Διάβασα πιο προσεκτικά τις λεπτομέρειες του σημειώματος που μου έστειλε ο Δήμαρχος Δερύνειας Άντρος Καραγιάννης, για την πρόσφατη συνάντηση Δερυνειωτών και Κατωδερυνειωτών με την Aviva Walton, εγγονή της Ida Pershitz, της γνωστής «Πέρτσιενας» των παιδικών μας χρόνων.

Της εβραϊκής οικογένειας που από τη Ρωσία, εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο τη δεκαετία 1930 και έφτιαξαν τον πράσινο παράδεισο με τα περβόλια των εσπεριδοειδών στην Κάτω Δερύνεια, όπου γεννήθηκα και έζησα μέχρι την τουρκική εισβολή.

Μια περιπετειώδης δραπέτευση του μυαλού και της καρδιάς, ήταν κάθε βόλτα μου σαν μικρό παιδί, σ’ εκείνο το μαγικό δάσος με τις πορτοκαλιές και τα κυπαρίσσια.
Την ίδια αίσθηση φυγής νιώθω και τώρα, διαβάζοντας τις αφηγήσεις των Δερυνειωτών για τη συμβίωση και τη συνεργασία με την οικογένεια της «Πέρτσιενας». Και την αφήγηση της ίδιας της Aviva Walton, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο, μιλά ελληνικά και ζει μόνιμα στο Λονδίνο, αλλά επισκέπτεται τακτικά την Κύπρο και διατηρεί διαμέρισμα στη Λεμεσό.

Σύμφωνα με το σημείωμα του Δημάρχου, η Aviva μίλησε για το μάζεμα και το μέτρημα των πορτοκαλιών, τους περιπάτους μέσα στο περιβόλι, τη μεγάλη δεξαμενή του νερού, τη μηχανή άντλησης νερού με τον χαρακτηριστικό ήχο της. «Δεν θα μπορούσε βέβαια να μη θυμηθεί τα γλυκά μανταρίνια με τα οποία γέμιζε την ποδιά της και απολάμβανε στο πεζούλι της μεγάλης δεξαμενής, συντροφιά με το λυκόσκυλο-φύλακα του αγροκτήματος».

Ο Παναγιώτης Πλατής, 87 χρονών, είπε ότι θυμάται προσωπικά την «Πέρτσιενα», μια κυρία «αυστηρή με τους εργάτες και το προσωπικό, αλλά και πολύ συνεπή στις υποχρεώσεις της». Στο αγρόκτημά της εργάζονταν πολλοί άντρες και γυναίκες από τη Δερύνεια, το Φρέναρος και την υπόλοιπη περιοχή. Εισήγαγε, μαζί με τους υπόλοιπους Εβραίους που δημιούργησαν κήπους στην περιοχή, νέες ποικιλίες εσπεριδοειδών.
Στις καινοτόμες μεθόδους στην καλλιέργεια εσπεριδοειδών που έφεραν στην Κύπρο οι εβραϊκές οικογένειες και στη συμβολή τους στην ανάπτυξη της οικονομίας της εποχής εκείνης, αναφέρθηκε η Ευαγγελία Ματθοπούλου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια που μελετά και ερευνά την εβραϊκή παρουσία στην Κύπρο από το 1878 μέχρι το 1948.

Ο 60χρονος Κατωδερυνειώτης Δημοτικός Σύμβουλος Ανδρέας Γρηγορίου αφηγήθηκε ότι επισκεπτόταν πολύ συχνά το περιβόλι με φίλους του και ότι θυμάται τον Μίκη, πατέρα της Aviva, να κυκλοφορεί μέσα στο αγρόκτημα οδηγώντας ένα Land Rover με τη συνοδεία πάντοτε των μεγαλόσωμων λυκόσκυλών του.

Ο Αδάμος (Μαμής) Κκέλη από το Παραλίμνι, που εργάστηκε το 1957 ως παραλήπτης πορτοκαλιών για λογαριασμό της γνωστής βαρωσιώτικης Εταιρείας «Γεώργιος Δ. Κουννάς & Υιοί Λτδ», παρουσίασε διπλότυπα αποδείξεων του 1964 που εξέδιδε για την παραλαβή πορτοκαλιών. Είπε ότι γνώριζε πολύ καλά την «Πέρτσιενα» και τις κόρες της Λούπα και Ρουθ, μητέρα της Aviva. Παρουσίασε στην Aviva έναν αναπτήρα που του είχε χαρίσει η γιαγιά της, αφού τον εκτιμούσε πολύ, τον αποκαλούσε «γιο» της και του ανάθετε την επιστασία των εργατών της.

Η ζωή του αγροκτήματος έφτασε στο τέλος του λίγα χρόνια πριν από την εισβολή, όταν τα νερά στην περιοχή λιγόστεψαν και αλμύρισαν, καθιστώντας έτσι ασύμφορη τη διατήρηση του περιβολιού. Το κτήμα πουλήθηκε και διαχωρίστηκε σε οικόπεδα, πριν το καταλάβει ο τουρκικός στρατός.

Τώρα μαθαίνω τέτοιο πράγμα. Σαράντα χρόνια μετά! Στη μνήμη μου το δάσος της «Πέρτσιενας» παραμένει μια χαμένη πατρίδα, ένα φιλόξενο αλλά άγνωστο σπίτι, που έτσι κι αλλιώς δεν είχα και δεν θα έχω ποτέ.