Ο ιδρυτής της Τουρκίας μοιάζει στα μάτια των Τούρκων σχεδόν σαν θεός...

Επισκέφτηκα πρόσφατα το μαυσωλείο του Ατατούρκ στην Άγκυρα, με ένα φίλο που θαυμάζει τρομερά τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Αισθανόταν σαν να βρισκόταν στην κορυφή του κόσμου. Τον ρώτησα «γιατί;». Κι εκείνος μου απάντησε: «Ξέρεις, οι μουσουλμάνοι πάνε στη Μέκκα, οι Τούρκοι στο Μαυσωλείο». Μου φάνηκε υπερβολική η παρομοίωση, αλλά πριν από λίγο καιρό μία έκθεση κατέδειξε του λόγου το αληθές. Ένας ξένος καλλιτέχνης εγκαινίασε την έκθεσή του για τη θρησκεία, παρουσιάζοντας τα σύμβολα τεσσάρων θρησκειών: Το σταυρό ως σύμβολο του Χριστιανισμού, το αστέρι του Δαυίδ του Ιουδαϊσμού, την ημισέληνο ως σύμβολο του Ισλάμ και το πορτρέτο του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, ως σύμβολο του Κεμαλισμού. Παρουσίαζε το θαυμασμό προς τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, ως θρησκεία. Τη θρησκεία των Τούρκων. Η άποψη του καλλιτέχνη, όμως, προκάλεσε κάποιους ένθερμους νέους του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, του κόμματος που ίδρυσε ο ίδιος ο Ατατούρκ και σήμερα τυγχάνει να είναι αξιωματική αντιπολίτευση στην Τουρκία, και προσπάθησαν να καταστρέψουν την αφίσα, που περιείχε τα σύμβολα, δημιουργώντας θέμα στην Κωνσταντινούπολη. Εκείνοι που αυτοαποκαλούνται «κεμαλιστές» συνήθως γίνονται έξαλλοι όταν κάποιος τους λέει ότι η αγάπη τους για τον Ατατούρκ φτάνει τα όρια της θρησκευτικής λατρείας. Ο Ατατούρκ ήταν εκείνος που εισηγήθηκε και επέβαλε το διαχωρισμό κράτους-θρησκείας, επομένως ο χαρακτηρισμός «πιστός» στους θαυμαστές του είναι κάτι που δεν γίνεται αποδεκτό. Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετές ομοιότητες μεταξύ θρησκείας και κεμαλισμού, τουλάχιστον όσον αφορά τον τρόπο εκδήλωσης της «πίστης» απέναντι σε αυτά τα δύο.

Η περιοχή Σκούταρι, στην ανατολική Κωνσταντινούπολη, είναι μια περιοχή γεμάτη μαντιλοφορούσες, που εργάζονται και ζουν εκεί. Αν ρωτήσεις κάποιες από αυτές- όπως έγινε πριν από κάποιους μήνες με μία φοιτήτρια- τι πιστεύουν για τον Ατατούρκ, θα απαντήσουν ότι δεν λατρεύουν τον «πατερούλη των Τούρκων», όπως αποκαλείται συχνά, αλλά τον Αλλάχ. Τοποθετούν, δηλαδή, στην ίδια κατηγορία Ατατούρκ και Θεό και -όπως σε κάθε θρησκεία- όσοι θεωρούν τους εαυτούς τους πιστούς ενός δόγματος, συνήθως απορρίπτουν εκείνους που έχουν μία διαφορετική θρησκευτική προσέγγιση. Αν πιεις ένα ποτήρι ρακί, δεν είσαι πραγματικός μουσουλμάνος. Παρομοίως, αν φοράς μαντίλα, δεν μπορεί να είσαι θαυμαστής του Ατατούρκ. Αυτή η αντίθεση στην Τουρκία είναι πολύ ξεκάθαρη, χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και εξαιρέσεις.

Ο νόμος
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο νόμος. Είναι παράνομο να προσβάλλεις τον Ατατούρκ και την κληρονομιά του. Αν το κάνεις, κινδυνεύεις να έρθεις αντιμέτωπος με τη φυλακή. Και δεν πρόκειται για κάποιο νόμο που χρησιμοποιείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Χρησιμοποιείται πολλάκις εναντίον συγγραφέων και ακαδημαϊκών, αλλά και απλών πολιτών. Ο συγκεκριμένος νόμος άνετα μπορεί να συγκριθεί με τους νόμους που υπάρχουν σε πολλές χριστιανικές και μουσουλμανικές χώρες, και απαγορεύουν τη «βλασφημία απέναντι στα θεία».
Πέρυσι απεβίωσε η Τουρκάν Σαϊλάν. Εθεωρείτο η εμπνεύστρια της ιδέας να πηγαίνουν (και) τα κορίτσια σχολείο στην Τουρκία. Παντού διαλαλούσε ότι ο μέντοράς της ήταν ο Ατατούρκ. Αυτό δεν είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι εκείνος έκανε υποχρεωτική την εκπαίδευση για τα αγόρια και τα κορίτσια. Το περίεργο ήταν, όμως, ότι όταν αναφερόταν σε εκείνον, χρησιμοποιούσε εκφράσεις όπως «η χάρη Του» κλπ. με κεφαλαίο Τ. Μόνο οι προφήτες ή ο ιδρυτής μιας θρησκείας αποκαλούνται έτσι. Ο Αλλάχ, ο Θεός, ο Ιησούς, ο Μωάμεθ και ούτω καθεξής.
Σε κάθε μαγαζί, ακόμη και στο πιο μικρό, ακόμη και στο πιο μοντέρνο θα υπάρχει ένα πορτρέτο του Ατατούρκ, που θα κοσμεί τον τοίχο, ακόμη και εκεί που δεν το περιμένεις. Οι μανάδες στην Ελλάδα, την Κύπρο και αλλού κρεμούν μία εικόνα έτσι για να υπάρχει κάπου στο σπίτι, οι Τούρκοι ένα πορτρέτο του Ατατούρκ, διαφορετικά υπάρχει ενδόμυχα ένας φόβος ότι θα κατηγορηθούν για «ασέβεια».

Είναι αδιανόητο, επίσης, για μία σημαντική μερίδα του πληθυσμού, που ζει και εργάζεται για παράδειγμα σε μεγαλουπόλεις, όχι σε μικρά χωριά, να μην υπάρχει ένας αντίστοιχος ηγέτης σε κάθε χώρα, ο οποίος θα έχει καθορίσει ως «Θεός» τη μοίρα της, ακόμη και τον τρόπο σκέψης του λαού της. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το έκπληκτο βλέμμα του κομμωτή της γειτονιάς στο Μεσοχώρι (Ορτάκιοι) της Κωνσταντινούπολης, όταν του είπα ότι στις δυτικές χώρες αντίστοιχα δεν υπάρχει τέτοιος ηγέτης, τουλάχιστον που να αναγνωρίζεται ευρέως ως εθνικός ευεργέτης ή κι ακόμη παραπάνω. Θέλετε κι άλλο;

Μια από τις υποχρεωτικές σχολικές εκδρομές
ΠΑΜΕ πίσω στο Μαυσωλείο του Ατατούρκ. Εκεί υπάρχει ένα βιβλίο επισκεπτών. Ξεφυλλίζοντάς το θα δεις διάφορες αφιερώσεις ακόμη και παιδιών. Το Μαυσωλείο είναι μία από τις υποχρεωτικές σχολικές εκδρομές άλλωστε. Πολλά παιδιά του δημοτικού γράφουν για παράδειγμα: «Σε αγαπώ Ατατούρκ, ξέρω ότι με κοιτάζεις από ψηλά και υπόσχομαι να είμαι καλός μαθητής». Ποιος κοιτάζει κάτω και ελέγχει την κάθε σου κίνηση; Συνήθως -λένε- ο Θεός. Παρατηρείς, όμως, και κάτι άλλο στο Μαυσωλείο. Μία φράση που είπε ο ίδιος ο Ατατούρκ: Δεν πρόκειται για μένα, εγώ θα πεθάνω, αλλά η Τουρκία θα ζει αιώνια. Κι όμως αυτή η φράση μετατρέπει τον Ατατούρκ στα μάτια των Τούρκων σχεδόν σε Θεό. Αναμφισβήτητα ο Ατατούρκ θεωρείται ο άνθρωπος που έφτιαξε από το μηδέν μία χώρα, που εκσυγχρόνισε ένα κράτος, που έδωσε ανθρώπινα δικαιώματα. Όλα αυτά στην εποχή του, που κάποια ίσως από αυτά μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα και για το σήμερα. Στην πορεία όμως προστέθηκαν κι άλλες αξίες και άνθρωποι που πρόσφεραν στην Τουρκία πράγματα. Αυτό ο τουρκικός λαός δεν μπορεί να το κατανοήσει εύκολα. Πολλές φορές διαφωνούν στο όνομά του, πολεμούν στο όνομά του, γίνονται βίαιοι στο όνομά του. Ξεχνώντας ότι ο Ατατούρκ ήταν ένας άνθρωπος, λίγο παραπάνω χαρισματικός και έξυπνος, αλλά άνθρωπος, κι ότι υπήρχε και συνέχεια. Αυτό είναι κάτι που ούτε και οι εκτός Τουρκίας επίσης δεν μπορούν να κατανοήσουν εύκολα και συνήθως το περιγελούν. Κάποιες έννοιες έχουν διαφορετική βαρύτητα σε κάποιους και διαφορετική σε κάποιους άλλους. Μία από αυτές είναι και ο ατατουρκισμός.