Η ζωή του ανθρώπου είναι μια αδιάκοπη ακολουθία επιλογών. Από τις πιο απλές καθημερινές αποφάσεις - όπως τι θα φάμε ή ποια διαδρομή θα ακολουθήσουμε - μέχρι τις πιο σύνθετες, που καθορίζουν την επαγγελματική μας πορεία, τις σχέσεις μας και την κοινωνική μας θέση, οι επιλογές μας είναι αυτές που χαράζουν την πορεία της ύπαρξής μας και του αποτυπώματός μας στην κοινωνία και πολιτεία στην οποία διάγουμε τους βίους μας. Η ποιότητα των επιλογών μας καθορίζει το μέλλον μας, καθώς και την ποιότητα του συλλογικού βίου όταν μιλάμε για επιλογές που έχουν κοινωνικές ή πολιτικές προεκτάσεις.
Η σημασία της ορθής επιλογής έγκειται στο γεγονός ότι κάθε απόφαση έχει συνέπειες. Οι συνέπειες αυτές δεν αφορούν μόνο τον ίδιο τον άνθρωπο που αποφασίζει, αλλά συχνά επηρεάζουν και το περιβάλλον του. Όταν, μάλιστα, μιλάμε για εκλογικές διαδικασίες, οι επιλογές αυτές αποκτούν ακόμα βαρύτερη διάσταση, γιατί δεν καθορίζουν μόνο το προσωπικό μας μέλλον, αλλά και το μέλλον ολόκληρης της κοινωνίας.
Η σωστή επιλογή προϋποθέτει γνώση, σύνεση, κριτική σκέψη και αξιολόγηση των δεδομένων. Όταν επιλέγουμε με βάση την αξία και τα κριτήρια που απορρέουν από την εμπειρία, την ενημέρωση και την ορθή κρίση, αυξάνουμε τις πιθανότητες να οδηγηθούμε σε θετικά αποτελέσματα. Αντίθετα, όταν οι αποφάσεις μας λαμβάνονται βιαστικά, υπό το καθεστώς πίεσης, μίμησης ή μόδας, συχνά οδηγούν σε αδιέξοδα ή σε καταστάσεις που προκαλούν την κοινή λογική.
Η ανθρώπινη φύση είναι επιρρεπής σε λάθη. Επηρεαζόμαστε από εξωγενείς παράγοντες, από την άποψη φίλων ή συγγενών, από κοινωνικά στερεότυπα ή ακόμη και από τη δύναμη της δημοσιότητας. Η επιρροή της εικόνας, του πρόσκαιρου εντυπωσιασμού ή της ανάγκης να αντιδράσουμε σε κάποιο κατεστημένο, μας οδηγεί πολλές φορές να κάνουμε επιλογές όχι βάσει ουσίας, αλλά βάσει ενστίκτου ή συναισθήματος ή αντίδρασης. Αν και το συναίσθημα είναι σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν κυριαρχεί επί της λογικής, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι ολέθρια.
Σε καμία άλλη σφαίρα της ζωής οι επιλογές δεν είναι τόσο καθοριστικές όσο στην πολιτική. Η πολιτική εξουσία έχει τη δύναμη να καθορίζει θεσμούς, οικονομίες, κοινωνικές σχέσεις, ακόμα και τις ατομικές ελευθερίες. Επομένως, η εκλογική διαδικασία, δηλαδή η στιγμή που οι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν ποιοι θα τους εκπροσωπήσουν, αποτελεί κορυφαία πράξη ευθύνης.
Δυστυχώς, οι επιλογές σε αυτό το πεδίο συχνά δεν γίνονται με γνώμονα την αξία, τα κριτήρια, τις γνώσεις ή την προσφορά των υποψηφίων. Πολλές φορές βασίζονται σε εξωγενείς παράγοντες όπως την ‘τυφλή’ κομματική επιλογή, την πίεση που ασκεί το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον, την επιρροή της δημοσιότητας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, την επιθυμία να αντιδράσουμε στο κατεστημένο και να «τιμωρήσουμε» το σύστημα, επιλέγοντας ακραίες ή πρόχειρες λύσεις, την προώθηση από τον κομματικό σωλήνα, που κατευθύνει την ψήφο μας προς υποψηφίους χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα πραγματικά τους προσόντα και πολλούς άλλους παράγοντες.
Όταν οι εκλογικές επιλογές μας βασίζονται σε τέτοιους παράγοντες, το αποτέλεσμα είναι σχεδόν πάντα απογοητευτικό. Οι πολίτες καταλήγουν να εκλέγουν αντιπροσώπους που είτε δεν έχουν το όραμα είτε δεν έχουν την ικανότητα να προάγουν το κοινό καλό. Οι συνέπειες αυτών των αποφάσεων δεν περιορίζονται σε μια στιγμή, αλλά μας ακολουθούν σε ολόκληρη τη διάρκεια της θητείας τους - και, πολλές φορές, αφήνουν πληγές που παραμένουν ανοιχτές για χρόνια.
Όταν οι επιλογές σε μια εκλογική διαδικασία γίνονται βιαστικά, επιπόλαια ή με λάθος κριτήρια, τα αποτελέσματα είναι συνήθως καταστροφικά, κατά το μάλλον ή ήττον: κακή διαχείριση των δημόσιων πόρων, ανυπαρξία στρατηγικής ανάπτυξης, απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, υπονόμευση των θεσμών, αύξηση της απογοήτευσης των πολιτών, ενίσχυση της αδιαφάνειας και της διαφθοράς, προώθηση μιας ‘απολιτικ’ κουλτούρας που οδηγεί σε άλλα αποτελέσματα και κυρίως στην αποχή από την συμμετοχή σε εκλογικές διαδικασίες. Επιπρόσθετα, οι λάθος επιλογές συντηρούν και διαιωνίζουν το ίδιο προβληματικό σύστημα, αφού τα πρόσωπα που το εκπροσωπούν παραμένουν στη θέση τους για όσο διαρκεί η θητεία τους - αν όχι και περισσότερο -, ανεξάρτητα από την ζημιά που μπορεί να προκαλούν ή την προφανή αδυναμία τους να επιτελέσουν τον πολιτικό τους ρόλο.
Η πολιτική, σε μια υγιή δημοκρατία, θα έπρεπε να είναι το πεδίο της συλλογικής προσπάθειας για πρόοδο και ανάπτυξη. Όμως, όταν οι εκλογικές επιλογές γίνονται με κριτήρια επιφανειακά ή παραπλανητικά, η δημοκρατία μετατρέπεται σε ένα κέλυφος χωρίς περιεχόμενο. Η ευθύνη για την ποιότητα των εκλογικών αποτελεσμάτων ανήκει πρωτίστως στον πολίτη. Ο πολίτης δεν είναι απλός θεατής, αλλά ο κύριος πρωταγωνιστής της δημοκρατίας. Η ψήφος του δεν είναι απλώς μια στατιστική μονάδα, αλλά μια πράξη που μπορεί να καθορίσει την πορεία ενός τόπου.
Η ορθή εκλογική επιλογή προϋποθέτει ενημέρωση, κριτική σκέψη και διάθεση για έρευνα. Ο πολίτης οφείλει να εξετάζει προσεκτικά τα προγράμματα των κομμάτων και των υποψηφίων, να κρίνει με βάση την πραγματική τους προσφορά και όχι τις υποσχέσεις, να αξιολογεί τις γνώσεις, την εμπειρία και το ήθος τους, να αποφεύγει τις επιλογές που βασίζονται στη δημοσιότητα ή στον εντυπωσιασμό και να θέτει ως κριτήριο το συλλογικό συμφέρον και όχι το ατομικό όφελος. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διασφαλίσει ότι οι αποφάσεις του θα συμβάλουν στην πρόοδο της κοινωνίας και όχι στην υποβάθμισή της.
Η υπεύθυνη επιλογή, ειδικά στις εκλογές, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί κόπο, συνέπεια και κυρίως αντίσταση στις εύκολες λύσεις που συχνά προβάλλονται ως δελεαστικές. Χρειάζεται σωστή παιδεία που να οδηγεί σε πιο ώριμες επιλογές, διαφάνεια των θεσμών, αποτροπή παραπλανητικών τακτικών, ενεργή συμμετοχή των πολιτών με έλεγχο και αξιολόγηση των αντιπροσώπων του καθημερινά. Οι επιλογές μας καθορίζουν το μέλλον μας, είτε μιλάμε για προσωπικό είτε για συλλογικό επίπεδο. Η σημασία των ορθών επιλογών είναι καθοριστική, και αυτό γίνεται ακόμα πιο εμφανές στις εκλογικές διαδικασίες, όπου η λάθος απόφαση μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια οπισθοδρόμησης και κρίσης.
Η ευθύνη μας, ως πολίτες, είναι να μην αφήνουμε την ψήφο μας να επηρεάζεται από ανάγκη, πίεση, δημοσιότητα ή αντίδραση, αλλά να την ασκούμε με βάση αξίες, κριτήρια, γνώσεις και πραγματική αξιολόγηση. Μόνο έτσι μπορούμε να προστατεύσουμε τη δημοκρατική λειτουργία, να ενισχύσουμε την εξυγίανση της πολιτικής και να συμβάλουμε σε έναν καλύτερο τόπο. Η ορθή επιλογή δεν είναι απλώς προνόμιο, αλλά υποχρέωση. Και στις εκλογές, αυτή η υποχρέωση μετατρέπεται σε καθήκον απέναντι όχι μόνο στον εαυτό μας, αλλά και στις επόμενες γενιές.
Η σημασία των ορθών επιλογών και ο ρόλος τους στις εκλογικές διαδικασίες
Αντώνης Στ. Στυλιανού
