Μια αποκαλυπτική συζήτηση με σκοτεινές προεκτάσεις εκτυλίχθηκε στο τελευταίο επεισόδιο του δημοφιλούς podcast του Joe Rogan, με καλεσμένη την καθηγήτρια Rebecca Lemov, ιστορικό της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και επισκέπτρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Max Planck. Θέμα της συζήτησης: η κρατική παρέμβαση στον ψηφιακό κόσμο και η εξέλιξη των τεχνολογιών συναισθηματικού ελέγχου.

«Υπάρχουν τόσα είδη χειραγώγησης του νου», προειδοποίησε ο Rogan. «Ένα τεράστιο ποσοστό από όσα βλέπουμε στα social media δεν είναι πραγματικό. Είναι κρατικά χρηματοδοτούμενα και σχεδιασμένα για να διαμορφώσουν αφηγήσεις». Αυτή η ψηφιακή παραπληροφόρηση, όπως υποστήριξε, ισοδυναμεί με μορφή σύγχρονου «mind control».

Η Lemov επιβεβαίωσε ότι ακόμη και γνωρίζοντας πως πρόκειται για τεχνητή αλληλεπίδραση, οι άνθρωποι αντιδρούν ψυχολογικά σαν να είναι αληθινή. «Όταν κάποιος κάνει like σε μια ανάρτησή σου, η ψυχολογική σου αντίδραση είναι ίδια με μια πραγματική κοινωνική επαφή», εξήγησε.

Αλλά η χειραγώγηση δεν σταματά στα likes. Οι ίδιες οι πλατφόρμες είναι σχεδιασμένες για να "εκμεταλλεύονται" τα συναισθήματα των χρηστών. «Πρόκειται για συναισθηματική μηχανική που ενσωματώνεται στο design των μέσων αυτών», δήλωσε η ιστορικός.

Η συζήτηση πήρε ακόμα πιο ανησυχητική τροπή όταν η Lemov αναφέρθηκε στο ρόλο του DARPA, της αμερικανικής υπηρεσίας αμυντικής έρευνας, στην ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών. Όπως αποκάλυψε, «το DARPA συμμετείχε στη δημιουργία του διαδικτύου αλλά και στην ανάπτυξη τεχνολογιών αναγνώρισης προτύπων, ανοίγοντας τον δρόμο για ψηφιακές τεχνικές χειραγώγησης σε παγκόσμια κλίμακα».

Η πιο συγκλονιστική αποκάλυψη ήρθε όταν η Lemov αναφέρθηκε στο πείραμα που πραγματοποίησε το Facebook το 2012, στο οποίο συμμετείχαν, εν αγνοία τους, 689.003 χρήστες. Οι ερευνητές άλλαξαν αλγοριθμικά τα newsfeeds ορισμένων χρηστών ώστε να περιέχουν περισσότερο θετικό ή αρνητικό περιεχόμενο. Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα: η συναισθηματική κατάσταση των χρηστών επηρεάστηκε μετρήσιμα.

«Ήταν η πρώτη φορά που αποδείχθηκε, σε μεγάλη κλίμακα, ότι τα συναισθήματα μπορούν να ‘μεταδοθούν’ ψηφιακά και να ελεγχθούν από εξωτερικές παρεμβάσεις», είπε η Lemov. Το χειρότερο, όμως, ήταν η έλλειψη συναίνεσης ή προειδοποίησης. Οι χρήστες δεν ενημερώθηκαν ποτέ ότι συμμετείχαν σε πείραμα που επηρέαζε τη διάθεσή τους.

Η αποκάλυψη του πειράματος προκάλεσε κατακραυγή το 2014. Σε δημόσια σχόλια, ένας χρήστης αποκάλυψε πως την ίδια περίοδο είχε οδηγηθεί στα επείγοντα νοσοκομείου με αυτοκτονικές τάσεις και διερωτήθηκε αν η αλλαγή στη ροή ειδήσεων του Facebook είχε συμβάλει στην ψυχική του κατάσταση. Ωστόσο, δεν υπήρχε τρόπος να μάθει αν ήταν ενταγμένος στο πείραμα.

Ακολούθησε έρευνα από τη βρετανική κυβέρνηση, χωρίς όμως να επιβληθούν κυρώσεις. «Κανείς δεν τιμωρήθηκε. Οι εμπλεκόμενοι, στην πραγματικότητα,  έλαβαν προαγωγές», τόνισε η Lemov.

Το ερώτημα που μένει να αιωρείται είναι αν τέτοιου είδους πειράματα συνεχίζονται και σήμερα — κρυμμένα μπροστά στα μάτια μας, μέσα στις ροές περιεχομένου που καταναλώνουμε καθημερινά.