Αποτελεί μια συνύφανση σώματος και ψυχής μοναδική και ανεπανάληπτη
Το κάθε άτομο είναι κάτι το μοναδικό, που ωστόσο επιβεβαιώνεται και ολοκληρώνεται μόνο σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο

Κατά την Ατομική Ψυχολογία, όπως είναι γνωστό, ιδιαίτερη σημασία έχει ο αγώνας του ατόμου για αυτοεπιβεβαίωση. Η αυτοεπιβεβαίωση αυτή επεκτείνεται ταυτόχρονα σε τρεις τομείς: τον τομέα της εργασίας, της συνεργασίας και της αγάπης. Το παιδί που παίζει αποβλέπει στην επιτυχία του στο παιχνίδι, αλλά και στην αποδοχή του από τα άλλα παιδιά. Ακόμα, η αγάπη αποτελεί τεκμήριο της αξίας του εαυτού του. Η προσωπικότητα, κατά την Ατομική Ψυχολογία, αποτελεί μια συνύφανση σώματος και ψυχής μοναδική και ανεπανάληπτη. Το κάθε άτομο είναι κάτι το μοναδικό, που ωστόσο επιβεβαιώνεται και ολοκληρώνεται μόνο σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο. Η επιβεβαίωσή του θα γίνει στις τρεις πλευρές της ζωής. Την εργασία, τη συνεργασία και την αγάπη, της οποιασδήποτε, κοινωνικά αποδεκτής μορφής, που συμπληρώνονται ή, καλύτερα, συνυπάρχουν μαζί με τις άλλες πλευρές.

Διαμόρφωση «Σχεδίου Ζωής»
Το παιδί, από πολύ νωρίς, κατά τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του, σχηματίζει την τάση ή τη μέθοδο ερμηνείας του κόσμου κατά ορισμένο τρόπο. Αυτή η τάση χαρακτηρίζεται σαν «σχέδιο ζωής» (στυλ ζωής), που από κει και μπρος καθορίζει τον τρόπο συμπεριφοράς. Στη διαμόρφωση του «Σχεδίου Ζωής», όπως είναι φυσικό, συμβάλλουν παράγοντες τόσο κληρονομικοί όσο και του περιβάλλοντος. Ωστόσο, οι κληρονομικοί παράγοντες δεν αποτελούν κάτι το στατικό, το σταθερό και το αμετάκλητο. Δεν καθορίζονται από μόνοι τους παρά από το ίδιο το άτομο. Αν π.χ. δύο παιδιά έχουν γεννηθεί με το ίδιο σωματικό ελάττωμα, δεν σημαίνει ότι το ελάττωμα αυτό θα καθοριστεί κατά τον ίδιο τρόπο και στα δύο παιδιά. Το ένα παιδί μπορεί να το δει ως κάτι το αξεπέραστο και να δημιουργήσει στον εαυτό του νεύρωση, ενώ το άλλο μπορεί να το δει απλώς ως ένα εμπόδιο που μπορεί να ξεπεραστεί.

Στη βασική του, άλλωστε, έννοια, το «Σύμπλεγμα Κατωτερότητας» δεν σημαίνει αδύναμο άτομο -όχι να μη νιώθει αδύναμο, να μη νιώθει συναίσθημα κατωτερότητας μπροστά σε ένα εμπόδιο-, αλλά να νιώθει αδυναμία σε σχέση με τη διάθεση να ξεπεράσει το εμπόδιο. Αντίποδας, κατά την ίδια έννοια, στο σύμπλεγμα κατωτερότητας είναι το «Σύμπλεγμα Ανωτερότητας», που και αυτό εκδηλώνεται ως σύμπτωμα νεύρωσης, όταν το άτομο αντί να σκεφτεί θεμιτούς τρόπους να ξεπεράσει το εμπόδιο, μεταπηδά σε μια άλλη θέση. Να φανεί ανώτερο από τις δυσκολίες, με ένα είδος στρουθοκαμηλικής αυθυποβολής που, φυσικά, δεν παραμερίζει το εμπόδιο. Έτσι, τόσο το Σύμπλεγμα μειονεξίας ή Κατωτερότητας όσο και το Σύμπλεγμα Ανωτερότητας, μ' αυτή την έννοια, αποτελούν νευρωτικές λύσεις μπροστά στο κοινωνικό χρέος της ζωής.

Οι τρεις περιπτώσεις
Τρεις είναι οι βασικές περιπτώσεις που μπορούν να δημιουργήσουν τα δύο αυτά συμπλέγματα:
1. Κάποιο οργανικό ελάττωμα που ερμηνεύεται σαν τέτοιο και αφήνεται να έχει ανασταλτική επίδραση στην ομαλή ψυχική εξέλιξη. Έτσι, το παιδί ή θα αποθαρρυνθεί και θα παραμείνει υποτακτικό, δειλό και άβουλο ή θα γίνει τυραννικό, σκληρό και βάναυσο. Αναμφίβολα, μια φυσιολογική αντιμετώπιση του ελαττώματος θα το ωθούσε σε μια κοινωνικά αποδεκτή αναπλήρωση ή ακόμα και υπεραναπλήρωση, ώστε το ελάττωμα να παραμεριστεί σαν εμπόδιο.

2. Η περίπτωση του παραχαϊδεμένου παιδιού. Το παιδί αυτό πάσχει από το λεγόμενο «Σύμπλεγμα μητέρας» και είναι με αλυσίδες δεμένο απ' την ποδιά της μητέρας του. Το παιδί όσο μεγαλώνει, αρχίζει να νιώθει αδύναμο να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής και αποσύρεται ή παίρνει το εσφαλμένο μάθημα από τη μητέρα του, «Κοίτα τι ωραία που μπορείς να τα καταφέρεις όταν σε εξυπηρετούν οι άλλοι», οπότε νιώθει ότι οι άλλοι έχουν την υποχρέωση να το υπηρετούν.

3. Η περίπτωση του παραμελημένου παιδιού. Το παιδί αισθάνεται ότι δεν αξίζει, ότι είναι για πέταμα ή βλέπει (με την προσωπική, πάντα, ερμηνεία που κάνει) ότι ο κόσμος είναι εχθρικός απέναντί του και πρέπει και ο ίδιος να αντιδράσει εχθρικά. Έτσι, υιοθετεί για πιστεύω το «Αφού δεν μ' αγαπούν, ας με φοβούνται» και δρα με τη διάθεση να υποτάξει και να βλάψει τους άλλους.

Άλλοι παράγοντες
Το πόσο άστοχη είναι η στάση ζωής και στα δύο αυτά συμπλέγματα φαίνεται και από ένα σύντομο χαρακτηριστικό ανέκδοτο που αναφέρει ο ίδιος ο Άντλερ. Πρόκειται για τρία παιδιά που πήγαν για πρώτη φορά στον ζωολογικό κήπο. Καθώς στέκονταν μπροστά στο κλουβί του λιονταριού το ένα κρύφτηκε στις φούστες της μητέρας του και είπε: «Θέλω να πάω σπίτι». Το δεύτερο έμεινε στη θέση του, χλόμιασε, άρχισε να τρέμει και είπε: «Δεν τρόμαξα καθόλου». Το τρίτο αγριοκοίταξε το λιοντάρι και ρώτησε τη μητέρα του: «Να το φτύσω;». Και τα τρία παιδιά, στην πραγματικότητα, ένιωθαν κατώτερα, αλλά το καθένα εξέφρασε τα αισθήματά του με τον δικό του τρόπο, σύμφωνα με το «Σχέδιο της ζωής του». Μόνο το πρώτο παιδί θέλησε να ξεπεράσει το εμπόδιο. Εκείνο που παίζει ακόμα αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σχεδίου ζωής είναι το οικογενειακό περιβάλλον και ειδικότερα η μητέρα.

Αυτή, κατ' αρχάς, θα δείξει ότι υπερπροστατεύει ή παραμελεί το παιδί. Ύστερα η στάση των άλλων (του πατέρα, των αδελφών κ.λπ.) θα επιβεβαιώσει μια τέτοια ένδειξη. Εκείνο που παίζει ακόμα αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σχεδίου ζωής είναι η διαφοροποίηση των φύλων. Αν το παιδί δει ότι η θέση του πατέρα στην οικογένεια είναι προνομιακή σε σχέση με της μητέρας, που είναι υποδεέστερη, μέχρι ίσως και δουλική, τότε διαμορφώνει μια απορριπτική στάση για τον κάθε θηλυκό ρόλο (έστω και αν πρόκειται για κορίτσι) και μια στάση υποδοχής για κάθε ιδιότητα του αρσενικού ρόλου. Το φαινόμενο αυτό ο Άντλερ το ονομάζει «Ανδρική Διαμαρτυρία» και βρίσκει ότι η εκδήλωσή του είναι περισσότερο έντονη κατά την εφηβική ηλικία.

«Ανδρική διαμαρτυρία»
Πολλά χαϊδεμένα κορίτσια βρίσκουν δύσκολο να προσαρμοστούν στον γυναικείο τους ρόλο: στην κοινωνία μας υπάρχει πάντα η εντύπωση ότι οι άνδρες είναι ανώτεροι από τις γυναίκες και, συνεπώς, δεν τους αρέσει η ιδέα ότι είναι γυναίκες. Τώρα εκδηλώνουν αυτό που ονομάζεται «Ανδρική Διαμαρτυρία». Η ανδρική διαμαρτυρία εκφράζεται με διάφορους τρόπους συμπεριφοράς. Καμιά φορά, βλέπουμε αντιπάθεια για τους άνδρες και μια τάση να τους αποφεύγουν. Καμιά φορά, τους αρέσουν οι άνδρες αλλά τα χάνουν μπροστά τους και δεν μπορούν να μιλήσουν, δεν θέλουν να βρεθούν σε παρέες με άνδρες και γενικά, δεν νιώθουν άνετα όσον αφορά το σεξουαλικό ζήτημα. Συχνά επιμένουν ότι δεν βλέπουν την ώρα να παντρευτούν όταν μεγαλώσουν, αλλά δεν προσεγγίζουν το άλλο φύλο ούτε έχουν φιλίες με άνδρες. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο στη διαμόρφωση του σχεδίου ζωής ή της προσωπικότητας, είναι για τον Άντλερ, η θέση με την οποία γεννήθηκε το παιδί.

Η σειρά των παιδιών
Το πρωτότοκο είναι άτομο που διακατέχεται από το άγχος να κρατήσει τα προνόμια της πραγματικότητάς του. Στην περίπτωση που γεννιέται ένα δεύτερο παιδί, αν δεν έχει προετοιμαστεί να το δεχτεί φιλικά, ώστε να παίξει ένα υποκαταστατικό μητρικό ή πατρικό ρόλο, αντιδρά άσχημα είτε παθητικά, παλινδρομικά, είτε ενεργητικά, τυραννικά. Και με επικίνδυνη, ακόμα, βαναυσότητα. Ύστερα από τα πρωτότοκα παιδιά έρχονται τα υστερότοκα σε προβληματική συμπεριφορά, μια και όπως έχουν μπροστά τους να ξεπεράσουν έναν άλφα αριθμό αντιπάλων από τη μια, και καθώς σαν μικρότερα παραχαϊδεύονται από τους γονείς, παρουσιάζουν τα συμπτώματα, τις δυσκολίες του χαϊδεμένου παιδιού που του είναι δύσκολο να ανεξαρτητοποιηθεί.

Φυσικά και η ομαλή στάση ζωής για τον υστερότοκο που μπορεί να τον φέρει στην κορυφή κοινωνικά αποδεκτών, επιδιώξεων, ύστερα από μια φυσιολογική εννοούμενη άμιλλα, είναι δυνατή - εξαρτάται από την ενθαρρυντική στάση των άλλων και χωρίς το άστοχο παραχάιδεμα. Το ενδιάμεσο παιδί είναι εκείνο που έχει τις μεγαλύτερες δυνατότητες να εξελιχτεί ομαλά. Έχει δεχτεί τη θέση του από την αρχή και είναι «πιο κοντά στο πνεύμα συνεργασίας». Ωστόσο, διακρίνεται από ένα πνεύμα άμιλλας και προοδευτικότητας. Η στάση, του και πάλι, εξαρτάται από αυτή των αδελφών του (κατά πόσο δεν θα το πολεμήσουν και δεν θα το σπρώξουν προς τα πίσω. Το μοναχοπαίδι είναι, επίσης, μια περίπτωση παιδιού που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Αν και βασικά του πλεονεκτήματα είναι ότι δεν έχει αντιπάλους και ωριμάζει γρηγορότερα (μια και μεγαλώνει σε μια ατμόσφαιρα ενηλίκων), η μονοπώληση της αγάπης είναι κάτι το επικίνδυνο. Θα τη ζητά και μετέπειτα. Και επειδή δεν είναι φυσικό να τη βρίσκει κατ' αποκλειστικότητα, θα νιώθει παραμελημένο ή εχθρικά διακείμενο προς τους άλλους. Εκείνο που χρειάζεται είναι να μοιράζεται η αγάπη και στους δύο γονείς (εφόσον αφήνεται στη θέση για τον πατέρα και ενδιαφέρεται και ο ίδιος γι' αυτή) και το παραχάιδεμα να μην φτάνει στο σημείο των απαράδεκτων υποχωρήσεων.

Η θεώρηση του Άντλερ
Η θεώρηση του Άντλερ, πέρα από ανθρωπιστική, είναι και αισιόδοξη. Δέχεται ότι τα συναισθήματα μειονεκτικότητας δεν είναι κάτι οπωσδήποτε επιζήμιο. Εξαρτάται πώς θα ξεπεράσει τα εμπόδια και πού θα κατευθύνει τη δράση του κανείς. Κατά τον ίδιο τρόπο, και ο σκοπός της ανωτερότητας, της επιτυχίας γενικά στη ζωή, καλύτερα, είναι αποδεκτός ή όχι, ανάλογα με το νόημα που δίνει το κάθε άτομο σ' αυτόν.

ΑΝΔΡΕΑΣ Φ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος, Ειδικός Παιδαγωγός, Πολιτικός Επιστήμονας