Μόνο με την αλλαγή της νοοτροπίας θα επιτευχθεί η καλύτερη οδική συμπεριφορά

Το καινοτόμο αυτό πρόγραμμα για μείωση των τροχαίων δυστυχημάτων εφαρμόστηκε το 2008 ως πιλοτικό σε 22 σχολεία της Κύπρου και τώρα αναπτύσσεται στον τομέα της ψυχολογίας

ΟΙ ΟΔΗΓΟΙ που οδηγούνται στα δικαστήρια και τιμωρούνται με πρόστιμα και αφαίρεση άδειας είναι συνήθως οι ίδιοι, που επαναλαμβάνουν τα οδικά παραπτώματα

Σεμινάρια σε αστυνομικούς της Τροχαίας στα θέματα ψυχολογίας οδικής κυκλοφορίας θα προσφέρουν σύντομα τα Κέντρα Πρόληψης Μεσόγειος και στη συνέχεια σε συνεργασία με την Αστυνομία θα τα προωθήσουν σε σχολεία, Σχολές Οδηγών και οργανώσεις νεολαίας, με στόχο την πρόληψη των δυστυχημάτων μέσα από την αλλαγή της νοοτροπίας και της ψυχολογίας των οδηγών απέναντι στην οδήγηση.

Το καινοτόμο αυτό πρόγραμμα για μείωση των τροχαίων δυστυχημάτων εφαρμόστηκε το 2008 ως πιλοτικό σε 22 σχολεία της Κύπρου, με άξονα την ψυχολογία οδικής κυκλοφορίας που τώρα αναπτύσσεται στον τομέα της ψυχολογίας, όπως εξήγησε στη «Σ» ο Πρόεδρος της «Μεσογείου», νευρολόγος-ψυχίατρος, αναπληρωτής καθηγητής Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ Κυριάκος Βερεσιές.

Υποχρεωτικά μαθήματα, αντί τιμωρίας;

Μας ανέφερε ότι σχετική ενημέρωση έκανε πριν από λίγες μέρες στον Διευθυντή του Τμήματος Τροχαίας Αρχηγείου, Δημήτρη Δημητρίου, στον οποίο ανακοίνωσε ότι τα Κέντρα Πρόληψης Μεσόγειος έχουν εργοδοτήσει οκτώ άτομα -ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς-μέσα από τα προγράμματα της Αρχής Ανθρώπινου Δυναμικού, τα οποία θα κάνουν την ανάλογη εκπαίδευση στο θέμα της ψυχολογίας του οδηγού και στη συνέχεια θα καλέσουν την Τροχαία να παρακολουθήσει τα σεμινάρια. Σε τρίτο στάδιο τα μαθήματα αυτά, σε συνεργασία με την Τροχαία, θα προωθηθούν σε Σχολές Οδηγών και χώρους συγκέντρωσης νέων, όπως σχολεία, συλλόγους, λέσχες νεολαίας κ.λπ.

Σύμφωνα με τον Δρα Βερεσιέ, ο κ. Δημητρίου αντιμετώπισε θετικά τις εισηγήσεις του, αφού γνωρίζει ότι το πρόγραμμα αυτό εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Εξέφρασε δε την άποψη ότι, αν πετύχει, θα μπορούσε να προωθηθεί και ως νομοθεσία στην Κύπρο. Π.χ. αντί ο οδηγός παραβάτης να στερείται της άδειας οδηγού, να υποχρεώνεται από τον νόμο να παρακολουθήσει υποχρεωτικά μαθήματα ψυχολογίας οδικής κυκλοφορίας. «Αποδείχτηκε ότι μόνο η τιμωρία δεν είναι αρκετή», σχολίασε ο Δρ Βερεσιές. «Διαπιστώνουμε ότι οι οδηγοί που οδηγούνται στα δικαστήρια και τιμωρούνται με πρόστιμα και αφαίρεση άδειας οδήγησης, είναι συνήθως οι ίδιοι, που επαναλαμβάνουν τα οδικά παραπτώματα, γιατί δεν έχει γίνει καμιά άλλη ψυχολογική επεξεργασία για να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στην οδήγηση».

Ο αυτοματισμός και ο φλοιός του εγκεφάλου

Η «παραδοσιακή» αντίληψη της καλής και ασφαλούς οδικής συμπεριφοράς περιλαμβάνει τρία, κυρίως, στοιχεία που καλύπτονται και από τη νομοθεσία: Την καλή γνώση των σημάτων τροχαίας, την καλή τεχνική και μηχανική κατάσταση του οχήματος και την εμπειρία. Σε σχέση με την εμπειρία, δηλαδή τη γνώση της οδήγησης που αποκτάται μέσα από τις πολλές ώρες οδήγησης, ο Δρ Βερεσιές μάς ανέφερε: «Στον εγκέφαλο καταγράφονται όλες οι στιγμές που οδηγούμε, οπότε σε μια δύσκολη κατάσταση, ο οδηγός κάνει σε εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου, ένα «scanning» όλων των προηγούμενων εμπειριών του, που τον βοηθά να πάρει τη σωστή απόφαση, με βάση τις εμπειρίες του.

Αυτές οι εμπειρίες αυτοματοποιούνται και είναι σημαντικές σε όλα τα επαγγέλματα που χρειάζεται η λήψη απόφασης χωρίς την επέμβαση του φλοιού του εγκεφάλου. Στον εγκέφαλό μας βρίσκονται τα λεγόμενα βασικά γάγγλια και οτιδήποτε αποκτήσουμε μετά από πολλή εμπειρία και περάσει στο στάδιο του αυτοματισμού, τοποθετείται σε αυτά τα βασικά γάγγλια.

Αυτό που συμβαίνει με τον οδηγό είναι ότι μετά από πολλή εμπειρία και άσκηση, οι κινήσεις του στο τιμόνι (αλλαγή ταχύτητας κ.λπ), γίνονται αυτόματα. Έτσι, την ώρα που οδηγούμε, δεν βάζουμε τον φλοιό του εγκεφάλου μας να τα επεξεργαστεί, γιατί εκείνη τη στιγμή ο φλοιός μας είναι απασχολημένος με άλλα πράγματα - σκεφτόμαστε άλλα, ακούμε μουσική, μιλούμε...

Πριν από την καταστολή και την τιμωρία

Σύμφωνα με τη σύγχρονη ψυχολογία οδικής κυκλοφορίας, για την οποία δυστυχώς δεν μπορεί να υπάρξει νομοθεσία, χρειάζεται αλλαγή των στάσεων του οδηγού που προκαλούν περιπέτειες στον δρόμο. «Για το θέμα αυτό χρειάζεται εκπαίδευση, η οποία τώρα δεν γίνεται πουθενά», επεσήμανε ο Δρ Βερεσιές. Και συνέχισε: «Άμα πας στη Σχολή Οδηγών για να μάθεις αυτοκίνητο, θα σου μάθουν πώς να οδηγείς στην αριστερή πλευρά, ποια είναι τα σήματα… ενώ η τεχνική κατάσταση του αυτοκινήτου καθορίζεται από τον νόμο, και τα παλιά οχήματα κάθε δύο χρόνια πρέπει να περνούν από το ΜΟΤ.

Αλλά το θέμα της ψυχολογίας του οδηγού, που επηρεάζει και την οδική κυκλοφορία και πολλές φορές τη ζωή πολλών άλλων ανθρώπων, δεν απασχολεί κανέναν! Κι όμως πρέπει να αρχίζουμε να εκπαιδεύουμε τους υποψήφιους οδηγούς, δηλαδή τους νέους κάτω των 18, ένα-δυο χρόνια πριν πάρουν άδεια αυτοκινήτου -στο πλαίσιο μιας καθαρά πρωτογενούς πρόληψης- ώστε να δημιουργηθούν και να εμπεδωθούν στάσεις, με βάση τη λογική και την κρίση.

»Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί σε σχέση με την ασφαλή οδήγηση είναι κατασταλτικά. Δηλαδή πρόστιμο και τιμωρία, αν δεν τηρηθούν οι κανόνες οδικής κυκλοφορίας. Εμείς προχωρούμε και λέμε ότι υπάρχει και θέμα δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης, πριν φτάσουμε στην καταστολή και την τιμωρία. Κατά τη δική μας αντίληψη, αν π.χ. ένα άτομο μόλις πήρε την άδεια οδηγού έχει εμπλακεί σε ένα δυστύχημα ή οδήγησε υπό την επήρεια ποτού ή ναρκωτικών, αντί να του επιβληθεί ποινή προστίμου ή φυλάκισης, θα ήταν καλύτερα για το ίδιο το άτομο, να το υποχρεώσει ο νόμος να κάνει μια σειρά μαθημάτων και αν τα περάσει, να μπορεί τουλάχιστον να αλλάξει τη στάση του στην οδήγηση… διότι εκεί είναι το λάθος του. Διότι όταν η κοινωνία τον τιμωρήσει, αυτός ο οδηγός θα πάρει αμυντική στάση, θα θεωρήσει ότι η κοινωνία τα έχει μαζί του και σύντομα θα βγει να την εκδικηθεί, τρέχοντας περισσότερο στους δρόμους και προσπαθώντας να ξεγελάσει τον νόμο και την Αστυνομία.

»Αν όμως ο ίδιος αντιληφθεί το λάθος του, πιθανόν να προσπαθήσει να διορθωθεί, αφού συνειδητοποιήσει ότι βάζει τον εαυτό του και άλλους σε κίνδυνο».

Κινητές βόμβες στους δρόμους

«Η πρόληψη αφορά την αποκατάσταση. Τα άτομα που ενεπλάκησαν σε δυστύχημα όπου υπάρχει θανατηφόρο αποτέλεσμα, χωρίς να το αντιληφθούν έχουν κάποιο πρόβλημα που θα μεταφέρουν παντού και ιδιαίτερα στους δρόμους, λόγω της πίεσης και των συσχετισμών που κάνουν με ό,τι συνέβη. Αν δεν απελευθερωθούν ψυχολογικά, αποτελούν κινητές βόμβες στους δρόμους. Εδώ κάνει την παρέμβασή της η σύγχρονη ψυχολογία οδικής κυκλοφορίας για να βοηθήσει αυτά τα άτομα να αποκατασταθούν, δηλαδή να μπορούν να μπαίνουν στο αυτοκίνητο και να οδηγούν καλά και να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους.

Η παρέμβαση με βάση την ψυχολογία αυτή, ξεκίνησε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία πριν από 30 χρόνια. Αποτελεί την κύρια δράση της διεθνούς οργάνωσης Traffic Psychology International, της οποίας είναι μέλος και τα Κέντρα Πρόληψης Μεσόγειος - είναι μια οργάνωση που προσπαθεί να πείσει την Ευρώπη να επενδύσει περισσότερα στον τομέα της πρόληψης παρά στην καταστολή την οποία εφαρμόζει μέχρι σήμερα», τονίζει ο Δρ Βερεσιές.

Η θανατηφόρα, «αλκοολική» καθυστέρηση

«ΟΛΟΙ γνωρίζουν ότι η κατάχρηση αλκοόλ επηρεάζει την οδήγηση. Εκείνο που δεν μπορούν να αντιληφθούν είναι ότι η επίδραση του αλκοόλ πάνω στον ανθρώπινο εγκέφαλο επηρεάζεται από πολλούς άλλους παράγοντες, πέρα από την ποσότητα - π. χ. από το αν ο χρήστης καταναλώσει αλκοόλ ενώ είναι νηστικός, θυμωμένος, κουρασμένος, ξάγρυπνος, αν ήπιε μόνος ή με άλλους (αν ήπιε μόνος σημαίνει υπήρχε πρόβλημα, μπορεί δηλαδή να ήταν αγχωμένος και μελαγχολικός). Όλα αυτά δημιουργούν μια νέα κατάσταση στον εγκέφαλο όταν το άτομο μπει στο αυτοκίνητο, η οποία είναι διαφορετική σε όλους τους ανθρώπους και σε όλες τις διαφορετικές καταστάσεις.

»Εδώ είναι το πρόβλημα της αυτογνωσίας, κι εδώ χρειάζεται πολλή προσοχή στους νεαρούς χρήστες, αφού δεν είναι ίδια η επίδραση του ποτού στον εγκέφαλο κάθε φορά. Η άποψή μου ως γιατρού, αλλά και του ΚΕΝΘΕΑ γενικά, είναι ότι τα άτομα που παίρνουν άδεια οδηγού, ανεξαρτήτως ηλικίας, τουλάχιστον τα πρώτα πέντε χρόνια πρέπει να κάνουν μηδενική χρήση αλκοόλ κι αυτό θα αγωνιστούμε να αλλάξει στον νόμο. Κι αυτό γιατί ο άπειρος οδηγός υπό την επίδραση του αλκοόλ, δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή μια δύσκολη κατάσταση, αφού δεν υπάρχει ακόμα ο ανάλογος αυτοματισμός και χειρίζεται το αυτοκίνητο ο φλοιός του εγκεφάλου, που επηρεάζεται πρώτος από τη χρήση του αλκοόλ.

»Όταν ένα άτομο τρέχει με 100 χιλιόμετρα την ώρα, και καθυστερήσει κάποια δευτερόλεπτα να πάρει και να εκτελέσει μια απόφαση μπροστά σε μια δύσκολη κατάσταση ενώ οδηγεί πιωμένος, τότε το αυτοκίνητο θα σταματήσει κάποια μέτρα πιο μπροστά, με αποτέλεσμα να προκαλέσει δυστύχημα, τραυματισμό ή θάνατο. Μιλούμε για ένα δέκατο του δευτερολέπτου καθυστέρηση. Αν αυτό γίνει κατανοητό από την πλειοψηφία των οδηγών, τότε μπορεί σιγά-σιγά μέσα από την ανάπτυξη της γνώσης να γίνει αλλαγή στις στάσεις των ανθρώπων, ώστε να μαθαίνουν να οδηγούν στον δρόμο και να είναι υπεύθυνοι για τον εαυτό τους, την οικογένειά τους και τους υπόλοιπους οδηγούς.

»Να μην ξεχνούμε, εξάλλου, ότι εμείς μπορεί να είμαστε καλοί οδηγοί, αλλά υπάρχουν άλλοι που δεν γνωρίζουν να οδηγούν ή δεν ξέρουμε ποια είναι η ψυχική τους κατάσταση την ώρα που οδηγούν. Και εναπόκειται σ' εμάς να αντιληφθούμε γρήγορα ότι κάποιος άλλος οδηγός οδηγεί με επικίνδυνο τρόπο και εμείς πρέπει να λάβουμε τα ανάλογα μέτρα για να σώσουμε τον εαυτό μας και ίσως άλλους γύρω μας».

Μια άλλη εκπαίδευση για μοτοσικλετιστές

«ΠΟΛΛΗ εκπαίδευση πρέπει να γίνει στους μοτοσικλετιστές. Εδώ υπάρχει μια άλλου είδους οδήγηση, που δεν αφορά μεταφορά ατόμων. Η μοτόρα χρησιμοποιείται από νεαρά άτομα σαν ένα είδος αθλήματος μέσα στους κοινούς δρόμους, γίνεται μέρος της ταυτότητας κάποιου και έτσι έχουμε θανάτους λόγω υπερβολικής ταχύτητας, οδήγησης στον ένα τροχό, μη χρήσης κράνους κλπ… Οι μοτοσυκλετιστές χρειάζονται ιδιαίτερη προσέγγιση λόγω του ιδιαίτερου της ηλικίας και της προσωπικότητάς τους… πρέπει να γίνει ειδική μελέτη πριν κάνουμε παρέμβαση.

»Ένας παππούς μού είπε πρόσφατα ότι, όταν γεννήθηκε ο γιος του γιου του, του είπε ότι θα φυλάει για τον εγγονό του 100 ευρώ κάθε μήνα και όταν γίνει 15 χρονών θα του αγοράσει μια μοτοσικλέτα, όπως επέμενε ο γιος του να του αγοράσει μοτοσικλέτα στην εφηβεία του και αυτός αρνήθηκε, με αποτέλεσμα να τσακωθούν μεταξύ τους για πρώτη φορά στη ζωή τους. Τότε ο γιος του, του είπε, "πατέρα, σε παρακαλώ μη κάνεις κάτι τέτοιο, μην αγοράσεις μοτόρα για το παιδί". Αυτό σημαίνει ότι υπήρξε μέσα στα χρόνια μια διαδικασία… έτσι που ο άνθρωπος βλέπει διαφορετικά τα πράγματα όταν έχει παιδί, όταν είναι πιο μεγάλος…».