Η συζήτηση για τον ρόλο της Ευρώπης στον πόλεμο της Ουκρανίας βρίσκεται σε καμπή. Το ανανεωμένο ειρηνευτικό σχέδιο του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, που πολλοί θεωρούν ευνοϊκό προς τη Μόσχα,  αναγκάζει τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να αντιμετωπίσουν ερωτήματα που για χρόνια απέφευγαν: έχουν την πολιτική βούληση, την κοινωνική στήριξη και τη στρατιωτική ισχύ να υπερασπιστούν την ήπειρο. Την ίδια ώρα εξελίξεις αναμένονται μετά την αποστολή του  Γουίτκοφ στη Μόσχα από τον Τραμπ για συνομιλίες με τον Πούτιν

Η συζήτηση που «άναψε» από Γαλλία

Οι δηλώσεις του Γάλλου αρχηγού στρατού, στρατηγού Φαμπιάν Μαντόν, ότι η χώρα πρέπει να αποδεχθεί πως «νέοι Γάλλοι μπορεί να χρειαστεί να πεθάνουν» για να προστατευθεί η Ευρώπη, προκάλεσαν πολιτική θύελλα. Η κατηγορία περί «πολεμοκαπηλείας» ήρθε τόσο από την αριστερά όσο και από τη δεξιά — ένδειξη του πόσο μακριά βρίσκεται η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη από το ενδεχόμενο πραγματικής στρατιωτικής σύγκρουσης.

Οι δηλώσεις αυτές προηγήθηκαν της νέας αμερικανικής πρωτοβουλίας για την Ουκρανία, αλλά έθεσαν εύστοχα το κεντρικό ζήτημα. Mπορεί η Ευρώπη να μιλά για ειρήνη, όταν δεν διαθέτει ακόμη τα εργαλεία ισχύος που απαιτεί η διπλωματία;

Ευρωπαϊκή άμυνα: Προϋπολογισμοί, στρατολόγηση και πολιτικό κόστος

Τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη εκμεταλλεύτηκαν επί δεκαετίες το «μέρισμα ειρήνης» μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι αμυντικές δαπάνες μειώθηκαν, ο αριθμός στρατιωτών και αρμάτων έπεσε κατακόρυφα και η κοινωνική διάθεση για στράτευση υποχώρησε.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας, η Ευρώπη άλλαξε πορεία. Aυξημένες δαπάνες, ενισχυμένες αγορές οπλισμού, νέα εξοπλιστικά προγράμματα. Όμως τα αποτελέσματα είναι ακόμη άνισα. Σε πολλές χώρες, λιγότερο από το ένα τρίτο των πολιτών δηλώνει ότι θα πολεμούσε σε περίπτωση πολέμου, στη Γερμανία, το ποσοστό πέφτει στο 23%.

Αντίθετα, χώρες με άμεση επαφή με τη Ρωσία, όπως η Πολωνία, η Φινλανδία και οι βαλτικές δημοκρατίες, κινούνται πιο αποφασιστικά με θητεία, εκτεταμένη εκπαίδευση εφέδρων και διαρκή προετοιμασία.

Διπλωματικός μαραθώνιος: Η Ευρώπη «μαλακώνει» το σχέδιο Τραμπ

Παρά τις αμυντικές αδυναμίες της, η ευρωπαϊκή διπλωματία φαίνεται να έχει ρόλο. Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία φέρονται —σύμφωνα με αμερικανικές πηγές— να πέτυχαν σημαντικές τροποποιήσεις στα πιο φιλορωσικά σημεία του σχεδίου Τραμπ.

Το ερώτημα είναι αν αυτές οι αλλαγές θα επιβιώσουν. Διπλωμάτες αναγνωρίζουν ότι η Ρωσία δύσκολα θα δεχθεί συμφωνία που δεν ικανοποιεί τις βασικές της απαιτήσεις.

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι στηρίζει πολλά στην ευρωπαϊκή σταθερότητα — ειδικά μετά τη ψυχρή υποδοχή που δέχθηκε στην Ουάσιγκτον και τις εντάσεις που ακολούθησαν με τη Μόσχα. Όμως το Κίεβο εκφράζει και την απογοήτευσή του: η Ευρώπη, λένε Ουκρανοί αξιωματούχοι, συχνά συνοδεύει τις μεγάλες δηλώσεις με περιορισμένη στρατιωτική υποστήριξη.

Το ειρηνευτικό πλάνο: Τι δέχεται και τι απορρίπτει η Ουκρανία

Σύμφωνα με πηγές στις ΗΠΑ, η Ουκρανία έχει αποδεχθεί «την ουσία» του αμερικανικού πλαισίου, όμως παραμένουν κρίσιμα ζητήματα ανοικτά:

• περιορισμοί στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις,

• εγκατάλειψη του στόχου ένταξης στο ΝΑΤΟ,

• εδαφικές παραχωρήσεις στη Ρωσία.

Ο Ζελένσκι έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα παραδώσει τον ανατολικό Ντονμπάς, παρότι το σχέδιο προβλέπει παραχωρήσεις εκεί. Αντίστοιχα, η Μόσχα προειδοποιεί πως θα απορρίψει κάθε αλλαγή στο κείμενο που δεν ευθυγραμμίζεται με όσα συζητήθηκαν στη συνάντηση Πούτιν–Τραμπ στην Αλάσκα.

Η στάση της Ευρώπης: Κόκκινες γραμμές και ανησυχίες

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έστειλε σαφές μήνυμα: τα σύνορα της Ουκρανίας «δεν αλλάζουν με τη βία». Η Ε.Ε. φοβάται μια συμφωνία που θα παγιδεύσει την Ουκρανία σε καθεστώς περιορισμένης κυριαρχίας και θα υπονομεύσει την ευρωπαϊκή της πορεία.

Παράλληλα, Παρίσι και Λονδίνο αναγνωρίζουν ότι η διαπραγμάτευση βρίσκεται σε «κρίσιμη φάση», καθώς οι επιθέσεις και τα αντίποινα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας συνεχίζονται με αμείωτη ένταση.

Η μεγάλη εικόνα: Διπλωματία χωρίς ισχύ;

Η Ευρώπη παρεμβαίνει, πιέζει και παζαρεύει. Όμως εξακολουθεί να διαθέτει λιγότερη στρατιωτική ισχύ από αυτήν που απαιτεί ο γεωπολιτικός ρόλος της.

Η τελική δοκιμασία είναι πλέον μπροστά: όταν έρθει η ώρα της συμφωνίας, αν έρθει,  πόσο βάρος θα έχει ο λόγος της Ευρώπης εάν οι κοινωνίες της δεν έχουν ακόμη πειστεί ότι η ασφάλεια έχει κόστος;

Αυτό είναι το ερώτημα που πλανάται πάνω από τις διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία — και ίσως καθορίσει το μέλλον της ίδιας της ηπείρου.