Σοβαρές αδυναμίες και ελλείψεις στον σχεδιασμό και τη διαχείριση των διαγωνισμών για πτητικά και επίγεια μέσα πυρόσβεσης από το Τμήμα Δασών (ΤΔ) αναδεικνύει η Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας για τα έτη 2022-24.

Προλογίζοντας την έκθεση ο Γενικός Ελεγκτής Ανδρέας Παπακωνσταντίνου σημειώνει ότι το Τμήμα, ως Αναθέτουσα Αρχή, δεν κατάφερε να διαχειριστεί με τον απαιτούμενο βαθμό επάρκειας τη θωράκιση της χώρας με πτητικά και επίγεια μέσα, ένα ζήτημα πολύ κρίσιμης σημασίας για τη δημόσια ασφάλεια και την προστασία του φυσικού πλούτου της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ).

Σχολιάζει επίσης το γεγονός ότι οι εν λόγω σοβαρές αδυναμίες και παραλήψεις αφορούν τα έτη 2022 – 2024, δηλαδή τα έτη ακριβώς μετά το 2021, όπου η ΚΔ αντιμετώπισε την πιο καταστροφική πυρκαγιά στην ιστορία της (Αρακαπάς - 3 Ιουλίου 2021) η οποία προκάλεσε το θάνατο 4 ατόμων και κατέστρεψε περίπου 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης, συμπεριλαμβανομένων 28 κατοικιών και εκτεταμένων καλλιεργειών, με υλικές ζημιές άνω των €15 εκ. και με ανυπολόγιστες ζημιές για το περιβάλλον.

«Η αδυναμία ορθής διαχείρισης ενός τόσο κρίσιμου ζητήματος, παρά τα διδάγματα του 2021, συνιστά σοβαρή αποτυχία της διοίκησης. Απαιτούνται άμεσες διορθωτικές ενέργειες και θεσμική λογοδοσία», αναφέρει.

Αύξηση κόστους και απώλεια κρίσιμων περιόδων

Σύμφωνα με την έκθεση σε τρεις από τις πέντε βασικές περιπτώσεις που εξετάστηκαν (μίσθωση ελικοπτέρων, αγορά αεροπλάνων, αγορά πυροσβεστικών οχημάτων και βυτιοφόρων), η καθυστέρηση στην υλοποίηση οδήγησε σε απώλεια της κρίσιμης θερινής περιόδου, αφήνοντας τη χώρα χωρίς την αναγκαία εναέρια κάλυψη.

Συγκεκριμένα η μίσθωση δύο ελικοπτέρων, αν και προκηρύχθηκε στις αρχές του 2024 (Διαγωνισμός 1/2024), κατακυρώθηκε μόλις στις 20 Ιουλίου 2024, μεσούσης της αντιπυρικής περιόδου.

Επίσης η αγορά 42 πυροσβεστικών οχημάτων καθυστέρησε περισσότερο από ένα χρόνο: η προκήρυξη έγινε τον Σεπτέμβριο 2022 και η κατακύρωση ήρθε μόλις τον Οκτώβριο 2023.

Ανάλογη καθυστέρηση σημειώθηκε και στην αγορά έξι βυτιοφόρων, με τις ίδιες ημερομηνίες προκήρυξης και κατακύρωσης (9/2022 - 10/2023).

Στην περίπτωση της αγοράς αεροπλάνων πυρόσβεσης, για την οποία ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε τον Οκτώβριο 2023, ακυρώθηκε χωρίς να επαναπροκηρυχθεί.

Το συνολικό κόστος των τεσσάρων από τις πέντε περιπτώσεις που εξετάστηκαν ξεπέρασε κατά 27,5% την αρχική εκτίμηση, φθάνοντας τα €62,2 εκατ. έναντι προβλεπόμενων €48,8 εκατ. Παράλληλα, η περίοδος παροχής υπηρεσιών σε κάποιες περιπτώσεις μειώθηκε έως και 40%, όπως στην μίσθωση αεροπλάνων πυρόσβεσης.

Αντίστοιχα προβλήματα εντοπίζονται και στην αγορά πυροσβεστικών οχημάτων και βυτιοφόρων. Επαναλαμβανόμενες ακυρώσεις, ακατάλληλες τεχνικές προδιαγραφές και ανεπαρκής έρευνα αγοράς οδήγησαν σε επαναπροκηρύξεις με υψηλότερες εκτιμήσεις κόστους και αυστηρότερους όρους, που σε αρκετές περιπτώσεις απέκλεισαν το σύνολο σχεδόν των ενδιαφερομένων φορέων. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η κατακύρωση έγινε στον μοναδικό έγκυρο προσφοροδότη, με τίμημα αυξημένο έως και 92% σε σύγκριση με την αρχική πρόβλεψη.

Ανεπαρκής ανταγωνισμός

Όπως αναφέρεται στην έκθεση, στη μίσθωση πτητικών μέσων, ο αποκλεισμός του πιστοποιητικού ICAO υπέρ του EASA περιόρισε σημαντικά τον ανταγωνισμό και οδήγησε είτε σε απόρριψη προσφορών είτε σε διαδικασίες που απέτυχαν πλήρως, με αποτέλεσμα να απαιτηθούν κατεπείγουσες λύσεις χωρίς ουσιαστικές ασφαλιστικές ρήτρες.

Αν και στη συνέχεια επιχειρήθηκε άνοιγμα του ανταγωνισμού, παρέμειναν αστοχίες – όπως η μονομερής βαθμολόγηση υπέρ EASA – οι οποίες υπονόμευσαν την αξιοπιστία της διαδικασίας.

Ασυνέπεια και αδιαφάνεια στις αξιολογήσεις

Σοβαρό ζήτημα ασυνέπειας στον χειρισμό των διαγωνιστικών διαδικασιών καταγράφει η Ελεγκτική Υπηρεσία σε σχέση με δύο κρίσιμους διαγωνισμούς του Τμήματος Δασών για τη μίσθωση πτητικών μέσων. Συγκεκριμένα, ενώ στους διαγωνισμούς ΤΔ 15/2024 και ΤΔ 21/2024 υπήρχε ίδια απαίτηση στα έγγραφα αναφορικά με την προσκόμιση πιστοποιητικών ασφάλισης, η ίδια απόκλιση – δηλαδή η μη υποβολή ισχύοντος πιστοποιητικού – αντιμετωπίστηκε διαφορετικά. Στον πρώτο διαγωνισμό κρίθηκε ως επουσιώδης, στον δεύτερο ως ουσιώδης, παρότι ο συντονιστής της επιτροπής αξιολόγησης ήταν το ίδιο πρόσωπο.

Τελικά, το Συμβούλιο Προσφορών του Υπουργείου Γεωργίας ενέκρινε την κατακύρωση του διαγωνισμού ΤΔ 15/2024 στον μοναδικό προσφοροδότη, έναντι ποσού €16.279.500+ΦΠΑ για το Είδος Ι και €9.515.000+ΦΠΑ για το Είδος ΙΙ, τιμές αυξημένες κατά 38% και 27% αντίστοιχα σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις. Σε ό,τι αφορά το Είδος Ι, για το οποίο υπάρχει προηγούμενο συμβατικό κόστος, η αναγωγή δείχνει ότι η νέα τιμή διαμορφώθηκε στα €271.325+ΦΠΑ ανά αεροπλάνο ανά μήνα, όταν η εκτίμηση ήταν €196.667 και η προηγούμενη σύμβαση με τον ίδιο ανάδοχο είχε υπογραφεί με €220.000.

Τι προτείνει η Ελεγκτική Υπηρεσία

Η Υπηρεσία καλεί το Τμήμα να ενισχύσει ουσιαστικά τον προγραμματισμό και τη μελέτη πριν την προκήρυξη διαγωνισμών, υποδεικνύοντας την ανάγκη για τεκμηριωμένες επιλογές ανάμεσα σε μίσθωση ή αγορά μέσων πυρόσβεσης, βάσει κόστους-οφέλους, λειτουργικών αναγκών και βιωσιμότητας. Παράλληλα, συστήνει τη διενέργεια ουσιαστικής έρευνας αγοράς πριν από κάθε διαγωνισμό, ώστε να εξασφαλίζεται η ευρύτητα συμμετοχής και η ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού.

Ζητά από το Τμήμα Δασών να αποφεύγει τεχνικές προδιαγραφές που περιορίζουν τον ανταγωνισμό ή φωτογραφίζουν συγκεκριμένους προμηθευτές. Προτείνεται οι τεχνικές απαιτήσεις να βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες του Τμήματος και όχι σε τεχνοκρατικά ή γραφειοκρατικά κριτήρια.

Ζητείται επίσης η ενίσχυση της διαφάνειας και της συνέπειας στις διαδικασίες αξιολόγησης των προσφορών. Συστήνεται η τήρηση σαφών, ενιαίων και αντικειμενικών διαδικασιών, καθώς και η τεκμηρίωση όλων των αποκλίσεων και κρίσεων κατά την αξιολόγηση.

Για τα επίγεια μέσα, οι συστάσεις εστιάζουν στην ανάγκη κατάρτισης μακροπρόθεσμου σχεδίου προμηθειών, με σαφή ιεράρχηση αναγκών και χρονικό προγραμματισμό. Η Ελεγκτική Υπηρεσία εντοπίζει ανάγκη ενίσχυσης της τεχνικής επάρκειας του προσωπικού που ασχολείται με τη σύνταξη των προδιαγραφών και τη διενέργεια των αξιολογήσεων. Παράλληλα, καλεί το Τμήμα να εφαρμόζει αυστηρά τις πρόνοιες της νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων, να μην τροποποιεί κριτήρια συμμετοχής και τεχνικές απαιτήσεις εκ των υστέρων, και να διασφαλίζει ότι οι όροι συμμετοχής είναι ρεαλιστικοί και εφαρμόσιμοι.

Τέλος, ως οριζόντια σύσταση, η Υπηρεσία προτείνει την ενίσχυση των διοικητικών ικανοτήτων του Τμήματος Δασών, μέσω εκπαίδευσης του προσωπικού, βελτίωσης των εσωτερικών ελεγκτικών μηχανισμών και στενότερης συνεργασίας με την Αναθέτουσα Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων και άλλα αρμόδια τμήματα.

Προτείνεται επίσης η μεταφορά της ευθύνης για τη διενέργεια των διαγωνισμών αγοράς πτητικών μέσων σε κεντρικό φορέα, όπως το Γενικό Λογιστήριο, προκειμένου να διασφαλιστεί επάρκεια και αξιοπιστία στον χειρισμό κρίσιμων συμβάσεων.

Δείτε ΕΔΩ αναλυτικά την έκθεση.