ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΔΟ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΚΑΠΟΙΟΣ ΒΡΑΓΑΔΙΝΟΣ, ΠΟΥ ΤΟ 1570 ΥΠΕΓΡΑΨΕ ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΕΝΤΙΜΟΥ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΗΣ ΠΙΣΤΗΣ, ΕΝΙΩΣΕ ΣΤΟ ΓΔΑΡΜΕΝΟ ΠΕΤΣΙ ΤΟΥ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΤΟΥ ΠΙΣΤΗΣ

Ανάμεσα στο οξύμωρο και το παράλογο. Το οξ[μη]ύμωρο να θεωρούμε ότι στοχεύουν σε ‘απαλλαγή από την κατοχή’ οι συνομιλίες για νομιμοποίησή της, το να ζητούμε ελευθερία χωρίς απελευθέρωση, ή σκορδαλιά χωρίς το σκόρδο. Παράλογο, πάλι, χαρακτήρισε ο Σάμουελ Μπέκετ να βρίσκεσαι σε μια μαούνα που ταξιδεύει προς μια κατεύθυνση, ας πούμε προς ανατολάς, κι εσύ να πιστεύεις πως κινείσαι ή ταξιδεύεις προς αντίθετη κατεύθυνση επειδή, όντας μέσα στην μαούνα, περπατείς προς τα δυτικά. Το πρώτο οι πολιτικοί μας, για δεκαετίες τώρα, το ονομάζουν «μακροχρόνιο [μη] αγώνα», ενώ το δεύτερο, πιο καινοφανές πολιτικό φρούτο, το λανσάρουν ως «αλλαγή πολιτικής».

Μπορεί, λοιπόν, η ‘δημοκρατία να σχεδιασθεί’, στo πλαίσιo δημιουργίας πολιτειακών οντοτήτων, με σκοπό την επίλυση «εθνοτικών» συγκρούσεων; Ποιες προκλήσεις προς την δημοκρατική θεωρία παρουσιάζει το προτεινόμενο ΄πρότυπο’ της ‘συνεταιρικής δημοκρατίας’, ή συγκυριαρχίας, ‘power sharing’ και ‘consociationalism’; Αλλά, πιο κρίσιμα, ποια είναι η ουσιαστική αλλαγή στην κατεύθυνση της μοιρασμένης κυριαρχίας, ή συγκυριαρχίας, ‘pooled sovereingty’ που ετοιμάζει το νέο δικοινοτικό ομοσπονδιακό μόρφωμα, και σε τι ακριβώς διαφέρει από την υπαγωγή στην (αγγλο)τουρκική επικυριαρχία;

Βρισκόμενοι, εσαεί, μπροστά σε υπό διαπραγμάτευση, και ενδεχόμενη λύση ομοσπονδιακής μορφής, είναι καίριο να εξετάζουμε, με ενημερωμένο τρόπο, τόσον τα εγγενή προβλήματα της δυσλειτουργικότητας της ‘συνεταιρικής δημοκρατίας’, που τόσο ακριβά ήδη έχει πληρώσει η Κύπρος, με την αποτυχία του μοντέλου του 1960, όσον και πόσον καταλυτικοί μπορεί να αποβούν για την επιβίωση μιας τέτοιας ‘δημοκρατίας’ οι συμβιβασμοί κι οι αντιφάσεις προς την δημοκρατική θεωρία, όπως αυτή περιγράφει όχι μόνο το ιδεατό μοντέλο της δημοκρατίας αλλά και τα (ας πούμε είκοσι δύο, όσα τα μετρά ο Arend Lijphard, στο ‘Democracies’ του), επιτυχημένα παραδείγματά της διεθνώς. Ποιες εντάσεις δημιουργεί για τις αρχές της δημοκρατικής θεωρίας, και εντέλει την βιωσιμότητα, της δημοκρατικής πολιτείας των ‘πολυεθνικών ή εθνοπλουραλιστικών’ κοινωνιών η μετάβαση από το πλειοψηφικό (Westminster) μοντέλο, στο ‘συναινετικό’ (consensual) πρότυπο της συνεταιρικής δημοκρατίας;

Ένταση και ερωτήματα

Η Ομοσπονδία, ένας δύσκολος γάμος ανάμεσα στην ‘κοινή βούληση’ και τους ‘διαφορετικούς τρόπους’ των πληθυσμιακών ομάδων που συμφωνούν να συμβιώσουν σε αυτή, θέτει σοβαρές προκλήσεις για την δημοκρατική θεωρία, όπως αυτή έχει εξελιχθεί για τα ενιαία κράτη. Οι περίπλοκοι θεσμοί της, χώρος συνεχών τριβών, διαπραγματεύσεων και συναλλαγών ανάμεσα στις συνιστώσες ελίτ του συνεταιρικού κράτους, προβάλλουν ερωτήματα ως προς την υπονόμευση των κριτηρίων διαφάνειας και ελεγξιμότητας.

Ο περιορισμός της πολιτικής ατζέντας των αντιστοίχων κέντρων εξουσίας ελέγχεται ως προς τον συνεπαγόμενο περιορισμό της πολιτικής συμμετοχής και τις δυνατότητες δημοκρατικού ελέγχου, ενώ καίρια πρόκληση στο αίσθημα της δημοκρατικής αρχής της πολιτικής ισότητας (των πολιτών) θα συνιστά το διαφαινόμενο ασύμμετρο βάρος πολιτικής επιρροής που χαίρουν οι πολίτες μικρότερων, μειονοτικών ομάδων, με καταλυτικές αιτίες όξυνσης, π.χ., την ενδεχόμενη προβολή ή απειλή προβολής βέτο για διαπραγματευτικούς σκοπούς. Κυρίαρχη θα είναι, στο ομόσπονδο κράτος, η ένταση ανάμεσα στο πρόταγμα (και πρόταξη) της προστασίας των ομαδικών δικαιωμάτων και την συνεπαγόμενη παραβίαση (συχνά κατάφωρη) των ατομικών δικαιωμάτων, που άλλωστε, μόνα αυτά προστατεύει το διεθνές δίκαιο.

Oι έξωθεν ταγοί της υποταγής

Προέχει, εξάλλου, στους προβληματισμούς μας, πώς οι όροι που διασφαλίζουν τέτοιο δυσανάλογα διαφορικό πολιτικό βάρος στις συνιστώσες κοινότητες διαιωνίζουν τα προβλήματα του εθνικού διαχωρισμού (‘solidify vertical cleavages’), που αναδεικνύεται σε συστατικό στοιχείο της νέας πολιτειακής διαμόρφωσης, θέτει θέμα αντιφατικής ή διϊστάμενης πολιτικής αφοσίωσης (loyalty) και ταυτότητας (citizen identity), υπονομεύει την προσπάθεια δημιουργίας κοινοτικού πνεύματος και συνοχής μιας δυνητικά, ή μάλλον ιδεατά, ενιαιοποιούμενης κυπριακή κοινωνίας, με απώτερες καταλυτικές συνέπειες σε ό,τι αφορά την λειτουργικότητα, ακεραιότητα ή ανεξαρτησία του νεοσύστατου ομόσπονδου κράτους, σε εξυπηρέτηση, έτσι, των ευρύτερων περιφερειακών γεωπολιτικών σκοπιμοτήτων που ενδεχομένως εξυπηρετεί μια τέτοια ετεροβαρής, θνησιγενής και συνταγματικά αλλά και εθνικά ετεροβαρής λύση.

Πρόκειται, άλλωστε, όχι μόνο για άνωθεν, αλλά και έξωθεν προαγόμενη κι επιβαλλόμενη λύση, με σημείο αναφοράς (‘point of reference’) τον διακανονισμό περιφερειακών γεωστρατηγικών συμφερόντων και με βαριά την σκιά των αλυτρωτικών βλέψεων της ήδη ημικατέχουσας το νησί γείτονος, Τουρκίας, όπως και τα στρατηγικά συμφέροντα της τέως αποικιακής στο νησί δύναμης, Βρετανίας. Κι είναι αυτά ισορροπίες και συμφέροντα που προέχουν στους όρους των συνταγματικών ρυθμίσεων της ‘λύσης’ έναντι προβληματισμών για την βιωσιμότητα κι εσωτερική νομιμότητα, ή ‘δημοκρατικότητα’ της σχεδιαζόμενης ‘νεοανανικής’ λύσης.

Tου λαγωού ο γόος

Συμπερασματικά: με τον αραμπά πιάνει ο Τούρκος τον λαγό... Θα γελά ο Βεζύρης, και με το δίκιο του, στο Μεγάλο Διβάνιον. Πολλά δεν χρειάστηκε, για το μακρόπνοο σχέδιό του. Στόχο, εμμονή σ' αυτόν αμετακίνητη - αραμπατζίδικη - και χaρόνο. Τα υπόλοιπα θα του τα φρόντιζαν οι ίδιοι γκιαούρηδες. Δόξα να 'χει ο Παττισάχ. Χρήσιμοι ήσαν πάντα στην Υψηλή Πύλη οι κοτσαμπάσηδές τους.

Σαν τον λαγό μπροστά από τα σκυλιά στις κυνοδρομίες; Πιο πολύ σαν εκείνον τον λαγό, τον αλλοπρόσαλλο, μπροστά στον βαρύ, δυσκίνητο, αμετακίνητο στην συνεπή πορεία του αραμπά. Κι ένα-ένα να του παραδίνουμε, στον καιρό τους, τα μελετημένα του πασά τα πέντε βήματα. Όπως τα σχεδίασε ο σοφός Νιχάτ Ερίμ. Με την τζίφρα του λαγωού, την υπογραφή των ηγετών μας όλα.

Από δω ο λαγός, από κεί ο λαγός, κάτω από την ρόδα ο 'πολλοπάητος' λαγός: Το ηθικό δικαίωμα της Τουρκίας με την Τριμερή το '55, το νομικό της δικαίωμα με τις Συνθήκες της Ζυρίχης-Λονδίνου το '58-59, τον Διαχωρισμό των 'Λαών' το 1963 μετά τη δική μας αποκήρυξη της άτοπης υπογραφής μας για 'συνεταιρική συναινετική Δημοκρατία', την στρατιωτική παρουσία της με την (συμφωνημένη από κάποιους ηγέτες μας) εισβολή και την άτυπη διχοτόμηση το 1974, συντηρημένη με τον... 'μακροχρόνιο αγώνα' των ηγετών μας για...

Διζωνική συγκυριαρχία - επικυριαρχία του όλου της Δημοκρατίας από τους Αγγλοτούρκους. Μένει ποιο πέμπτο; Η διά της 'επανένωσης του λαού μας' διάχυση των εποίκων, και το συνοδό αίτημα της Αυτοδιάθεσης της τουρκοπλημμυρίδας των; Η τουρκοποίηση, Ιμβροποίηση, Αλεξανδρετοποίηση, τελική εκποίηση;

Με εδραιωμένο, πια, στην ψυχή του έντρομου λα(γω)ού το αίσθημα του επικείμενου θανάτου. Του λαγωού ο γόος. Στο άκουσμα του αραμπά που όλο πλησιάζει. Στην συνειδητοποίηση της Ειρωνείας της Ιστορίας: να αυτοδιαφημίζεται, κάθε φορά, ως 'Ηγέτης της Κρίσης' η... Κρίση Ηγεσίας μας. Να τρέχουν - και να μην προφταίνουν, πίσω από την Ιστορία μας, οι 'ηγέτες-λαγέτες' μας. Την Ιστορία που παράγουν άλλοι, 'πιο μεγάλη από μας' (όπως αντελήφθη εκείνος ο οξυδερκής Αμερικανός Ηγέτης), για κατανάλωσή μας. Ή, για ανάλωσή μας.

Παράγουν εαυτούς

Εμείς παράγουμε... 'παράγοντες'. Που παράγουν τί, οι 'παράγοντες'; Σαφές: εαυτούς παράγουν. Εξαγοράζοντες δι' ιδίαν χρήσιν κι ίδιον συμφέρον, πολιτικό χρόνο. Πωλητικό, διά να το ανορθογραφήσωμεν... ορθώς, χρόνο. Με οποιοδήποτε αντίτιμο. Τον εξανδραποδισμό του τόπου και του λαού του, άλλοις λόγοις. Κι εκεί, στο 'άλλοις λόγοις' η έννοια της 'ειρωνείας' μας, της ειρωνείας της πολιτικής. Διότι, ο χρόνος ποτέ δεν αγοράζεται, μονάχα ξοδεύεται, συμβούλευε κάποτε μια γραία μάννα. Ξοδεύεται, ο τόπος και το βιός του, ο βίος του. Διότι, στον υπερθετικό του, που άπληστα κι... απληστρικά γύρευαν λαός κι ηγέτες του, το βιός δείχτηκε μη βιώσιμο.

Βιώσιμο τώρα, υπογράφεται απ' τους ίδιους αυτούς της Κρίσης τους ποδ-ηγέτες να γίνει, διά του εξανδραποδισμού μας, το Χρέος. Όχι το Χρέος στην Πατρίδα, όχι τέτοια 'εθνικιστικά'. Την Πατρίδα στο Χρέος. Έτσι εξαγοράζεται των ηγετών ο πωλητικός τους χρόνος. Της δυναστείας των Λαγιδών, των Λαγετών μας, εβδομήντα τόσα χρόνια τώρα. Κλωθογύρνα, συ λαγέ τα πέρα δώθε στριφώματα αραμπέσκ σου. Στον αδυσώπητο μπροστά τον αραμπά. Ιστορία τρόμου; Ο Τρόμος της Ιστορίας μας.

Αναλύσαμε, ακροθιγώς τις «κωλοσουρμαθκιές», ενός τέτοιου δικοινοτικού διζωνικού συντάγματος που αξιωματικά διαμορφώνει το πλαίσιο της συζητούμενης λύσης. Ένα συμβόλαιο συνύπαρξης που νομικοί των συμβολαίων θα χαρακτήριζαν ως «πράσις επί λύσει». Σύμφωνο που εμπερικλείει το ληξιπρόθεσμό του, την λύση του συμβολαίου, την διάλυση της σύμβασης και συνύπαρξης. Μια συνύπαρξη δύσκολη και με τις καλύτερες των συμβαλλομένων προθέσεις αδύνατη στην απουσία αυτών των προθέσεων και της αμοιβαίας καλής πίστης.

Ή, αν υπάρχουν κρυπτόμενες άλλες προθέσεις και σχεδιασμοί. Κάποιος Βραγαδίνος που το 1570 υπέγραψε μια τέτοια συμφωνία έντιμου συμβιβασμού και καλής πίστης, ένιωσε στο γδερνόμενο πετσί του τις συνέπειες της καλής του πίστης. Και προειδοποιεί έκτοτε - ιστορία είναι, κάτι διδάσκει - για την «μπέσα των Τούρκων»: Οχυρωμένοι, ή αχυρωμένοι;