Φαίνεται ότι για αρκετές υπηρεσίες του κράτους, η ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι νομοθεσίες και κυρίως το πνεύμα των Οδηγιών δεν είχε καμιά θετική επίδραση στον τρόπο σκέψης τους.

Στις προοδευμένες κοινωνίες δίνεται πάντα πληροφόρηση σε όποιον τη ζητήσει και εφαρμόζονται πολιτικές μόνο μετά από διαβουλεύσεις όπου οι πολίτες μπορούν να συζητήσουν, να εκφράσουν απόψεις και να τοποθετηθούν. Αυτά απαιτούν οι ευρωπαϊκές και οι εθνικές μας νομοθεσίες και ο μοντέρνος τρόπος διακυβέρνησης.

Στην Κύπρο οι διαβουλεύσεις σπάνια γίνονται, αλλά και αυτές που γίνονται προχωρούν με λάθος διαδικασίες ή ακόμη χειρότερα με επιλεγμένους προσκεκλημένους που δε θα δημιουργήσουν πρόβλημα!
Γι αυτό όλοι όσοι έχουν υπόψη τους τον τρόπο που λειτουργεί η κυπριακή κρατική μηχανή δεν έχουν εκπλαγεί από τον τρόπο που επέλεξε το κράτος να χειριστεί το θέμα της αλλαγής χρήσης του λιμανιού Λάρνακας.

Σε μια σωστή διαδικασία, η κυβέρνηση θα έπρεπε με βάση τη νομοθεσία 102/2005 να ετοιμάσει μια έκθεση για τις επιπτώσεις που θα έχει η απόφαση της να μεταφέρει τις δραστηριότητες των υδρογονανθράκων στο λιμάνι της Λάρνακας.

Μια τέτοια μελέτη η οποία θα λάμβανε υπόψη, το περιβάλλον, τους κατοίκους, την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό θα έδινε στην πόλη σημαντικά πλεονεκτήματα:

1. Θα υπήρχε καταγραφή όλων των δραστηριοτήτων που προγραμματίζονται για το λιμάνι , το είδος και τη προγραμματισμένη διάρκεια παραμονής της κάθε μιας από αυτές.
2. Θα παρουσιαζόταν η συνολική επίπτωση όλων αυτών των δραστηριοτήτων στην πόλη αλλά και προτεινόμενα (αν υπήρχαν) μέτρα αντιμετώπισης της κάθε μιας των επιπτώσεων.
3. Αν με βάση τη μελέτη οι επιπτώσεις μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, τότε η μελέτη θα έβαζε από πριν όρους και περιορισμούς στις εταιρείες στο τι επιτρέπεται ή όχι να γίνει στο λιμάνι.
4. Θα γινόταν η Δημόσια Διαβούλευση που προβλέπεται από τη νομοθεσία όπου οι Δημοτικές Αρχές, οι Οικονομικοί φορείς, τα οργανωμένα σύνολα και οι κάτοικοι της πόλης θα είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν σωστά και τεκμηριωμένα και να υποβάλουν τις δικές τους απόψεις.
5. Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία η κυβέρνηση θα είχε όλα τα απαραίτητα στοιχεία μπροστά της για να αποφασίσει αν θα αναλάβει την ευθύνη ή όχι να προχωρήσει με την αλλαγή χρήσης του λιμανιού και σε ποιο βαθμό.

Χωρίς τη πιο πάνω μελέτη όλα αυτά τα σημαντικά στοιχεία θα παραμείνουν άγνωστα και ως επακόλουθο δε θα παρθεί κανένα μέτρο αντιμετώπισης των συνολικών επιπτώσεων εφόσον δεν έγινε καμιά προσπάθεια να προβλεφθούν.

Παράλληλα θα συνεχιστούν οι αντιπαραθέσεις χωρίς στοιχεία, ο καθένας θα λέει ότι θέλει και με προφορικές υποσχέσεις θα προχωρούμε μέχρι να λήξει η θητεία της κυβέρνησης ή των υπουργών.

Από την άλλη, το επίπεδο των περιβαλλοντικών μελετών στην Κύπρο είναι εξαιρετικά χαμηλό έως και απαράδεκτο. Παράλληλα οι κυπριακές νομοθεσίες για τις περιβαλλοντικές μελέτες είναι γεμάτες τρύπες που επιτρέπουν στο κράτος και στους ιδιώτες  να κάνουν ότι θέλουν.

Όμως στην προκειμένη περίπτωση που το ενδιαφέρον είναι μεγάλο, ο μελετητής θα αναγκαστεί να κάνει καλή δουλειά διότι γνωρίζει από πριν ότι οι κάτοικοι και οι φορείς της πόλης θα κάνουν εξονυχιστικό έλεγχο της μελέτης και θα είναι όλοι παρόντες στη διαβούλευση που θα ακολουθήσει.

Διάβασα βέβαια ότι το Υπουργείο Ενέργειας προτίθεται να κάνει «Δημόσια Διαβούλευση» όπως την αποκαλεί και πολύ σύντομα μάλιστα.

Χωρίς έγγραφα και μελέτες που θα δημοσιευθούν από πριν με όλους τους προγραμματισμούς και τα στοιχεία, δεν είναι δυνατόν να γίνει πραγματική Δημόσια Διαβούλευση. Έτσι μόνον όσοι θα είναι εκείνη την ώρα παρών θα παρακολουθήσουν τις παρουσιάσεις και θα εκφράσουν απόψεις. Οι υπόλοιποι δε θα μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους με γραπτό τρόπο αφού δεν έχουν δημοσιευθεί οποιεσδήποτε πληροφορίες.

Με σωστό προγραμματισμό όλα θα ήταν τόσο απλά….

Όταν ένας άσχετος κοιτάξει το κυπριακό περιβαλλοντικό νομικό πλαίσιο ίσως να μείνει και εντυπωσιασμένος. Οι νομοθεσίες υπάρχουν αν και συνήθως είναι διάτρητες από μεθόδους παράκαμψης ή απλά δεν εφαρμόζονται ούτε ακόμη και από το κράτος.

Ένα άλλο φαινομενικά εντυπωσιακό μέρος όλου αυτού του σκηνικού είναι και οι ευρωπαϊκές ή διεθνείς συμβάσεις που υπογράφουμε χωρίς καν να σκοπεύουμε να τις εφαρμόσουμε.

Από τις περιβαλλοντικά χειρότερες νομοθεσίες είναι οι δύο νόμοι 140/2005 και ο 102/2005 για τις περιβαλλοντικές μελέτες.

Με απλά λόγια ο νόμος 140/2005 απαιτεί την εκτέλεση μιας μελέτης εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον για οποιοδήποτε από τα έργα που περιέχονται σε ένα κατάλογο όπως π.χ. λατομεία, δρόμους κλπ.

Ο νόμος 102/2005 απαιτεί τη διενέργεια ς μελέτης εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον για κάθε στρατηγική απόφαση του κράτους που επηρεάζει το περιβάλλον όπως π.χ. τοπικά σχέδια, πολιτική για αφαλατώσεις, σχεδίων αναδασμού κλπ.

Η θεωρεία φυσικά των μελετών είναι να μην προχωρήσει το έργο αν εντοπιστεί σοβαρή περιβαλλοντική ζημιά ή διαφορετικά αν δεν είναι τόσο σοβαρή η περιβαλλοντική επίπτωση πώς αυτή να μειωθεί μέσω διαφόρων μέτρων που θα παρθούν. Οι όροι αυτοί θεωρητικά επισυνάπτονται στην πολεοδομική άδεια που δίνεται για να προχωρήσει το έργο.

Ο τρόπος που έχει επιλέξει η δημοκρατία να εφαρμόσει το νόμο είναι έξυπνα γραμμένος για να παρακάμπτεται εύκολα. Τα βασικά βήματα της όλης διαδικασίας είναι:

Α) Η εταιρεία που θα εκτελέσει έργο που αναφέρεται στον κατάλογο έργων στο παράρτημα του νόμου προσλαμβάνει γραφείο που του ετοιμάζει μια Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον – ΜΕΕΠ.

Β) Μαζί με την αίτηση πολεοδομικής άδειας υποβάλλεται και η μελέτη την οποία εξετάζει επιτροπή που προεδρεύεται από το Τμήμα Περιβάλλοντος το οποίο εκδίδει Γνωμάτευση.

Γ) Αν η γνωμάτευση που έχει μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα, είναι θετική θα περιλαμβάνει και περιβαλλοντικούς όρους και υποχρεώσεις οι οποίοι επισυνάπτονται, αν συμφωνεί και η Πολεοδομία, στην άδεια που θα εκδοθεί.

Αυτή είναι η διαδικασία που επιλέξαμε η οποία δημιουργεί και πολλά σοβαρά προβλήματα, τρία όμως είναι τα πιο σημαντικά:

Ποιος κάνει τις μελέτες;

Η νομοθεσία καθορίζει ότι ο υπουργός έχει το δικαίωμα να εκδώσει διάταγμα με το οποίο θα καθορίζει τα προσόντα αυτού που υπογράφει τη μελέτη. Και όμως, από το 2005 μέχρι τώρα δεν έχει εκδοθεί τέτοιο διάταγμα. Αυτός είναι και ένας από τους πολλούς λόγους της κακής ποιότητας των μελετών αφού θεωρητικά όποιος θέλει μπορεί να κάνει μελέτες δημιουργώντας ακόμη ένα πρόβλημα στην επιτροπή που τις εξετάζει.

Φυσικά ούτε λόγος για επαγγελματική ευθύνη ή ποινές για παράλειψη στοιχείων, ψευδών δηλώσεων κλπ εφόσον δεν προβλέπεται από το νόμο.

Από την άλλη το ίδιο το κράτος όταν πρόσλαβε ιδιωτική εταιρεία για τη διενέργεια περιβαλλοντικής μελέτης για τα νέα τοπικά σχέδια πρόσθεσε υπάλληλο της στην ομάδα των μελετητών. Αντιδεοντολογικό μεν αλλά όχι παράνομο αλλά που αφήνει ερωτήματα.

Μόλις πρόσφατα Πολεοδομία έκδωσε νέα Δήλωση Πολιτικής για την οποία έκανε μεν περιβαλλοντική μελέτη αλλά δεν έκανε τις Δημόσιες Διαβουλεύσεις σε όλη την Κύπρο που απαιτεί η νομοθεσία σε αυτού του είδους τις πολιτικές. Γιατί όμως;

Ποιος διαλέγει το μελετητή;

Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο εφόσον αφήνουμε τον ιδιώτη που θα εκτελέσει το έργο να επιλέξει μελετητή της αρεσκείας του. Είναι επομένως φυσικό ότι όλοι οι μελετητές θα γράψουν εκθέσεις που διευκολύνουν τον ιδιοκτήτη του έργου.

Αν κατά λάθος κάποιος μελετητής επιμένει να περιλάβει πράγματα που θα δυσκολέψουν τον ιδιοκτήτη ή μέτρα που θα του στοιχίσουν περισσότερο, απλά τερματίζεται η συνεργασία του και προσλαμβάνεται άλλος. Και επειδή δεν υπάρχει και κανένας ουσιαστικός έλεγχος στον μελετητή ένα δυο έξυπνα γραφεία που χειρίζονται καλά τις αδυναμίες του νόμου αναλαμβάνουν και τις πιο πολλές μελέτες σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές.

Τι γίνεται με τους όρους;

Μετά από μια διαδικασία διενέργειας περιβαλλοντικής μελέτης, η πολυμελή επιτροπή που την εξετάζει εκδίδει γνωμάτευση με τους περιβαλλοντικούς όρους του έργου.

Και η τραγωδία ολοκληρώνεται με το ότι μπορεί μεν να επισυνάπτονται οι όροι στην άδεια αλλά δεν υπάρχει απολύτως κανένας έλεγχος αν αυτοί οι όροι εφαρμόζονται ή όχι.\Η γενική αντίληψη είναι ότι το επίπεδο των περιβαλλοντικών μελετών είναι πολύ χαμηλό και κανένας δεν περιμένει έργα δήθεν να αναβληθούν ή ακόμη να προσαρμοστούν για να προστατευθεί το περιβάλλον όπως κάποτε αναφέρουν διάφοροι πολιτικοί.

Και όλα αυτά απλούστατα γιατί εδώ ισχύει το κυπριακό ρητό “εγώ στραώνω τζιαι πουλώ και εσύ άμπλεπε τζιαι γόραζε» που ίσχυε στα πανηγύρια. Μπορείς να αφήσεις πράγματα έξω, να γράψεις ψέματα, να παραλείψεις εξετάσεις και ότι άλλο θες χωρίς καμιά τιμωρία.

Όλα αυτά είναι γνωστά εδώ και χρόνια και φυσικά επειδή μας βολεύει δεν παίρνουμε διορθωτικά μέτρα μέχρι η Ευρωπαϊκή Ένωση να ανανεώσει τις Οδηγίες αλλά και πάλι θα βρούμε τρόπο να τη ξεγελάσουμε.