Οι απαιτήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα και οι κοινωνικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού καθιστούν απόλυτα αναγκαία την ανάληψη δράσεων

Στο πλαίσιο αξιολόγησης του εφήμερου εικονικού πλούτου και της επίπλαστης ευημερίας εγείρεται το ζήτημα της αναγκαιότητας εφαρμογής των αρχών του οικονομικού εγγραμματισμού, ενός παράγοντα που θα συνέβαλλε στην εξασφάλιση της διάρκειας των επιδιωκόμενων ευνοϊκών συνθηκών και θα παρείχε τη δυνατότητα αντιμετώπισης των προκλήσεων της παγκόσμιας οικονομίας και της πολυπλοκότητας ενός απαιτητικού χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Η έλλειψη δράσεων προληπτικού χαρακτήρα, που στοχεύουν στην προώθηση του οικονομικού εγγραμματισμού, στην ενημέρωση των καταναλωτών σε χρηματοοικονομικά θέματα και στην αποφυγή φαινομένων υπερχρέωσης, καθιστά απαραίτητες σχετικές παρεμβάσεις, με σκοπό την εξασφάλιση συνθηκών πραγματικής κοινωνικοοικονομικής ευημερίας.

Πριν παρατεθούν οι όροι εφαρμογής του οικονομικού εγγραματισμού, είναι σημαντική η αναφορά των στοιχείων που συνθέτουν τον χαρακτήρα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού των πολιτών, καθώς η εννοιολογική αποσαφήνισή του συνιστά το πρώτο βήμα σε μια συστηματική διερεύνηση των επιπτώσεων του φαινομένου.

Ο καθηγητής του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιώς, ο Νικόλαος Φίλιππας, επισημαίνει ότι η σημαντικότητα της χρηματοοικονομικής γνώσης προσδιορίζεται αρχικά το 1787 από τον διπλωμάτη John Adams, που μελετώντας την αμερικανική οικονομική ύφεση της περιόδου 1784-1785 τόνισε τον ρόλο της χρηματοοικονομικής άγνοιας και διατύπωσε ότι οι προβληματισμοί δεν προκύπτουν από τις αδυναμίες του Συντάγματος, από έλλειψη τιμής ή αρετής, αλλά από την παντελή άγνοια χρήσης του νομίσματος, της πίστωσης και της κυκλοφορίας του.

Το 1997 διεξήχθη από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Buffalo Δρα Lewis Mandell έρευνα μέτρησης του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, που ορίστηκε ως «η ικανότητα χρησιμοποίησης των γνώσεων και των σχετικών δεξιοτήτων, για την αποτελεσματική διαχείριση των οικονομικών πόρων ενός ατόμου, που έχει ως σκοπό τη χρηματοοικονομική του ασφάλεια, για ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής του».

O Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) το 2012 όρισε επίσημα τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ως «τον συνδυασμό ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, στοιχεία απαραίτητα για τη σωστή λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων, με στόχο την επίτευξη ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας».

Στη βάση των προσδιορισμών που επιστρατεύονται για την περιγραφή του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, επιβεβαιώνεται η πολυπλοκότητα του φαινομένου που προσδιορίζεται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των ατομικών στόχων και της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, στο πλαίσιο ενός δυσνόητου παγκοσμιοποιημένου οικονομικού περιβάλλοντος, με ανεξάρτητους θεσμούς.

Με θεσμούς όπως οι Κεντρικές Τράπεζες, οι αποφάσεις των οποίων ορίζονται στη βάση ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που ευνοεί τους κατόχους καλύτερης ποιότητας χρηματοοικονομικής γνώσης. Σήμερα, ο υπερδανεισμός και η λανθασμένη διαχείριση της περιουσίας των ασφαλιστικών ταμείων αποτελούν ορισμένα εκ των χαρακτηριστικών παραδειγμάτων της χρηματοοικονομικής καταπίεσης των πολιτών, σε ένα οικονομικό περιβάλλον που απαιτεί αναδιάρθρωση του τραπεζικού τοπίου, με στόχο την επίτευξη σταθερότητας.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εξυγίανση του δανειακού χαρτοφυλακίου, τη μείωση της τιμολογιακής πολιτικής των καταθέσεων, την προσέλκυση ξένων επενδυτών, την υλοποίηση αποτελεσματικών παρεμβάσεων στην πιστωτική πολιτική και την αύξηση της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία.

Πέρα από τις προοπτικές εκσυγχρονισμού του ρυθμιστικού πλαισίου που διέπει το τραπεζικό σύστημα, η οικονομική κρίση αποδεικνύει αδιαμφισβήτητα ότι η αποτελεσματικότητα της εκάστοτε νομισματικής πολιτικής εκτίθεται σε ένα ασταθές τραπεζικό και οικονομικό σύστημα.

Πόρισμα της Παγκόσμιας Έρευνας Οικονομικής Παιδείας, που διεξήχθη το 2014 σε 148 χώρες, υπογραμμίζει ότι - υπό το καθεστώς σχετικής ή πλήρους άγνοιας βασικών χρηματοοικονομικών εννοιών και εργαλείων - η μη δυνατότητα κατανόησης σημαντικών οικονομικών ζητημάτων και λήψης συνετών αποφάσεων που αφορούν τη στέγαση, την εκπαίδευση, τον προϋπολογισμό, οδηγεί σε αποκλεισμό των ατόμων από αυτό το οικονομικό σύστημα.

Ο καθηγητής Νικόλαος Φίλιππας επισημαίνει ότι η μεταβίβαση της υποχρέωσης λήψης σημαντικών χρηματοοικονομικών αποφάσεων από το κράτος ή συλλογικούς οργανισμούς στους πολίτες εκθέτει τους χρηματοοικονομικά αναλφάβητους πολίτες σε σημαντικούς κινδύνους.

Στη βάση της ασύμμετρης πληροφόρησης συντελείται και η μεταφορά του πλούτου από άτομα με χαμηλότερης ποιότητας πληροφόρηση στους καλύτερα πληροφορημένους. Το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού δεν αφορά μόνο σε άτομα σχετικά χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, μειονότητες και άτομα με ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα, αλλά και ομάδες που λόγω ελλιπούς ενημέρωσης βρέθηκαν στη δίνη των συνεπειών του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.

Συνέπειες αποτελούν η αδυναμία διαχωρισμού των εννοιών ονομαστικού και πραγματικού επιτοκίου, η άγνοια του θεσμικού πλαισίου των επενδυτικών προϊόντων και των αναλαμβανόμενων κινδύνων από σχετικές επενδύσεις, η αδυναμία αναχρηματοδότησης χρέους σε χαμηλότερο επιτόκιο και η αδυναμία κατανόησης των επιπτώσεων από το αναλαμβανόμενο χρέος. Σε αυτά προστίθενται η αδυναμία κατάρτισης ατομικού και οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού, η μηδενική αποταμίευση για συνταξιοδότηση και η λανθασμένη συμπεριφορά σε επενδύσεις ακίνητης περιουσίας.

Οι απαιτήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα και οι κοινωνικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού καθιστούν απόλυτα αναγκαία την ανάληψη δράσεων, όπως είναι η προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας, η εφαρμογή προγραμμάτων οικονομικού αλφαβητισμού με αξιοποιήσιμα αποτελέσματα για την ενδυνάμωση των καταναλωτών που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, με σκοπό την άμβλυνση του χρηματοπιστωτικού περιορισμού τους και η επιμόρφωση του συνόλου των πολιτών για τη λήψη κατάλληλων χρηματοοικονομικών αποφάσεων, υπολογίζοντας το κόστος και το όφελος των εναλλακτικών επιλογών και έχοντας επίγνωση των συνεπειών τους.

Η μυωπική αντίληψη του βασικού ζητήματος της άνισης κατανομής του παγκόσμιου εισοδήματος και του υπερδανεισμού ώθησε στην εγκατάλειψη του βασικού σκοπού ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος, που είναι η ευτυχία του ατόμου. Η όποια προσέγγιση οφείλει να θέσει στο επίκεντρο το άτομο και την αναγκαιότητα διαμόρφωσης ενός δημοκρατικού και ενημερωμένου πολίτη στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, που δεν θα επιδιώκει μόνο την ενίσχυση της κοινωνικής και ηθικής υπευθυνότητας, της συμμετοχής στην κοινότητα και του πολιτικού αλφαβητισμού, αλλά και του οικονομικού εγγραμματισμού.

ΜΑΡΙΝΟΣ ΜΟΥΣΙΟΥΤΤΑΣ
Βουλευτής και Γενικός Γραμματέας Δημοκρατικού Κόμματος