα πρόσωπα στην κορυφή της πολιτικής και κοινωνικής πυραμίδας δεν αναλαμβάνουν ευθύνη για τις πράξεις και παραλείψεις τους, τότε ενθαρρύνουν την εδραίωση γενικής και πολιτικής ασυδοσίας» και με τη μη ανάληψη ευθύνης δεν « … καλλιεργείται η πραγματική εμπιστοσύνη του πολίτη προς το Κράτος και τους πολιτειακούς θεσμούς».

2. Η νυν ΓΔ του ΥΜΕΕ και έξι (6) πρώην ΓΔ του ΥΜΕΕ ή ΥΣΕ.

Θλιβερή διαπίστωση της Επιτροπής –για τους πέντε (5) από τους έξι (6) πρώην ΓΔ– είναι η ευκολία, με την οποία πρόβαλαν την αφοπλιστική δικαιολογία πως ούτε και αυτοί γνώριζαν για το πρόβλημα με τους αερόσακους Takata, ή γενικά για τις ανακλήσεις και τον τρόπο αντιμετώπισης τους από το ΤΟΜ, ότι η ΗΜΥ δεν τους κοινοποίησε τις εκθέσεις της, ως όφειλε, και, δεν ήταν δυνατόν για τη διεύθυνση του Υπουργείου να ασκεί επαρκή εποπτεία στις πολλές Υπηρεσίες/Τμήματα του Υπουργείου. Και αυτό λόγω του ότι η άσκηση εποπτείας επί τόπου, απαιτούσε την παρουσία λειτουργών του Υπουργείου, πράγμα αδύνατο. Παραβλέπουν όμως ότι με τις δικαιολογίες αυτές ανεγνώρισαν ανεπάρκεια στην εκτέλεση των καθηκόντων τους ως ΓΔ του Υπουργείου, και σχετικά παραπέμπουμε στα «Καθήκοντα και Ευθύνες» που ανέλαβαν με τον διορισμό τους. Ότι, δηλαδή, ανέλαβαν την ευθύνη για την άρτια και αποτελεσματική οργάνωση, διεύθυνση και εποπτεία των δραστηριοτήτων των Τμημάτων/Υπηρεσιών του Υπουργείου, καθώς και τον απαραίτητο συντονισμό. Ευθύνη, την οποία ουσιαστικά οι ίδιοι αναγνώρισαν ότι απέτυχαν να εκπληρώσουν.

3. Ο νυν και τέσσερις (4) πρώην Διευθυντές ή Αν. διευθυντές του ΤΟΜ.

Όπως ήδη έχουμε επισημάνει, για την κρίσιμη περίοδο (2013-2023) είχε διαμορφωθεί και στη συνέχεια παγιωθεί, στο Τμήμα, η αντίληψη ότι την ευθύνη για τις ανακλήσεις και την εκτίμηση κινδύνου την είχε αποκλειστικά ο κατασκευαστής, και το ΤΟΜ είχε ως μόνο καθήκον να τους κοινοποιεί επικαιροποιημένα στοιχεία των ιδιοκτητών των υπό ανάκληση οχημάτων. Χαρακτηρίσαμε την αντίληψη αυτή στρεβλωμένη και επικίνδυνη, γιατί, στην πραγματικότητα, το ΤΟΜ μετέθεσε τις ευθύνες του σε τρίτα, μη κρατικά, όργανα, και μετέτρεψε την αποστολή του Τμήματος από φύλακα της οδικής ασφάλειας σε διαβιβαστή πληροφοριών σε τρίτους. Με αποτέλεσμα, να επιδείξει ασύγγνωστη αδιαφορία και απραξία στις συνεχείς προειδοποιήσεις/πληροφορίες για την επικινδυνότητα των αερόσακων Takata, και να μη προβεί, ως όφειλε, σε διαπίστωση κινδύνου για εκπλήρωση, στη συνέχεια, του καθήκοντος ενέργειας που είχε δυνάμει του Νόμου, των Κανονισμών και της αποστολής του.

4. Ο Πρόεδρος του ΣΕΜΗΟ και εκπρόσωποι των ΔτΚ, καθώς και εκπρόσωποι της ΠΑΣΕΑ.

Μέσα από τη μαρτυρία τους, η Επιτροπή διαμόρφωσε την άποψη ότι η έντονη διαφωνία τους αναφορικά με τις ανακλήσεις έχει στο επίκεντρο της οικονομικά συμφέροντα. Αντιλαμβανόμαστε τους λόγους της διαφωνίας τους. Όμως, αποστολή του Κράτους είναι πρωτίστως η ασφάλεια των πολιτών του, και όταν εγείρεται τέτοιο θέμα, τα οικονομικά συμφέροντα υποχωρούν και μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.

Συνεπώς, εάν οι αρμόδιοι δεν κατορθώσουν να εξισορροπήσουν τα συγκρουόμενα συμφέροντα των εμπλεκόμενων οικονομικών φορέων, δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να επιβάλουν με Κανονισμούς ή Διατάγματα λύσεις που εξυπηρετούν την ασφάλεια των πολιτών, ανεξαρτήτως πολιτικού ή άλλου κόστους. Και αυτό πάντα στο πλαίσιο που καθορίζεται από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/858, για τους λόγους που έχουμε υποδείξει, και

5. Οι Διευθυντές της ΗΜΥ και του Τμήματος Τροχαίας Αρχηγείου.

Η μαρτυρία των δύο αυτών προσώπων ανέδειξε ότι μεταξύ των διαφόρων Κρατικών Υπηρεσιών δεν υπάρχει η απαιτούμενη συνεργασία και αλληλοενημέρωση στα θέματα οδικής ασφάλειας. Ομοίως ανέδειξε ότι το πολυπρόσωπο Συμβούλιο Οδικής Ασφάλειας περί πολλά τυρβάζει αλλά υστερεί στην ουσία της αποστολής του που είναι η οδική ασφάλεια. Με πιο ανησυχητικό, το παιχνίδι της μη ανάληψης ευθύνης και μετάθεσης της ευθύνης σε άλλους (blame game) να είναι ευρέως διαδεδομένο, και να έχουν διαμορφωθεί και παγιωθεί, σε μεγάλο βαθμό, λανθασμένες και επικίνδυνες νοοτροπίες που θα πρέπει να εκριζωθούν και να αντικατασταθούν με γνώμονα την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος. Για να γίνει δε αυτό, στα διάφορα πόστα πρέπει να τοποθετούνται πρόσωπα τα οποία, επιπρόσθετα από τα οποιαδήποτε προσόντα, συναισθάνονται ότι οι υψηλές θέσεις έχουν μεν πολλά προνόμια αλλά συνοδεύονται και από πολλές ευθύνες, τις οποίες θα πρέπει να είναι έτοιμοι να αναλάβουν και να υποστούν τις συνέπειες σε περίπτωση αποτυχίας.

Διαβάστε επίσης: Takata: Ιδού το πόρισμα της Ερευνητικής Επιτροπής