Απαντήσεις για το βιβλίο που συνόδευε την κυπριακή αποστολή στην 19η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής στη Βενετία κλήθηκε να δώσει στην Επιτροπή Παιδείας της Βουλής, η υφυπουργός Πολιτισμού, Βασιλική Κασσιανίδου.

Αρχικά ανέφερε ότι έχει ζητήσει έκθεση γεγονότων για τις ακριβείς συνθήκες γύρω από τη διαδικασία. «Επιφυλάσσομαι να απαντήσω γύρω από ορισμένα ζητήματα όταν θα έχω την πλήρη εικόνα».

Η Υφυπουργός, βασιζόμενη στα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία, αναφέρθηκε αναλυτικά στη διαδικασία που ακολουθήθηκε. «Ένα μεγάλο μέρος της διαδικασίας αναλαμβάνει ο Σύνδεσμος Αρχιτεκτόνων Κύπρου (ΣΑΚ). Η συνεργασία του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού (τέως Πολιτιστικές Υπηρεσίες) με τον ΣΑΚ για την Μπιενάλε αυτή ξεκίνησε από το 2006. Μέχρι σήμερα αυτή η συνεργασία δεν συνοδεύεται από κάποια γραπτή συμφωνία που να καθορίζει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες κάθε μέρους».

Όπως εξήγησε, η Επιτροπή Επιλογής για τη φετινή Μπιενάλε ήταν οκταμελής, με έξι μέλη από τον ΣΑΚ και δύο εκπροσώπους του Υφυπουργείου Πολιτισμού, ενώ η ανοικτή πρόσκληση για συμμετοχή ανακοινώθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2024 και εξετάστηκε τον Νοέμβριο.

Η επιλεγείσα πρόταση κρίθηκε πως εναρμονίζεται με το θεματικό πλαίσιο της διοργάνωσης. «Η Επιτροπή θεώρησε ότι η επιλεγείσα πρόταση συνάδει με τον θεματικό πυρήνα της 19ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής, καθότι φέρει στο προσκήνιο "παραγνωρισμένες χειρωνακτικές πρακτικές δόμησης, επαναδιεκδικώντας, κατ’ ουσία, τη γνώση αρχέγονων τρόπων αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων"».

Αναφερόμενη στον προϋπολογισμό της κυπριακής συμμετοχής, σημείωσε. «Η τεκμηρίωση της συμμετοχής περιλάμβανε την υποβολή πλήρους προϋπολογισμού με εκτιμώμενο κόστος 218.000 ευρώ. Στον προϋπολογισμό περιλαμβανόταν, μεταξύ άλλων, και η έκδοση καταλόγου, έναντι του ποσού των 7.900 ευρώ. Το τελικό κόστος του καταλόγου, όπως πληροφόρησε τον υπεύθυνο λειτουργό του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού η επιμελήτρια κα Φλωρίδου, ανέρχεται στα 11.600 ευρώ και όχι στις 300.000 ευρώ, όπως λανθασμένα αναφέρθηκε σε δηλώσεις και δημοσιεύματα».

Όσον αφορά τις πληρωμές και την κατανομή αρμοδιοτήτων, η Υφυπουργός εξήγησε: «Ο ΣΑΚ ανέλαβε να διαχειριστεί δαπάνες ύψους €155.000, που αφορούν την παραγωγή και επιμέλεια της έκθεσης εκ μέρους της ομάδας, τα ταξίδια των μελών της ομάδας στη Βενετία, την τεκμηρίωση (συμπεριλαμβανομένου του εντύπου) και την προβολή της κυπριακής συμμετοχής. Το Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού ανέλαβε δαπάνες ύψους €63.000 για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων της έκθεσης στην Ιταλία, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, και την ενοικίαση του χώρου του Κυπριακού περιπτέρου».

Για το έντυπο και τη χρήση του Υφυπουργείου ως εκδότη

Στο επίκεντρο της παρέμβασης βρέθηκε το έντυπο που προκάλεσε αντιδράσεις. Η Υφυπουργός δήλωσε. «Η απλή συνεργασία ή χρηματοδότηση μιας δράσης δεν συνιστά καθολική ή αυτόματη εκδοτική συναίνεση για οποιοδήποτε βιβλίο ενδέχεται να συνοδεύει την δράση αυτή. Ως ακαδημαϊκός με μακρόχρονη εμπειρία σε θέματα εκδόσεων τόσο ως συγγραφέας όσο και ως επιμελήτρια, επισημαίνω ότι η δήλωση οποιουδήποτε φορέα ως εκδότη προϋποθέτει την προηγούμενη ρητή και τεκμηριωμένη συναίνεση του εν λόγω φορέα, κατόπιν πλήρους ενημέρωσης, εξέτασης του υλικού και, όπου απαιτείται, αξιολόγησης και υποβολής σε διαδικασίες επιστημονικής κρίσης αλλά και ποιοτικού ελέγχου».

«Από τον μέχρι τώρα έλεγχο των αρχείων μας δεν τεκμηριώνεται επίσημη γραπτή έγκριση του Υφυπουργείου Πολιτισμού να αναφέρεται ως εκδότης. Η εν λόγω παράλειψη παραβιάζει βασικές αρχές δεοντολογίας και διαχείρισης δημόσιας ταυτότητας. Δημιουργεί εσφαλμένες εντυπώσεις γιατί παρουσιάζει το Υφυπουργείο, και κατ’ επέκταση το κράτος, ως τον εκδότη του βιβλίου, χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».

«Η πρακτική αυτή παραμένει ασύμβατη με τις προβλεπόμενες διαδικασίες έγκρισης εκδόσεων, τις οποίες το Υφυπουργείο εφαρμόζει για λόγους διαφάνειας, δημόσιας ευθύνης και επαγγελματικής δεοντολογίας. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο ζήτησα την απόσυρση του εν λόγω βιβλίου, καθώς το Υφυπουργείο ουδέποτε συναίνεσε να συμπεριληφθεί ως εκδότης».

Επιπλέον, τοποθετήθηκε και για το περιεχόμενο του βιβλίου. «Η συγκεκριμένη έκδοση προβάλλει την προσωπική αντίληψη των συγγραφέων της ως προς τα γεγονότα της παράνομης τουρκικής εισβολής και την πολιτική διαχείριση του Κυπριακού προβλήματος. Προφανώς και ζούμε σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου ο κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις ελεύθερα. Επομένως, εάν οι συγγραφείς και το Fisherwomxn Press, που κατονομάζεται επίσης ως εκδότης του βιβλίου, ως μέλη μιας ελεύθερης κοινωνίας, επιθυμούν να εκδώσουν ένα βιβλίο με τις εν λόγω απόψεις, ασφαλώς και έχουν το δικαίωμα να το πράξουν.

Δεν έχουν, ωστόσο, το δικαίωμα να συμπεριλαμβάνουν, χωρίς την έγκρισή του, το Υφυπουργείο Πολιτισμού ως εκδότη αυτού του βιβλίου, ούτε να απαιτούν από το Υφυπουργείο να χρηματοδοτήσει, με δημόσιο χρήμα, την παραγωγή και εκτύπωσή του».

Διοικητική διερεύνηση και θεσμικές αλλαγές

Η Υφυπουργός διαβεβαίωσε ότι με την ολοκλήρωση της έκθεσης γεγονότων θα κινηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες. «Για την κατάσταση που προέκυψε, με την ολοκλήρωση της έκθεσης γεγονότων που ζήτησα, θα διεξαχθεί διοικητική έρευνα και απόδοση ευθυνών όπου υπάρχουν. Όσον αφορά στη μελλοντική διαχείριση του θέματος, το Υφυπουργείο θα ενισχύσει τις ρήτρες αναφορικά με εκδόσεις και άλλες δράσεις που ζητούν τη χρήση του λογοτύπου του Υφυπουργείου Πολιτισμού και παράγονται για σκοπούς κρατικής εκπροσώπησης σε διεθνείς διοργανώσεις».

Κλείνοντας, η Υφυπουργός εξέφρασε την απογοήτευσή της για τη στροφή της δημόσιας συζήτησης. «Είναι εις πλήρη γνώση μου ότι οι ισορροπίες στο ζήτημα αυτό είναι λεπτές, καθότι υπάρχει η ανάγκη διαφύλαξης του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος της ελεύθερης καλλιτεχνικής δημιουργίας, δικαιώματα τα οποία το Υφυπουργείο ασπάζεται, σέβεται και εμπράκτως διαφυλάττει ως κόρην οφθαλμού.

Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι λυπάμαι πραγματικά και το θεωρώ άδικο που η συζήτηση γύρω από την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας, αντί να εστιάσει στην έκθεση που παρουσιάστηκε στο Κυπριακό περίπτερο και επάξια μας εκπροσώπησε σε ένα σημαντικό διεθνές φόρουμ, περιστρέφεται μόνο γύρω από την εν λόγω έκδοση. Κανείς δεν σκέφτηκε να αναφερθεί στη σημασία του θέματος που επιλέχθηκε για την έκθεση αυτή ή στην αξία της μνημόνευσης και διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που επιχειρεί».

Ο Γρίβας και τα φατνάσματα του παρελθόντος

Από πλευράς του, ο βουλευτής του ΔΗΣΥ Γιώργος Κάρουλλας ανέφερε ότι υπάρχει έντονη ανησυχία για τα όσα έχουν αναγνωστεί στο εν λόγω βιβλίο. «Πολιτική αστοχία για τις θέσεις που εκφράζονται στο βιβλίο», είπε.

Ο Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ  Γιώργος Λουκαΐδης ανέφερε ότι ο καθένας έχει διαφορετικές απόψεις. «Κάποιοι τιμούν ακόμα τον Γρίβα και κάποιοι όχι».

Η αναφορά του κ. Λουκαΐδη προκάλεσε την αντίδραση του Πρόεδρου της Επιτροπής Παύλου Μυλωνά, ο οποίος τον κάλεσε «να αφήσει τα φαντάσματα του παρελθόντος».

Παρέμβαση έκανε και ο κ. Θεμιστοκλέους. Όπως είπε, «ο κ. Λουκαΐδης δεν δικαιούται να μιλά». 

Στη συνέχεια, ο κ. Λουκαΐδης ανέφερε ότι δεν πρέπει να επικρατήσει ο φόβος. «Εκεί που γράφει για πόλεμο, υπάρχει και η αναφορά για εισβολή».

Ο κ. Χριστοφίδης ειπε «Είναι γνωστές οι θέσεις μας στο Κυπριακό, πρόκειται για θέμα εισβολής και κατοχής. Όσον αφορά την κυπριακή διάλεκτο, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής γλώσσας και τη θεωρούμε πολύτιμο πλούτο που την εμπλουτίζει. Δυστυχώς, κάποιοι στο παρελθόν προσπάθησαν να την καταδιώξουν».

Σε νέα παρέμβασή της, η κα. Κασσιανίδου ανέφερε ότι ένας λόγος για την απόσυρση του βιβλίου είναι και η αναφορά σε "αφήγημα". «Είναι αφήγημα η εισβολή στην Κύπρο;», διερωτήθηκε.

Ο κ. Τρυφωνίδης ανέφερε ότι όλα αυτά είναι τα επιχειρήματα της Τουρκίας. «Μπορεί να το κρατά ο Τατάρ στις συνομιλίες». Είπε ότι σωστά αποσύρθηκε, όμως αυτό το βιβλίο έπρεπε να διαβαστεί πριν την έκδοσή του. «Πάθαμε μια πολιτική γκάφα η οποία θα μας κρατά για χρόνια».

Επίσης, ο κ. Μουσιούττας ανέφερε ότι «είναι ένα απαράδεκτο κείμενο το οποίο παραποιεί ιστορικά δεδομένα».

Ο κ. Ιωάννου, από πλευράς του ΕΛΑΜ, δήλωσε ότι υπάρχουν άτομα που ξεπλένουν αυτό το αφήγημα. «Όσοι το υπερασπίζονται εξυπηρετούν συμφέροντα. Αλλοιώνεται η ιστορική αλήθεια. Φτύνουμε στη μνήμη του λαού μας. Είναι ένας εθνικός κατήφορος».

Ένταση και φωνές για Ναζί και φασίστες

Η ομιλία του κ. Ιωάννου πυροδότησε ένταση στην επιτροπή. Το ΑΚΕΛ κάλεσε τον κ. Ιωάννου να αποσύρει τις αναφορές του για εξυπηρέτηση συμφερόντων υπέρ της Τουρκίας.

Ο κ. Ιωάννου απάντησε «από σιεΐ μούγια, μουγιάζεται».

Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο κ. Χριστοφίδης εκ μέρους του ΑΚΕΛ, αναφέροντας ότι «από ανθρώπους της Τουρκίας στην Κύπρο δεν δέχομαι επικρίσεις».

Ο κ. Λουκαΐδης ανέφερε ότι το ΕΛΑΜ είναι ναζί και φασίστες. «Ακροδεξιό κόμμα μάς αποκάλεσε προδότες».

Ο κ. Μυλωνάς ζήτησε από τον κ. Ιωάννου να αποσύρει τις αναφορές του, με τον κ. Ιωάννου να απαντά: «Δεν έχω να απολογηθώ για οτιδήποτε».

Παρουσιάζουν το Υφυπουργείο και κατ’ επέκταση το κράτος ως τον εκδότη του βιβλίου, χωρίς να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα

Δηλώσεις έκανε η Υφυπουργός Πολιτισμού Δρος Βασιλικής Κασσιανίδου μετά το πέρας της συνεδρίασης της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας και Πολιτισμού.

Όπως ανέφερε, «κληθήκαμε σήμερα στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού ώστε να ενημερώσουμε τους βουλευτές για τη φετινή συμμετοχή της Κύπρου στη 19η Διεθνή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής και για την όλη διαδικασία που οδήγησε στη έκθεση που παρουσιάστηκε στο Κυπριακό Περίπτερο στην Βενετία.

Θα ήθελα εδώ να επικεντρωθώ στην επίμαχη έκδοση, η οποία δηλώνει το Υφυπουργείο Πολιτισμού ως έναν εκ των δύο εκδοτών στην τελευταία σελίδα όπου καταγράφονται οι συντελεστές της.

Αν και το θεωρώ αυτονόητο, θα ήθελα να τονίσω το εξής: η απλή συνεργασία ή χρηματοδότηση μιας δράσης δεν συνιστά καθολική ή αυτόματη εκδοτική συναίνεση για οποιοδήποτε βιβλίο ενδέχεται να συνοδεύει την δράση αυτή. Ως ακαδημαϊκός με μακρόχρονη εμπειρία σε θέματα εκδόσεων τόσο ως συγγραφέας όσο και ως επιμελήτρια, επισημαίνω ότι η δήλωση οποιουδήποτε φορέα ως εκδότη, προϋποθέτει την προηγούμενη ρητή και τεκμηριωμένη συναίνεση του εν λόγω φορέα, κατόπιν πλήρους ενημέρωσης, εξέτασης του υλικού και, όπου απαιτείται, αξιολόγησης και υποβολής σε διαδικασίες επιστημονικής κρίσης αλλά και ποιοτικού ελέγχου.

Από τον μέχρι τώρα έλεγχο των αρχείων μας, δεν τεκμηριώνεται επίσημη γραπτή έγκριση του Υφυπουργείου Πολιτισμού να αναφέρεται ως εκδότης. Επομένως, η εν λόγω αναφορά παραβιάζει βασικές αρχές δεοντολογίας και διαχείρισης δημόσιας ταυτότητας. Επιπλέον, δημιουργεί εσφαλμένες εντυπώσεις γιατί παρουσιάζει το Υφυπουργείο και κατ’ επέκταση το κράτος ως τον εκδότη του βιβλίου, χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται σύγχυση στο κοινό ως προς την ευθύνη του Υφυπουργείου Πολιτισμού για την συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Μπιενάλε.

Συμπερασματικά, η αναφορά του Υφυπουργείου Πολιτισμού ως εκδότη παραμένει ασύμβατη με τις προβλεπόμενες διαδικασίες έγκρισης εκδόσεων, τις οποίες εφαρμόζουμε για λόγους διαφάνειας, δημόσιας ευθύνης και επαγγελματικής δεοντολογίας. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο ζήτησα την απόσυρση του εν λόγω βιβλίου, καθώς το Υφυπουργείο ουδέποτε συναίνεσε να συμπεριληφθεί στους εκδότες του.

Η συγκεκριμένη έκδοση προβάλλει την προσωπική αντίληψη των συγγραφέων της ως προς τα γεγονότα της παράνομης τουρκικής εισβολής και την πολιτική διαχείριση του κυπριακού προβλήματος. Ζούμε προφανώς σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου ο κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις προσωπικές του απόψεις. Επομένως, εάν οι συγγραφείς και το Fisherwomxn Press που κατονομάζεται επίσης ως εκδότης του βιβλίου, ως μέλη μιας ελεύθερης κοινωνίας, επιθυμούν να εκδώσουν ένα βιβλίο με τις εν λόγω απόψεις, ασφαλώς έχουν το δικαίωμα να το πράξουν.

Δεν έχουν, ωστόσο, το δικαίωμα να κατονομάσουν, χωρίς την έγκριση του, το Υφυπουργείο Πολιτισμού ως εκδότη αυτού του βιβλίου, ούτε να απαιτούν από το Υφυπουργείο να χρηματοδοτήσει, με δημόσιο χρήμα, την παραγωγή και εκτύπωσή του.

Για την κατάσταση που προέκυψε και με την ολοκλήρωση της έκθεσης γεγονότων που ζήτησα, θα διεξαχθεί διοικητική έρευνα και απόδοση ευθυνών όπου υπάρχουν, ενώ παράλληλα θα ληφθεί μέριμνα ώστε να ενισχυθούν οι ρήτρες για εκδόσεις και άλλες δράσεις που ζητούν την χρήση του λογότυπου του Υφυπουργείου Πολιτισμού και παράγονται για σκοπούς κρατικής εκπροσώπησης σε διεθνείς διοργανώσεις.

Είναι εις γνώση μου ότι οι ισορροπίες στο ζήτημα αυτό είναι λεπτές, καθότι υπάρχει η ανάγκη διαφύλαξης του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος της ελεύθερης καλλιτεχνικής δημιουργίας, δικαιώματα τα οποία το Υφυπουργείο ασπάζεται, σέβεται και εμπράκτως διαφυλάττει.

Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι λυπάμαι πραγματικά που αντί η συζήτηση να εστιάσει στην ίδια την έκθεση που παρουσιάστηκε στο Κυπριακό Περίπτερο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας και η οποία μας εκπροσώπησε επάξια σε ένα σημαντικό διεθνές φόρουμ, περιστρέφεται μόνο γύρω από την εν λόγω έκδοση. Κανείς δεν σκέφτηκε να αναφερθεί στη σημασία του θέματος που επιλέχθηκε για την έκθεση αυτή, ή στην αξία της μνημόνευσης και διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που επιχειρεί».