Όσο κι αν ακούεται κανείς ιδεοληπτικά οπισθοδρομικός ή ρομαντικά παρωχημένος με τις παραπεμπτικές αναφορές στους αρχαίους ημών προγόνους, περί του αντιθέτου θα σκεφτόταν ο ίδιος για τους αφελείς εκσυγχρονιστές, που αποδίδουν στα φαινόμενα της εποχής μας και στα συνακόλουθα προβλήματα, που επαχθώς κομίζουν, νεοφυείς ιδιότητες παρθενογένεσης. Ιδιαίτερα για όσα ακραία και παράδοξα συμβαίνουν σήμερα στη φύση και στο περιβάλλον και σε ό,τι συνιστά ή συναποτελεί ο όρος οικολογία· χωρίς να υποψιάζονται, ίσως, ότι το ελληνογενές αντιδάνειο ?kologie, που υιοθετήθηκε το 1866 από τον Γερμανό βιολόγο Ερνστ Χέκελ και πολιτογραφήθηκε διεθνώς, ανάγεται στον λόγο περί του οίκου, ήτοι στην επιστημονική και φιλοσοφική θεώρηση για τον φυσικό και ανθρώπινο οίκο, με τη συνεκδοχική περιβαλλοντική του έννοια.

Προφανώς, δεν θα υπήρχε πιο σύγχρονη διδακτική αλληγορία από τον γνωστό μύθο του Ερυσίχθονα για τον ωμό βιασμό και την ανίερη κακοποίηση της φύσης από την αλαζονική απληστία της ανθρώπινης φύσης, αλλά και την ανταποδοτική τιμωρία απέναντι στη διάπραξη μιας τέτοιας ύβρεως. Ο άξεστος βασιλιάς της Θεσσαλίας, που διατάσσει τους δούλους του να κόψουν την ιερή δρυ, για να κτίσει εκεί το ανάκτορό του, καταδικάζεται από την προστάτιδα θεά της Δήμητρα με ακόρεστη πείνα, μέχρι που πεθαίνει καταβροχθίζοντας τις ίδιές του τις σάρκες. Ως εκ τούτου, οι νόμοι για την ξύλευση των ιερών δασών ήταν αυστηροί, με την επιβάρυνση προστίμου 50 - 100 δραχμών, νοουμένου ότι το μέσο ημερομίσθιο δεν υπερέβαινε τη 0,30 - 1 δραχμή. Ο Σόλωνας ακόμη με ειδικούς νόμους προστάτευε την ελαιοκαλλιέργεια, εφόσον «μέγιστον αγαθόν προς πάσαν του βίου θεραπείαν ο της ελαίας καρπός».

Αγνοώντας το προς αποφυγήν μυθολογικό παράδειγμα και τη θεσμοθέτηση από τα πανάρχαια χρόνια περιβαλλοντικής νομοθεσίας, πολλοί σύγχρονοι Ερυσίχθονες - αρχηγοί κρατών με τα πειθήνια όργανά τους δεν υπογράφουν ή καταπατούν πρωτόκολλα και διεθνείς συμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Τα δάση και οι ποταμοί του πλανήτη μας ποιους θεούς να επικαλεστούν, για να σταματήσουν τους ολετήρες αυτούς, όπως άλλοτε ο ομηρικός Σκάμανδρος, ο μολυσμένος από το αίμα των Τρώων, που παρακαλεί την Ήρα να απαλλαγεί από τη φωτιά του Ηφαίστου;

Ωστόσο, τα περιβαλλοντικά μηνύματα από την αρχαία Ελλάδα δεν κυοφορούνται μόνο στις μυθολογικές εκδοχές της πολιτισμικής της βιοθεωρίας, αλλά αποτυπώνονται τεκμηριωμένα στις απόψεις των μεγάλων αρχαϊκών και κλασικών φιλοσόφων, καθώς και των μετέπειτα απογόνων διανοητών της. Τα συγγράμματα ήδη των προσωκρατικών φιλοσόφων τιτλοφορούνται «περί φύσηος», προϊδεάζοντας για τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς τους αναφορικά με τον περιβάλλοντα κόσμο. Πρώτοι αυτοί ανέδειξαν την εξισορροπητική οικολογική δυναμική απέναντι στις μονόπλευρες και μονοπολικές διεργασίες της αποδόμησης και της καταστροφής του περιβάλλοντος. Αν και στις ισορροπίες των οικοσυστημάτων ενδιέτριψε πιο συστηματικά ο Θεόφραστος, προβλέποντας τις αρνητικές επιπτώσεις πάνω στην εύρυθμη λειτουργία τους από την αλόγιστη ανθρώπινη επέμβαση.

Θεοκρατικά ριζοσπαστικές εμφανίζονται οι απόψεις του Πλάτωνα, όταν επισημαίνει ότι στον κόσμο, που είναι δημιούργημα ενός αγαθού Θεού, δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ζωντανών όντων και «νεκρής» φύσης: «…ο κόσμος αυτός, που είναι αληθινά ζωντανό ον, έμψυχο και προικισμένο με νου, γεννήθηκε από την πρόνοια του Θεού» (Τίμαιος, 30b). Επιπλέον, πιστεύει στην αυτοσυντήρητη αυτάρκεια και στην ανακύκλωση ως βασική αρχή του κόσμου: «…ο κόσμος έχει κατασκευαστεί, έτσι ώστε να αυτοτροφοδοτείται με ό,τι από τον εαυτό του καταστρέφεται». (Τίμαιος 31a).

Δεν προειδοποιεί μόνο για τη δασική αποψίλωση, που προκαλεί διάβρωση των εδαφών, κλιματικές αλλαγές και βλάπτει τις καλλιέργειες (Κριτίας 111d), αλλά στη «φλεγμαίνουσα» πόλη ο πληθυσμός, σύμφωνα με τους Νόμους του πρέπει να ελέγχεται, όπως και οι υπό κατασκευήν οικοδομές. Με οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και αισθητικούς παράγοντες, εξάλλου, συνδέει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του την ευημερία των πόλεων, αν και ο κατ’ εξοχήν πατέρας της πολεοδομίας θεωρείται ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, που από τον 5ον αι. π.Χ. υπέδειξε το ορθολογιστικό οικοδομικό σύστημα, γνωστό ως «Ιπποδάμειος νέμησις».

Σε σχέση με την οικολογική και πολεοδομική ρύθμιση είναι κάποιοι χώροι ή υποστατικά, όπως τυροκομεία, βυρσοδεψεία και νεκροταφεία, που βρίσκονται εκτός πόλεως, για να μην υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής των πολιτών από ρυπογόνα απόβλητα.

Τα πιο πάνω ενδεικτικά και άλλα πολλά της αρχαίας περιβαλλοντικής συνείδησης συνόψισε ο δικός μας Στωικός φιλόσοφος Ζήνωνας στην αποφθεγματική του ρήση «ομολογουμένως τη φύσει ζην». Το ύψιστο αγαθό της ζωής δεν μπορεί να είναι έξω από τη σοφία και την αρμονία της φύσης. Ένας στόχος που δεν αφορά στο μέλλον του ανθρώπου, αλλά στο πιο επίμαχο παρόν του.