Η ασθένεια, τα στάδιά της και πώς μπορεί να προληφθεί αλλά και να αντιμετωπιστεί
Είναι ένα ψυχοσωματικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από φυσικά και ψυχικά συμπτώματα, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στον θάνατο, με ένα ποσοστό αρκετά υψηλό, γύρω στα 10-15%

Η ψυχογενής ανορεξία είναι μια ασθένεια που όλο και πιο συχνά εμφανίζεται στην Κύπρο και Ελλάδα, δημιουργώντας συχνά τεράστια ψυχοκοινωνικά προβλήματα στις οικογένειες που βρίσκονται αντιμέτωπες με αυτό το πρόβλημα, μα συγχρόνως δυσκολίες και στους ειδικούς στα θέματα χειρισμού, λόγω της πολυπλοκότητάς της.

Η ψυχογενής ανορεξία είναι ένα ψυχοσωματικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από φυσικά και ψυχικά συμπτώματα, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στον θάνατο, με ένα ποσοστό αρκετά υψηλό, γύρω στα 10-15%. Η ανορεξία είναι συνήθως μια ασθένεια των κοριτσιών με ποσοστό 20:1, συνήθως της εφηβείας, παρόλο που εμφανίζεται κάποτε, όλο και πιο συχνά, πιο νωρίς ή αργότερα.

Η τέλεια απουσία στις χώρες του «τρίτου κόσμου» και η συχνή αύξηση της συχνότητας στα ανεπτυγμένα «δυτικά» κράτη και σε μεσοαστικές οικογένειες, είναι στοιχεία που οδηγούν στην υποστήριξη κοινωνιολογικών θεωριών.

Διάγνωση
Η διάγνωση της ανορεξίας κατά το DSM - III βασίζεται στα εξής κριτήρια:
1. Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος τού σώματος στο επίπεδο, ή πάνω από το επίπεδο, του ελάχιστα φυσιολογικού βάρους για την ηλικία και το ύψος του.
2. Έντονος φόβος παχυσαρκίας, που δεν ελαττώνεται με τη μείωση του βάρους.
3. Διαταραχή του τρόπου με τον οποίο βιώνεται το βάρος ή το σχήμα στην αυτοαξιολόγηση, ή άρνηση της σοβαρότητας του υπάρχοντος χαμηλού βάρους του σώματος.
4. Σε γυναίκες μετά την εμμηναρχή παρουσιάζεται αμηνόρροια, δηλαδή απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών κύκλων.
Η έλλειψη της περιόδου για τα κορίτσια είναι δυνατόν να διακοπεί για αρκετό χρονικό διάστημα, άσχετα από την έλλειψη βάρους. Συχνά, έστω κι αν το βάρος επανακτάται, δεν ακολουθείται πάντα σύντομα από την έμμηνο ροή.

Τα κριτήρια
Τα διαγνωστικά κριτήρια κατά το ICD-10 είναι κάπως διαφοροποιημένα και είναι τα ακόλουθα:
α) Το σωματικό βάρος παραμένει τουλάχιστον 15% κάτω από το αναμενόμενο ή λιγότερο.
β) Η απώλεια βάρους αυτοπροκαλείται με την αποφυγή «παχυντικών τροφών». Είναι δυνατόν, επίσης, να υπάρχουν ένα ή περισσότερα από τα επόμενα: αυτοπροκαλούμενοι έμετοι, αυτοπροκαλούμενες κενώσεις με καθαρτικές ουσίες, υπερβολική σωματική άσκηση, χρήση φαρμάκων κατασταλτικών της όρεξης ή/και διουρητικών.
γ) Υπάρχει παραμόρφωση της εικόνας του σωματικού εγώ.
δ) Υπάρχει εκτεταμένη ενδοκρινική διαταραχή, του υποθαλαμοϋποφυσιογοναδικού άξονα, εκδηλούμενη στις γυναίκες ως αμηνόρροια και στους άνδρες ως απώλεια του σεξουαλικού ενδιαφέροντος και της ικανότητας.
ε) Αν η έναρξη της ψυχογενούς ανορεξίας τοποθετείται στην προεφηβική ηλικία, η διαδοχή των διαφόρων γεγονότων της ήβης καθυστερεί ή αναστέλλεται (η ανάπτυξη του ατόμου σταματά, στα κορίτσια οι μαστοί δεν αναπτύσσονται και υπάρχει πρωτογενής αμηνόρροια, στα αγόρια τα γεννητικά όργανα παραμένουν παιδικά). Με την ανάρρωση, η ήβη συχνά συμπληρώνεται φυσιολογικά, αλλά η εμμηναρχή καθυστερεί.

Σωματικά συμπτώματα
Άτομα που αντιμετωπίζουν αυτήν τη διαταραχή μπορεί να παρουσιάζουν και τα εξής σωματικά συμπτώματα:
* κρύα άκρα,
* επανεμφάνιση παιδικού χνουδιού,
* βραδυκαρδία, μείωση της αρτηριακής πίεσης, υποθερμία (vita minima),
* φούσκωμα στα κάτω άκρα.

Αν η ανορεξία αρχίσει πριν από την εφηβεία, τότε είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθεί καθυστέρηση στην ανάπτυξη του σκελετού, με προβλήματα αργότερα στη σωματική ανάπτυξη και καθυστέρηση στην εμφάνιση των χαρακτηριστικών ήβης. Πρέπει, αφού εξετάσουμε ένα κορίτσι/αγόρι, προτού θέσουμε τη διάγνωση της ψυχογενούς ανορεξίας να βεβαιωθούμε ότι δεν πάσχει από άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, ψυχαναγκαστική νεύρωση, σχιζοφρένεια, ή σωματικές αρρώστιες, όπως υπερθυρεοειδισμό, υπερλειτουργία της υπόφυσης.

Με βάση τα ως άνω οι αναγκαίες κλινικές εξετάσεις που πρέπει να γίνουν είναι:
* γενικές αιματολογικές αναλύσεις,
* ορμονικές αναλύσεις,
* πίεση και παλμό, στην ανάγκη ηλεκτροκαρδιογράφημα,
* υπερηχογράφημα της κοιλιακής χώρας,
* τομογραφία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Αιτιολογία
Τα αίτια της ψυχογενούς ανορεξίας είναι αρκετά πολύπλοκα και διαφορετικά στην κάθε περίπτωση. Για το ξεκίνημα της αρρώστιας, είναι δυνατό να συμβάλουν ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, απώλεια κάποιου σημαντικού προσώπου, κοροϊδία λόγω παχυσαρκίας ή μια άλλη τραυματική εμπειρία. Είναι βασικό για τον θεραπευτή να μην εγκλωβιστεί στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι κάποια συγκεκριμένη θεωρία ισχύει, αλλά η εύρεση των λόγων που ώθησαν στη δημιουργία του προβλήματος να κατευθύνει τη θεραπευτική παρέμβαση.

* Η εκδήλωση της ψυχογενούς ανορεξίας μεταξύ μονογενών διδύμων, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ψυχικών προβλημάτων σε συγγενείς ανορεκτικών υποδηλώνει ίσως την πιθανή ύπαρξη μιας γενικής προδιάθεσης.
* Οι Σχολές Θεραπείας της Οικογένειας (Μιλάνου και Φιλαδέλφειας), μιλούν για δυσκαμψία στην οικογένεια, με αποτέλεσμα το άτομο να μην μπορεί να προσαρμοστεί και να έχουμε εχθρική σύγκρουση των δύο γενεών μέσω του φαγητού.
* Άλλοι αναφέρονται σε μια προσωπική προδιάθεση, στο ότι τα κορίτσια/αγόρια αυτά έχουν δυσκολίες να αποχωριστούν την οικογένειά τους και ότι η διαδικασία του αποχωρισμού και της αυτονομίας γίνεται αρκετά επώδυνα.
* Η ψυχαναλυτική μέθοδος, που είχε σαν θεραπευτική μέθοδος πολύ περιορισμένα αποτελέσματα, έδινε ερμηνείες όπως το ότι το ανορεκτικό παιδί προσπαθεί να αποφύγει τη σεξουαλικότητά του.
* Άλλοι, πάλι, δίνουν μεγαλύτερη σημασία στο πρόβλημα της διαταραχής της εικόνας του σώματος, με το να επικεντρώνουν σε αυτό το σημείο, την κύρια αιτία του προβλήματος.
* Μια ερευνήτρια, η Hilde Bruch, βασίζει τη δική της θεωρία στο ότι το παιδί με ανορεξία είναι ένα παιδί που μεγαλώνει χωρίς οι γύρω του να καταλαβαίνουν τη σημασία των μηνυμάτων που στέλνει, γι' αυτό να αντιδρούν με τον δικό τους τρόπο, ώστε το παιδί να μη δημιουργεί μια δική του υπόσταση, με αποτέλεσμα να αισθάνεται και να συμπεριφέρεται όπως θέλουν οι γονείς.

Όταν τότε έλθει η ώρα για την ανεξαρτητοποίηση, τα 'χει χαμένα, με αποτέλεσμα να επιλέγει ίσως τους λανθασμένους τρόπους.

Πώς διατηρείται
Εκείνο που είναι βασικό να γνωρίζουμε, είναι πως όταν το πρόβλημα ξεκινήσει, τότε υπάρχουν παράγοντες που βοηθούν στη διατήρησή του, όπως:
* Η καχεξία επηρεάζει την ψυχική διάθεση και τις νοητικές λειτουργίες, ιδίως προσοχή και συγκέντρωση, έτσι ώστε να γίνεται μια διαιώνιση του συμπτώματος.
* Η καχεξία επηρεάζει την αποφασιστικότητα και δημιουργεί αδιαφορία, άρα και πάλι η κατάσταση παραμένει χρόνια.
* Ας μην ξεχνούμε, τέλος, ότι η συνάρτηση της επίδοσης στο σχολείο με το χάσιμο βάρους είναι θετικοί παράγοντες για τη διατήρηση του προβλήματος.

Θεραπεία
Το θεραπευτικό πρόγραμμα πρέπει να αποτελείται από δύο μέρη:
1. Την επανασίτιση, που εδώ οι γονείς και η θεραπευτική ομάδα θα επιβάλουν τη θέλησή τους, και
2. την ψυχολογική πλευρά, όπου η/ο πελάτης κρατεί τα ηνία.

Αυτό θα πρέπει να ξεκαθαριστεί από νωρίς. Σκοποί της θεραπείας θα πρέπει να είναι η απόκτηση ενός υγιούς βάρους, μιας υγιούς συμπεριφοράς σίτισης, η αποβολή των σκέψεων και των αρνητικών συναισθημάτων απέναντι στο φαγητό, όπως και κάποιων συμπεριφορών, π.χ. υπερκινητικότητα.

Εκτός αυτών, θα πρέπει να υπάρξει στήριξη από την οικογένεια και να παρεμποδιστούν οι παλινδρομήσεις. Βασικό στοιχείο της θεραπείας είναι ο ορισμός από την αρχή του τελικού βάρους. Το βάρος αυτής της διαταραχής, ο κίνδυνος άμεσων μα και μακρόχρονων συνεπειών στη σωματική μα και ψυχική υγεία του παιδιού, το άγχος που δημιουργεί αυτή η ασθένεια, είναι και οι λόγοι που κάνουν αναγκαία την ύπαρξη θεραπευτικής ομάδας, όπως και η πολυπλοκότητα, τόσο στην αιτιολογία όσο και στη συμπτωματολογία του προβλήματος.

Η θεραπεία είναι τόσο ιατρική στην περίπτωση διαταραχής οργανικών παραμέτρων όσο και ψυχοθεραπευτική. Η ασθενής δέχεται ατομική ψυχοθεραπεία και σε τακτά χρονικά διαστήματα οικογενειακή θεραπεία. Οι σχέσεις των ατόμων αυτής της ομάδας θα πρέπει να είναι λειτουργικές, θα πρέπει να 'ναι αποφασισμένοι ότι πρέπει να επαγρυπνούν, και πως έχουν να αντιμετωπίσουν μια χρόνια ασθένεια (μια συνηθισμένη επιπλοκή είναι η πρόωρη διακοπή της θεραπείας).

Πρόγνωση
Ένα 50-70% των ατόμων με ψυχογενή ανορεξία διατηρούν ένα κανονικό βάρος, όμως μόνο το 20-50% έχουν ένα κανονικό τρόπο σίτισης. Ένα ποσοστό 30-50%, μπορούμε να πούμε ότι αποθεραπεύονται εντελώς, ενώ ένα τρίτο των περιστατικών γίνονται χρόνια.

Πολλά κορίτσια/αγόρια συνεχίζουν να παρουσιάζουν διάφορες ψυχοπαθολογίες, όπως:
* Καταθλίψεις.
* Ψυχοσεξουαλικές δυσκολίες.
* Δυσκολίες κοινωνικοποίησης.

Προγνωστικά στοιχεία για μια θετική έκβαση είναι:
* Νεαρή ηλικία στην έναρξη του προβλήματος.
* Μικρή διάρκεια παραμονής σε νοσοκομείο.
* Χάσιμο βάρους λόγω δίαιτας και υπερκινητικότητας και όχι λόγω εμετών ή φαρμάκων.
* Γρήγορη έναρξη της θεραπείας.
* Θετική σχέση κατά τη διάρκεια της θεραπείας γονιών και παιδιού.

Αρνητικά προγνωστικά στοιχεία είναι:
* Αγόρια έχουν χειρότερη πρόγνωση.
* Παθολογικές σχέσεις μεταξύ γονιών.
* Προβλήματα στο σχολείο πριν από την έναρξη της ανορεξίας.
* Ψυχαναγκαστικά και καταθλιπτικά γνωρίσματα.
* Μεγάλο χάσιμο βάρους.

Σκέψεις και συμπεράσματα
Η ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ανορεξία είναι μια πολύπλοκη, επικίνδυνη ασθένεια, που επηρεάζει έντονα τη ζωή όλων που έχουν να την αντιμετωπίσουν. Δεν είναι σίγουρα κάτι που κάποιος, έστω κι αν αυτός είναι ειδικός, μπορεί να το αντιμετωπίσει μόνος. Η συνεργασία όλων είναι βασική προϋπόθεση για θετικά αποτελέσματα. Αν δεν τα καταφέρουν να βρουν μια κοινή γλώσσα, ειδικοί και οικογένεια, ασθενής και ψυχοθεραπευτής/τρια, πολύ φοβάμαι ότι τα κορίτσια/αγόρια που διαλέγουν αυτήν την «κραυγή», είναι τα θύματα ενός ατέλειωτου δρόμου.

ΙΟΥΛΙΕΤΑ ΛΑΟΥΡΗ
Παιδοψυχίατρος
Πηγή: paidiatros.com