- Φοβερή απειλή κατά Κυπριακής Δημοκρατίας

Η λειψυδρία υπήρξε και είναι μια από τις μόνιμες βαθιές πληγές της Κύπρου από αιώνων. H Τουρκία, με τη μεταφορά τεράστιων ποσοτήτων και άριστης ποιότητας νερού από την Τουρκία σε πολύ χαμηλό κόστος, λύει, οσονούπω, οριστικά και αποτελεσματικά το αιώνιο αυτό πρόβλημα της λειψυδρίας στα κατεχόμενα. Θ’ αποτελεί το σημαντικότερο έργο στην Κύπρο, μετά το φυσικό αέριο, και θα είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρο, αλλά μόνο για τους Τ/κ.

Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι το νερό αυτό θα εξελιχθεί σε ένα φοβερό, καταστροφικό όπλο στα χέρια της Τουρκίας σε βάρος των Ελληνοκυπρίων.
Απαριθμούμε μερικές μόνο από τις πολλές αναμενόμενες βασικές αρνητικές επιπτώσεις σε βάρος μας.

1. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα θα πρασινίσουν την κατεχόμενη γη μας. Θα μετατρέψουν οι Τούρκοι τις τεράστιες άγονες πεδιάδες των κατεχομένων μας σε απέραντα καρποφόρα περβόλια, με το ελάχιστου κόστους νερό από την Τουρκία, έναντι του κόστους «χρυσάφι» που πληρώνουν οι γεωργοί μας στις ελεύθερες περιοχές για νερό άρδευσης.

Τα άφθονα γεωργικά προϊόντα που θα παράγουν, λόγω χαμηλού κόστους και καλύτερης ποιότητος νερού, θα εκτοπίσουν τα δικά μας γεωργικά προϊόντα τόσο στην εγχώρια αγορά όσο και στις εξαγωγές, και οι γεωργοί μας θα βρεθούν σε αδιέξοδο και φοβούμαστε θα επιδεινώσουν τη μάστιγα της ανεργίας. Και σε τι θα μπορούν ν’ απασχοληθούν τότε οι χιλιάδες των ανέργων γεωργών μας; Θ’ αναγκαστούν, κατά πάσαν πιθανότητα, να ξενιτευτούν σε αναζήτηση πόρου ζωής, επαυξάνοντας έτσι το ήδη καυτό δημογραφικό μας πρόβλημα.

2. Παράλληλα, οι Τ/κ θα είναι φυσικό ν’ αναπτύξουν βιομηχανίες που απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού και με τις αυξημένες εξαγωγές των γεωργικών και βιομηχανικών τους προϊόντων θα βελτιώσουν σημαντικά την οικονομική τους υπεροχή και θα καταστούν απειλή για τους άλλους Κυπρίους, Ε/κ και άλλους.

3. Για τη διεξαγωγή των αυξημένων γεωργικών, βιομηχανικών και άλλων εργασιών και επιχειρήσεών τους, θα δικαιολογήσουν την εισαγωγή όλο και περισσότερων Τούρκων εποίκων, και με τον τρόπο αυτό θα επιτύχουν να επιταχύνουν τον επιδιωκόμενό τους δημογραφικό στόχο.

4. Η βιωσιμότητα του τουρισμού μας, που είναι η βασική μας βιομηχανία, είναι ήδη εύθραυστη, με πολλές τουριστικές μας μονάδες να είναι καταχρεωμένες. Ένας από τους λόγους του προβλήματός τους είναι και το ότι καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες πανάκριβου νερού. Πολλά ξενοδοχεία και γήπεδα golf υποχρεώνονται, μάλιστα, από τους κανονισμούς του κράτους να χρησιμοποιούν αφαλατωμένο νερό.
Όταν τα ξενοδοχεία και γήπεδα golf στα κατεχόμενα θα εφοδιάζονται με κατά πολύ φθηνότερο νερό, τα δικά μας θα αντιμετωπίσουν ανταγωνισμό που θα καταστήσει τη βιωσιμότητά τους ακόμη πιο προβληματική.

Εξάλλου, τα κατεχόμενα ξενοδοχεία, τα γήπεδα golf και άλλα τουριστικά και βιομηχανικά υποστατικά κτισμένα σε κλεμμένη γη, χωρίς ή με ελάχιστο κόστος, καθώς και με τα εργατικά των εποίκων πολύ χαμηλότερα, τώρα και με πολύ φθηνότερο νερό, θα καταστήσουν την ανταγωνιστικότητά τους έναντι των δικών μας κατάφωρη.

Το ίδιο και όλες οι άλλες επιχειρήσεις μας που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες νερού θα αντιμετωπίσουν πρόσθετες δυσκολίες.
Επιβάλλεται επομένως, πιστεύουμε, οι Αρχές μας να μεριμνήσουν επειγόντως, αν δεν το έχουν κάνει ακόμα, ως θέμα υψίστης προτεραιότητας, να μελετήσουν με κάθε σπουδή το σοβαρότατο αυτό πρόβλημα και να αναζητηθούν, εάν υπάρχουν, τρόποι και μέσα προς άμβλυνση κατά το δυνατόν των οδυνηρών συνεπειών από το επερχόμενο αυτό τσουνάμι, πριν είναι αργά.

Ιστορική αναδρομή
Χάριν της ιστορίας, επιτρέψατέ μας να αναφερθούμε στις πρώτες σοβαρές αλλά ανεπιτυχείς, δυστυχώς, προσπάθειες που κατεβλήθησαν προς λύση του προβλήματος της λειψυδρίας στην Κύπρο.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο Οργανισμός μας σε συνεργασία με την Αμερικανική Εταιρεία Ralph Parsons Engineering, η οποία εξειδικεύετo τότε στον κλάδο, ασχοληθήκαμε με την αναζήτηση τρόπων και μέσων για την αντιμετώπιση του καυτού αυτού προβλήματος της λειψυδρίας.

Αρχίσαμε να μελετούμε, ως πρώτη επιλογή, την αφαλάτωση η οποία μόλις είχε τότε χρησιμοποιηθεί πειραματικά στην Αμερική και μας δημιούργησε ελπίδες, αλλά τελικά αναγκαστήκαμε να την εγκαταλείψουμε, διότι το κόστος του αφαλατωμένου νερού ήταν πάνω από ένα δολάριο Αμερικής κατά κυβικό μέτρο, που ήταν για την εποχή υπέρογκο, αντιοικονομικό και ασύμφορο.

Οι Αμερικανοί συνεργάτες μας εισηγήθηκαν τότε την εισαγωγή νερού από το εξωτερικό και ως πρώτη επιλογή προέλευσης την Τουρκία, ως την πιο κοντινή και οικονομικά/κοστολογικά υποσχόμενη. Η Ralph Parsons είχεν ήδη εκτελέσει τότε ένα παρόμοιο έργο μεταφοράς νερού στην Αμερική με μεγάλη επιτυχία. Οι Άγγλοι κυβερνώντες, στους οποίους μίλησαν οι Αμερικανοί, μας ενεθάρρυναν να προχωρήσουμε. Εμείς όμως αρνηθήκαμε, για πολιτικούς λόγους, διότι η Τουρκία είχε φανερά συνταχθεί με τους Άγγλους εναντίον του απελευθερωτικού μας αγώνα.

Όταν όμως τον Φεβρουάριο του 1959 υπεγράφησαν οι Συμφωνίες Ζυρίχης/Λονδίνου οι οποίες πιστέψαμε, κακώς, ότι θα λειτουργούσαν, επανήλθαμε στο θέμα Τουρκίας, διότι οι μελέτες μας αποδείκνυαν το Έργο οικονομικά βιώσιμο.

Οι τεχνοοικονομικές μελέτες της Ralph Parsons έδειξαν ότι η μεταφορά του νερού από την Τουρκία θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσα σε αποδεκτά κόστη διά υποβρυχίων αγωγών ή με μεγάλες πλαστικές επιπλέουσες δεξαμενές, συρόμενες από σκάφη.

Αρχάς Ιουνίου του 1959 ήλθε στη Λευκωσία, ως ειδικός εκπρόσωπος της Ralph Parson για το Έργο, ο John Dabell, με τα αισιόδοξα συμπεράσματα των μελετών τους και μαζί πήγαμε στην Άγκυρα, για να βολιδοσκοπήσουμε τις τουρκικές αρμόδιες Αρχές.

Ενώ στην αρχή οι Τούρκοι μας αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό και μάλλον αρνητικά, σχεδόν εχθρικά, και φύγαμε άπρακτοι και απογοητευμένοι, δύο μήνες αργότερα μας κάλεσαν οι ίδιοι και όταν πήγαμε βρήκαμε τους ίδιους ανθρώπους, τελείως αλλαγμένους, πολύ πρόθυμους να συνεργαστούν και οι διαπραγματεύσεις μας, προς έκπληξή μας, προχωρούσαν πολύ γοργά, πέραν των προσδοκιών μας.

Περί το τέλος Σεπτεμβρίου 1959 είχαμε φθάσει πολύ κοντά σε συμφωνία και ανέμενα τον Πρόεδρο της Ralph Parsons να έλθει τον Οκτώβρη ή αρχάς Νοεμβρίου για να πάμε στην Τουρκία για τις τελικές συνομιλίες και κατά πάσαν πιθανότητα για υπογραφή των συμφωνιών.

Όταν όμως όλα ήσαν έτοιμα, έπεσε ως βόμβα η είδηση ότι συνελήφθη στις 18 Οκτωβρίου 1959 το τουρκικό πλοίο Deniz, έμφορτο με βαρύ οπλισμό για τους Τουρκοκυπρίους, οπότε αντιλήφθηκα ότι η Τουρκία δεν επρόκειτο να αφήσει τις Συμφωνίες εκείνες να λειτουργήσουν και έτσι εγκαταλείψαμε την ιδέα μεταφοράς νερού από την Τουρκία.

Ήταν φανερό ότι η προθυμία που επέδειξαν οι Τούρκοι για να συνεργαστούν στην υλοποίηση του έργου της μεταφοράς νερού στην Κύπρο ήταν πονηρή και εσκεμμένη, για να βρουν τις εγκαταστάσεις έτοιμες και ανέξοδα, για προαγωγή των δικών τους σκοτεινών σχεδίων.

Επαφές με Συρία
Μετά τον αποκλεισμό της Τουρκίας και με εισήγηση ενός Γιουγκοσλάβου ειδικού, του Branco Milinuschich, Συμβούλου του ΟΗΕ, αποσπασμένου στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων της Κύπρου, o οποίος είχε εργασθεί για μερικά χρόνια στη Συρία ως Σύμβουλος του ΟΗΕ και ήξερε καλά τα δεδομένα της Συρίας, αρχίσαμε να μελετούμε τη μεταφορά νερού από τη Συρία. Ο Πρόεδρος Μακάριος, όταν ενημερώθηκε, έστειλε τον Διευθυντή του Τμήματος Υδάτων κ. Χρίστο Κοντεάτη στη Συρία, ο οποίος διαπίστωσε τις άριστες εκεί συνθήκες.

Μέχρι το 1962 προχωρήσαμε αρκετά για την υπογραφή των συμφωνιών με τη συριακή κυβέρνηση.
Το Έργο προέβλεπε την εγκατάσταση τριών υποβρυχίων πλαστικών σωλήνων διαμέτρου ενός μέτρου η καθεμία και προορίζετο να μεταφέρει περίπου 120 εκατ. κυβικά μέτρα νερού τον χρόνο και θα αρδεύαμε 100.000 σκάλες περίπου, από την Κώμα του Γιαλού μέχρι το Παλαίκυθρο. Θα ενίσχυε επίσης την υδατοπρομήθεια όλης της Κύπρου.

Το συνολικό κόστος των εγκαταστάσεων υπελογίσθη τότε σε Κ£2.800.000 (€4.788.000) και οι Αμερικανοί συνεργάτες μας εξασφάλισαν από αμερικανικές τράπεζες χρηματοδότηση για το 70% του κόστους, πληρωτέο σε 30 χρόνια με τόκο 3,7% ετησίως.

Ενώ τα Συμβόλαια ήσαν έτοιμα και επρόκειτο να τα υπογράψουμε, με τη σύμφωνη γνώμη της Κυβέρνησης μας και προσωπικά του Προέδρου Μακαρίου, έπεσε η συριακή κυβέρνηση.
Η νέα κυβέρνησή τους με την οποίαν αρχίσαμε να συνομιλούμε έπεσε επίσης σε διάστημα δύο μηνών.

Τότε ο Πρόεδρος Μακάριος φοβήθηκε και μας είπε: Εάν εκτελέσουμε το Έργο και πρασινίσουμε τη Μεσαορία και μια νέα συριακή κυβέρνηση αρνηθεί να μας δίνει το νερό, τι θα κάνουμε; Όλοι βρήκαμε την παρατήρησή του δικαιολογημένη και εγκατελήφθη η ιδέα της εισαγωγής νερού, και στραφήκαμε στη λύση διά της κατασκευής υδατοφρακτών.

Είχαμε εξασφαλίσει τη συνεργασία ενός μεγάλου ειδικού για τον σκοπό Οίκου Μηχανικών από τη Γιουγκοσλαβία, της Energoproject, οι οποίοι λόγω άρτιας στελέχωσης με ειδικούς τεχνικούς και χαμηλών κόστων πέτυχαν να εξασφαλίζουν τις πιο πολλές προσφορές για φράγματα.

Η λύση των υδατοφρακτών είναι μεν καλή, αλλά προϋποθέτει και αρκετή καθεχρονική βροχόπτωση, την οποία δυστυχώς δεν διαθέτουμε.

ΦΩΤΟΣ ΙΑ. ΦΩΤΙΑΔΗΣ
Ph.D.