(Repetitio est mater studiorum)

Ο πολιτικός, που δεν είναι άμοιρος της ιστορικής παιδείας αλλά μελετητής της πολιτικής ιστορίας, ενδυναμώνεται από τα πλεονεκτήματα της γνώσης που του προσδίδουν δυνατότητες αναλυτικής συγκριτικής άντλησης εμπειρικών δεδομένων και προτερήματα αμεσότητας στις διπλωματικές αναμετρήσεις, τα οποία συνιστούν πειστικά στοιχεία επιβολής και πειθούς στην εξέλιξη των υποθέσεων που αναλαμβάνει. Δυστυχώς, όμως, στην περίπτωσή μας, δεν σημειώνονται συχνά οι τέτοιες εξειδικεύσεις. Η διπλωματία μας δεν ενισχύεται από την έφεση για ιστορική επιμόρφωση, που αποτελεί βασική μάθηση στις έγκυρες σχολές πολιτικών σπουδών.

Στην έλλειψη ιστορικών γνώσεων αποδίδονται διπλωματικές αποτυχίες που δεν ήταν άσχετες με τις πανωλεθρίες που σημειώθηκαν στον ανεξάρτητο βίο της ελλαδικής και της κυπριακής πολιτείας των 186 και 54 ετών αντιστοίχως. Και αναφέρομαι σε γεγονότα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα και από τη Ζυρίχη στην Κύπρο, που συνδέονται με τις ολέθριες εμφύλιες διαμάχες.

Στην Ελλάδα η ηγεσία του 1945 και ιδιαίτερα ο Νίκος Ζαχαριάδης, δεν προβληματίστηκε στο ενδεχόμενο ύπαρξης μυστικών συμφωνιών των μεγάλων για τον διαμοιρασμό του κόσμου και παρότρυνε την επίθεση στο Λιτόχωρο, τον Μάρτιο του 1946, παρά τις συμβουλές Τορέζ και Τολιάτι ( Γαλλίας-Ιταλίας), με συνέπεια τη συμφορά του εμφύλιου σπαραγμού με την εθνική καταστροφή. ( Ν. Ζαχαριάδη «Προβλήματα Καθοδήγησης» 1950 σελ. 81). Ματαιοπονούσε περιμένοντας βοήθεια που δεν θα έφθανε.

Στον πόλεμο εναντίον του φασισμού σκοτώθηκαν τετρακόσιες χιλιάδες Ελλήνων, στην κατοχή ένα εκατομμύριο και στον εμφύλιο 154.000, που μετέτρεψαν την Ελλάδα σε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο επί των πολεμικών ερειπίων. Και όμως στις μυστικές συμφωνίες της Μόσχας της 10ης-20ής Οκτωβρίου 1944, της Γιάλτας της 4ης-11ης Φεβρουαρίου 1945 και του Πότσδαμ της 17ης Ιουλίου-2ας Αυγούστου 1945, οι μεγάλοι της εποχής είχαν χαράξει και τη μοίρα των Βαλκανίων.

Ειδικά στη Μόσχα, ο Τσώρτσιλ και ο Στάλιν κάθισαν μια νύχτα κραιπάλης στο πιοτό, έγιναν σκνίπα στο μεθύσι και συμφώνησαν ότι η Ελλάδα περιερχόταν στη σφαίρα επιρροής της Βρετανίας κατ’ αναλογία 90%. Το ίδιο και η Ρουμανία. Η Βουλγαρία κατά 75% θα υπαγόταν στη Ρωσία και η Γιουγκοσλαβία και η Ουγγαρία 50%-50%. Εάν ο Ζαχαριάδης υποψιαζόταν έστω τη συμφωνία, λογικά θα συμμορφωνόταν με τις υποδείξεις των συντρόφων του για ειρήνευση και δεν θα άναβε τη θρυαλλίδα της αδελφομαχίας. Χάριν ενημέρωσης αναφέρω τις κατευναστικές θέσεις Γιώργη Σιάντου (πέθανε από καρδιά στις 20.5.1947), Ιωαννίδη, Παρτσαλίδη, Χρύσας Χατζηβασιλείου, Πέτρου Ρούσου, Γιάννη Ζευγού.

Ο Ζαχαριάδης που κατέφθασε με αγγλικό μεταγωγικό αεροπλάνο από το Νταχάου σαν Μεσσίας, την 29η Μαΐου 1945, ήταν δογματικός αλλά διέθετε τον απαραίτητο νου να μην περιμένει βοήθεια από τη Μόσχα. Δεν επέδειξε υπομονή. Βιάστηκε. Πάλι για την ιστορία αναφέρω πως η Μόσχα, με κωδικό του Τζιώρτζη Δημητρώφ, «Παππού», προειδοποίησε πως δεν έπρεπε να αναμένεται βοήθεια! Μόνο που το μήνυμα στάληκε με άλλο κωδικό κι ώς να γίνει διευθέτηση αποκωδικοποίησης ο εμφύλιος άρχισε. («Το ΚΚΕ στον πόλεμο και στην αντίσταση», Κ.Κ Εσ. Ρώμη 1973 και Αθήνα 1974).

Η βιασύνη και η άγνοια ήταν οι πεπονόφλουδες που πέταξαν στα πόδια του οι Άγγλοι Μακμίλλαν, Ρέτζιναλ Λήπερ και λόρδος Μπάλφουρ -«Ο πατήρ Δημήτριος» της «ΜΙ5»- και ο Ζαχαριάδης παρασύρθηκε στο παιγνίδι του Τσώρτσιλ, ενώ ο Σοβιετικός συνταγματάρχης Ποπώφ παρέμενε απαθής θεατής των συμβαινόντων. Στην Αθήνα εγκαταστάθηκαν ο Ρόλινγκς, που είχε υποχείριο τη στρατιωτική ηγεσία (έβαλε τους στρατηγούς να τρέξουν σε αγώνα δρόμου στο γήπεδο του Παναθηναϊκού και τους γελοιοποίησε)! (Στρατηγού Καραγιάννη «1940-52, το δράμα της Ελλάδος») και ακολούθως ο Σκόμπυ κι ο Βαν Φλητ που κρατούσαν τα ηνία του άρματος του ολέθρου.

Στην περίπτωση της Κύπρου πάλι ίσχυσε προσυμφωνία των μεγάλων. Η βρετανική διπλωματία προώθησε τις επιδιώξεις της στο Στέητ Ντιπάρτμεντ με ΥΠΕΞ τον Τζον Φόστερ Ντάλλες, επί προεδρίας Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ενεργοποίησαν τον Σπάακ, Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, παρενέβησαν στον ΟΗΕ που απέρριψε την ελληνική προσφυγή τον Δεκέμβριο του ’54 και τόσο η ελλαδική κυβέρνηση με τον Καραμανλή και τον Αβέρωφ όσο και η κυπριακή με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο βρέθηκαν στον ασφυκτικό κλοιό των εκβιασμών στο Ντόλτερ της Ζυρίχης και στο Λάνκαστερ Χάουζ του Λονδίνου, τον Φεβρουάριο του 1959. Ήταν μια προέκταση του παιγνιδιού του Φόρεϊν Όφις με την τριμερή του Αυγούστου του 1955, όταν ασθενούντος του Παπάγου παγίδευσαν τον Στέφανο Στεφανόπουλο, που συγκατάνευσε στην εμπλοκή της Τουρκίας στο Κυπριακό, παρά τη συνθήκη Λωζάνης του 1923.

Όπως συνέβη το 1944-45, έτσι και το 1959, οι εξελίξεις είχαν σχεδιαστεί με μυστικές συμφωνίες των ισχυρών. Το ίδιο επανελήφθη και το 1974, με συνέπεια τη δεύτερη τουρκοκρατία. Η μοίρα προδιαγραφόταν εν κρυπτώ και παραβύστω, χωρίς να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους οι πολιτικοί μας. Κι αν τους αντελήφθησαν στη διασυμμαχική του ΝΑΤΟ στο Παρίσι τον Δεκέμβριο του 1958 (συνομιλίες Λόυντ- Αβέρωφ -Ζορλού), είτε ήταν αργά για αντιδράσεις είτε υπήρχε άτυπη συνέργεια, με αποτέλεσμα το έκτρωμα της Ζυρίχης που εισήγαγε στην έκτοτε διαδραματιζόμενη τραγωδία της Κύπρου. Η γνώση του ενδεχομένου έστω προσυμφωνιών θ’ απέτρεπε τις συμφορές.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΑΝΟΣ