Στην Κύπρο της ευμάρειας και της προόδου υπάρχουν ακόμη άτομα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, ηλικιωμένοι μόνοι άνω των 65 ετών και μονογονεϊκά νοικοκυριά με τουλάχιστον ένα εξαρτώμενο παιδί.

Η απειλή της οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεών της στην κυπριακή οικονομία θέτει σε απειλή πολλές ομάδες του πληθυσμού, παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται τα τελευταία χρόνια για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ατόμων εκείνων που θεωρούνται φτωχοί.
Πέραν των ηλικιωμένων και των μονογονεϊκών οικογενειών υπάρχει ακόμη πολλή φτώχια ανάμεσα και σε άλλες κατηγορίες πολιτών, όπως είναι οι λήπτες δημοσίου βοηθήματος, οι άνεργοι νέοι, οι άνεργες γυναίκες και το αδρανές γυναικείο δυναμικό, οι νέοι που αποχωρούν πρόωρα από το σχολείο, τα άτομα με αναπηρίες, οι οικονομικοί μετανάστες και πρόσφυγες, ιδιαίτερα αυτοί από τρίτες χώρες.

Οι φτωχότεροι
Τα πιο ευάλωτα στη φτώχια θεωρούνται τα μονογονεϊκά νοικοκυριά με τουλάχιστον ένα εξαρτώμενο παιδί, το νοικοκυριό με δύο ενήλικες από τους οποίους ο ένας είναι 65 χρονών και άνω και το νοικοκυριό του ενός ατόμου ηλικίας 65 χρονών και άνω.
Στην περίπτωση των μονογονεϊκών νοικοκυριών, μια έρευνα με θέμα τις μονογονεϊκές οικογένειες -που πραγματοποιήθηκε πριν από τρία χρόνια, από το Intercollege, με συνεργαζόμενους φορείς το Mediterranean Institute of Gender Studies και το Σύνδεσμο Κοινωνιολόγων Κύπρου και με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας- κατέδειξε ότι η κατακόρυφη μείωση των οικονομικών πόρων είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η μεγαλύτερη μερίδα μόνων-γονέων. Γι’ αυτό και κατατάσσονται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο ανάμεσα στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού για τον κίνδυνο φτώχιας.

Σε μια σύγκριση που κλήθηκαν να κάνουν οι μόνοι-γονείς που πήραν μέρος στην έρευνα σε σχέση με το οικογενειακό εισόδημα που υπήρχε πριν η οικογένεια γίνει μονογονεϊκή και μετά, η συντριπτική πλειοψηφία των μονογονεϊκών οικογενειών, ένα ποσοστό 78,7%, δήλωσε πως αυτό μειώθηκε. Το 17,8% δήλωσε ότι παρέμεινε το ίδιο και μόνο το 3,5% υποστήριξε ότι αυξήθηκε.
Την κατάσταση σε σχέση με τη φτώχια επιβεβαιώνει και η Έρευνα Εισοδημάτων και Συνθηκών Διαβίωσης των νοικοκυριών που διεξάγεται από τη Στατιστική Υπηρεσία σε ετήσια βάση από το 2005. Όπως αναφέρεται, το ποσοστό κινδύνου φτώχιας σε ένα μονογονεϊκό νοικοκυριό με τουλάχιστον ένα εξαρτώμενο παιδί συνεχίζει να παραμένει σε ψηλά επίπεδα φθάνοντας 31% το 2008. Και αυτό παρά την αριθμητική μείωσή του από το 33% το 2007, το 34% το 2006 και το 35% το 2005.

Άνω των 65 ετών
Το μεγαλύτερο, ωστόσο, πρόβλημα εξακολουθούμε να το βρίσκουμε στα νοικοκυριά του ενός ατόμου 65 χρονών και άνω, όπου -παρά τη μείωση των ποσοστών από το 74% το 2007 και 70% το 2006 και 2005- το ποσοστό βρίσκεται ακόμη στο ψηλό επίπεδο του 67% για το 2008. Εξίσου ψηλά ποσοστά καταγράφονται και στα νοικοκυριά με δύο ενήλικες, από τους οποίους ο ένας είναι 65 χρονών και άνω. Εδώ υπάρχει μια μικρή αύξηση κατά 1%, ήτοι στο 50% για το 2008, από 49% το 2007. Να σημειώσουμε ότι τα ποσοστά αυτά κυμάνθηκαν στο 51% το 2006 και στο 47% το 2005.

Τι ορίζεται ως φτώχια
Η ΦΤΩΧΙΑ έχει οριστεί σε σχέση με το μέσο επίπεδο διαβίωσης μιας συγκεκριμένης κοινωνίας σε μια δεδομένη χρονική περίοδο. Αυτή η σχετική θεώρηση της φτώχιας δίνει έμφαση στην οικονομική ανισότητα, σε αντίθεση με την απόλυτη φτώχια που δίνει έμφαση στην οικονομική ανεπάρκεια.

Η σχετική θεώρηση της φτώχιας απαιτεί τον καθορισμό γραμμής φτώχιας που ορίζεται συνήθως στο 60% του διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού με βάση σχετική κλίμακα που καθορίζει ο ΟΟΣΑ. Για να υπολογιστεί το συνολικό ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού λαμβάνεται υπόψη το συνολικό καθαρό εισόδημα όλων των μελών του νοικοκυριού, δηλαδή το εισόδημά τους που προκύπτει μετά την αφαίρεση των φόρων και των εισφορών για κοινωνική ασφάλιση. Το ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα κάθε νοικοκυριού υπολογίζεται διαιρώντας το συνολικό καθαρό εισόδημα του νοικοκυριού με το ισοδύναμο μέγεθός του. Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, επειδή το να είναι ένα άτομο ή νοικοκυριό κάτω από αυτό το όριο δεν είναι ούτε απαραίτητο ούτε αρκετό για να πούμε ότι είναι και φτωχό, ο δείκτης δεν ονομάζεται δείκτης φτώχιας αλλά μέτρο (όριο) κινδύνου φτώχιας.

Ψηλότερο ανάμεσα στις γυναίκες το ποσοστό κινδύνου
ΑΠΟ τα στοιχεία της Έρευνας Εισοδημάτων προκύπτει ότι το χρηματικό όριο φτώχιας ανέρχεται στο ετήσιο ποσό των €10.022 σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία για το 2008, σε €9.590 για το 2007, σε €8.719 για το 2006 και σε €7.894 για το 2005 για έναν ενήλικα. Για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά το όριο φτώχιας διαφοροποιείται ετησίως ως εξής: €21.046 σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία για το 2008, σε €20.140 για το 2007, σε €18.311 για το 2006 και σε €16.578 για το 2005.

Το ποσοστό κινδύνου φτώχιας είναι ψηλότερο ανάμεσα στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες. Το ποσοστό κινδύνου στις γυναίκες ανήλθε στο 18% το 2008, στο 17% το 2007, στο 18% το 2006 και το 2005. Στους άνδρες το ποσοστό αυτό κυμάνθηκε στο 14% το 2008 και στο 15% για τα έτη 2005 -2007. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η πιο ευάλωτη ομάδα πληθυσμού είναι στην Κύπρο τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Το ποσοστό κινδύνου φτώχιας της ομάδας αυτής ήταν 49% για το 2008, 51% το 2007, 52% το 2006 και 51% το 2005. Παρά τη μικρή μείωση το ποσοστό βρίσκεται σε σχετικά ψηλά επίπεδα. Ακολουθεί η ηλιακή κατηγορία 0 -17 χρονών στην οποία βρίσκουμε για το 2008 ένα ποσοστό 14%, για το 2007 ένα ποσοστό 12%, για το 2006 ένα 12% και για το 2005 13%.

Σε μικρότερα ποσοστά κυμαίνονται τα ποσοστά κινδύνου φτώχιας ανάμεσα στις ηλικίες 18 - 64 ετών. Τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται στο 11% για το 2008, στο 10% το 2007 και στο 11% για το 2005 και 2006. Να σημειωθεί ότι τα κοινωνικά επιδόματα μείωσαν το ποσοστό της φτώχιας κατά 5,3 ποσοστιαίες μονάδες το 2008 και οι συντάξεις μείωσαν το ποσοστό αυτό σχεδόν κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες. Το σύνολο των κοινωνικών μεταβιβάσεων μειώνει το ποσοστό της φτώχιας κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες.

Έρευνα εισοδημάτων
Η ΕΡΕΥΝΑ Εισοδημάτων και Συνθηκών Διαβίωσης των νοικοκυριών διεξάγεται από τη Στατιστική Υπηρεσία σε ετήσια βάση από το 2005. Αποτελεί μέρος ενός Κοινοτικού Στατιστικού Προγράμματος στο οποίο συμμετέχουν όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασικός στόχος είναι η μελέτη, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, των συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών σε σχέση με το εισόδημά τους. Αποτελεί τη βασική πηγή αναφοράς των συγκριτικών στατιστικών για την κατανομή του εισοδήματος και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Με την έρευνα αυτή διερευνώνται ορισμένα κοινωνικά και οικονομικά μεγέθη, που επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού, καταρτίζονται στοιχεία σχετικά με τις εισοδηματικές ανισότητες, τις ανισότητες στις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών, τη φτώχια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και καταρτίζονται διαρθρωτικοί δείκτες κοινωνικής συνοχής.

Από τα μεγαλύτερα προβλήματα ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε.
ΤΟ ΘΕΜΑ της φτώχιας είναι σήμερα από τα μεγαλύτερα προβλήματα ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας του ευρωβαρόμετρου σχετικά με τη στάση έναντι της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 28 Αυγούστου και 17 Σεπτεμβρίου 2009, η εικόνα είναι ζοφερή. Το 73% των Ευρωπαίων θεωρεί ότι η φτώχια είναι διαδεδομένο πρόβλημα στη χώρα τους, ενώ το 89% ζητεί από την κυβέρνησή του να λάβει επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος.
Περίπου 80 εκατομμύρια άτομα, ένα ποσοστό 16% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας και συναντούν σοβαρά εμπόδια σε σχέση με την πρόσβαση στην απασχόληση, στην εκπαίδευση, στη στέγαση και στις κοινωνικές και χρηματοδοτικές υπηρεσίες.

Το υψηλό ποσοστό ανεργίας (52%) και το ποσοστό των χαμηλόμισθων (49%) θεωρούνται οι κυριότεροι παράγοντες που εξηγούν «κοινωνικά» το φαινόμενο της φτώχιας, σε συνδυασμό με τις ανεπαρκείς κοινωνικές παροχές και συντάξεις (29%) και το υπερβολικό κόστος αξιοπρεπούς στέγασης (26%). Τα σοβαρότερα προβλήµατα αντιμετωπίζουν οι ηλικιωµένοι, οι γυναίκες και οι ανάπηροι. Το επίπεδο της φτώχιας µεταξύ των κρατών-µελών κυμαίνεται µεταξύ €250 στις Βαλτικές Χώρες, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία και €900 το µήνα στην Αγγλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Γερµανία. Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν τη διεύρυνση του χάσματος µεταξύ πλουσίων και φτωχών.
Εκτιμάται ότι εάν η οικονομική κρίση συνεχισθεί, θα δημιουργήσει περαιτέρω κοινωνική ανισότητα. Οι φτωχοί θα γίνονται φτωχότεροι, η υγεία τους θα χειροτερεύει και θα πληθαίνουν οι ψυχικές διαταραχές, ενώ θα παρατηρείται αύξηση στην αντικοινωνική συμπεριφορά και έξαρση της βίας στην οικογένεια.

Δεσμεύσεις της Κύπρου
Η ΚΥΠΡΟΣ έχει δεσμευθεί, στα πλαίσια της Εθνικής Στρατηγικής Κοινωνικής Ενσωμάτωσης για την περίοδο 2008-2010, ότι θα καταπολεμήσει τη φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και θα διασφαλίσει τη δυνατότητα πρόσβασης όλων των πολιτών σε υλικούς και άυλους πόρους, σε δικαιώματα και υπηρεσίες. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια έχουν τεθεί προτεραιότητες, όπως είναι:
· H μείωση του κινδύνου της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
· Η προώθηση της ενεργού ένταξης ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού στην αγορά εργασίας.
· Η πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών.
· Ο εκσυγχρονισμός των θεσμών για την ενίσχυση των διαδικασιών και των πολιτικών κοινωνικής συνοχής.
Όπως καταγράφεται σχετικά, ορισμένες ομάδες του πληθυσμού φαίνεται να απειλούνται περισσότερο από άλλες ως προς τον κίνδυνο της φτώχιας, παραπέμποντας έτσι στο σχεδιασμό προτεραιοτήτων και στόχων για την περαιτέρω μείωση του κινδύνου φτώχιας.

Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχιας
ΜΕ το Ευρωπαϊκό Έτος για τη φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, που καθορίζεται για το 2010, τα κράτη-μέλη της Ένωσης έχουν υποχρέωση:
Πρώτο: Να επιδιώξουν την καταπολέμηση της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού σύμφωνα με τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας του ΟΗΕ.
Δεύτερο: Να δώσουν υποστήριξη σε μειονεκτούσες περιφέρειες, σε περιοχές με μόνιμα διαρθρωτικά μειονεκτήματα, σε εξόχως απόκεντρες περιφέρειες.
Τρίτο: Να επισημανθεί ο μεγάλος κίνδυνος φτώχιας και/ή αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν ειδικές ομάδες του πληθυσμού.
Τέταρτο: Να προωθηθεί η αξιοπρεπής απασχόληση, ώστε να μειωθεί σημαντικά ο κίνδυνος της φτώχιας για τους πολίτες.
Πέμπτο: Να συμβάλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού, στη μεγαλύτερη ώθηση και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.
Έκτο: Να δώσουν ώθηση στις ενεργές πολιτικές ένταξης.
Έβδομο: Να προωθήσουν τις ίσες ευκαιρίες για όλους, ως παράγοντα κοινωνικής αλληλεγγύης και αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών και τη δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς φτώχια και αποκλεισμούς.

Οι πέντε θεματικές προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί, αφορούν:
α) Την προώθηση πολυδιάστατων ολοκληρωμένων στρατηγικών για την πρόληψη και τη μείωση της φτώχιας, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής φτώχιας, της μετάδοσης της φτώχιας από γενιά σε γενιά και της φτώχιας στις οικογένειες.
β) Την προώθηση αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς και ολοκληρωμένων προσεγγίσεων για την ενεργό ενσωμάτωση και την εξάλειψη των περιορισμών της πρόσβασης στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση.
γ) Την εξασφάλιση ίσης πρόσβασης σε επαρκείς πόρους και υπηρεσίες (στέγαση, υγεία και κοινωνική ασφάλιση) και τη διευκόλυνση της πρόσβασης στον πολιτισμό και στην ψυχαγωγία.
δ) Την αντιμετώπιση των διαστάσεων του φύλου, της ηλικίας και της εθνοτικής καταγωγής σε σχέση με τη φτώχια.
ε) Την εξάλειψη των διακρίσεων και την προώθηση της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών και των εθνικών μειονοτήτων, καθώς και την αντιμετώπιση των αναγκών των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους και άλλων ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού.