Τι απέγινε το παιδί που κάποτε μιλούσε ασταμάτητα, γελούσε δυνατά και ζητούσε την αγκαλιά σας; Αν τώρα απαντά μονολεκτικά, κλείνεται στο δωμάτιο και μοιάζει να απομακρύνεται, μπορεί να διασχίζει τα γνώριμα αλλά ανήσυχα μονοπάτια της εφηβείας. Η σύντομη αυτή ηλικιακά φάση κρύβει τη μεγαλύτερη πυκνότητα αλλαγών στη ζωή ενός ανθρώπου. Σώμα, νους και συναισθήματα μεταμορφώνονται με ρυθμούς που συχνά ξεπερνούν την ικανότητα τόσο του ίδιου του εφήβου όσο και του οικογενειακού του περιβάλλοντος να προσαρμοστούν (Patton et al., 2023). Είναι μια εσωτερική ανασκαφή… αναζήτηση χωρίς χάρτη, πειραματισμός, ανακάλυψη. Για να βρει ποιος είναι, ο έφηβος χρειάζεται να συγκρουστεί, να αμφισβητήσει, να αρθρώσει τη δική του φωνή. Μαζί με τη χαρά της αυτοανακάλυψης όμως, έρχεται και ένα αδιόρατο πένθος, όπου η παιδικότητα υποχωρεί, γεννώντας μια νέα και άγνωστη σχέση γονιού και παιδιού.

Αλλαγές και δυσκολίες συνοδεύουν αυτή τη μετάβαση. Το σώμα άλλοτε μοιάζει να ξεχειλίζει και άλλοτε να μην του ανήκει. Ο έφηβος στέκεται μπροστά στον καθρέφτη και νιώθει ξένος μέσα του. Ένα σώμα που ψηλώνει, βαραίνει, αλλάζει σχήμα και αναλογίες, η επιδερμίδα εμφανίζει ατέλειες, η φωνή δεν είναι πλέον η ίδια. Ο γονιός συχνά αγωνιά πώς να σταθεί ουσιαστικά δίπλα του. Μήπως όμως η αγωνία αυτή αντανακλά και δικές του ανομολόγητες ανησυχίες; (Sawyer et al., 2022).  Αυτό που χρειάζεται περισσότερο ο έφηβος είναι η διαβεβαίωση ότι όλα είναι φυσιολογικά, παροδικά και δεν τον καθορίζουν μόνιμα. Ζητά φροντίδα και καθησυχασμό, όχι έλεγχο. Επειδή στην εφηβεία το τιμόνι το κρατούν οι ορμόνες, και ο γονιός είναι συνοδοιπόρος, όχι καπετάνιος.

Η εφηβεία, πέρα από περίοδο αναζήτησης, είναι και σκηνή έντονων προκλήσεων. Στο επίκεντρο βρίσκονται συχνά το σώμα και η εικόνα του. Οι διατροφικές διαταραχές σε αυτή την ηλικία μπορεί να πηγάζουν από τη χαμηλή αυτοπεποίθηση, συναισθηματικές ή κοινωνικές πιέσεις ή την ανάγκη για έλεγχο (Neumark-Sztainer et al., 2023). Για κάποιους η τροφή γίνεται προσωρινό καταφύγιο. Επεισόδια υπερφαγίας ή βουλιμίας λειτουργούν σαν στιγμιαίο «παυσίπονο» για την ψυχική ένταση, χωρίς να αγγίζουν τη ρίζα του προβλήματος. Άλλοι εκφράζουν την εσωτερική τους αναστάτωση μέσα από παρορμητικές ή αυτοτραυματικές πράξεις. Εκεί, ο σωματικός πόνος μετατρέπεται σε τρόπο απομάκρυνσης από τον συναισθηματικό, μια σιωπηλή αλλά ισχυρή και επικίνδυνη έκκληση για κατανόηση και υποστήριξη (Whitlock et al., 2022).

Η επικοινωνία με τον έξω κόσμο συχνά δυσχεραίνεται. Ο έφηβος μπορεί να νιώθει ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει, ενώ ταυτόχρονα διεκδικεί την ανεξαρτησία του και πλάθει μια ταυτότητα διαφορετική από εκείνη των γονιών. Ακόμη και με τους συνομηλίκους η επαφή μπορεί να μειωθεί, παρόλο που η ανάγκη για αυθεντική κατανόηση παραμένει έντονη (Steinberg & Morris, 2022). Σε αυτές τις στιγμές, το προστατευτικό δίκτυο σχέσεων με γονείς, εκπαιδευτικούς και φίλους αποκτά καθοριστική σημασία. Όταν παραμένει ζωντανό, λειτουργεί σαν ισχυρή ασπίδα απέναντι στις προκλήσεις της ηλικίας. Ωστόσο, η πορεία προς την αυτονομία συχνά περνά μέσα από αντιδράσεις. Ο έφηβος μπορεί να πράξει το αντίθετο από αυτό που του ζητείται, όχι για να πληγώσει, αλλά για να επιβεβαιώσει ότι δεν είναι πια παιδί. Μέσα στην παρέα των συνομηλίκων βρίσκει τον χώρο να πειραματιστεί με την ελευθερία του και να απομακρυνθεί σταδιακά από τους δεσμούς εξάρτησης με την οικογένεια.

Μην αναζητάτε έτοιμες «συνταγές» επικοινωνίας, γιατί ο δικός σας έφηβος είναι μοναδικός και θα καταλάβει αμέσως τις προκατασκευασμένες απαντήσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι χρόνος και χώρος, κυρίως με τον εαυτό του, για να επεξεργαστεί όσα του λέτε (Larson et al., 2020). Όταν περνάτε χρόνο μαζί, να είστε προετοιμασμένοι για την απόρριψη, καθώς στην εφηβεία οι γονείς περνούν στα παρασκήνια για να βγει το παιδί στη σκηνή, ενώ εκείνοι παραμένουν σιωπηλοί υποστηρικτές, έτοιμοι να του προσφέρουν στήριγμα όταν μπερδευτεί. Στόχος δεν είναι να τον κατανοήσετε απόλυτα, αλλά να αντέξετε τις μεταπτώσεις του. Είναι φυσιολογικό να κλείνει πόρτες και να σας αφήνει απέξω, και αφύσικο να μη συμβαίνει αυτό (Allen & Loeb, 2015). Ο θυμός μπορεί να εμφανιστεί και από τις δύο πλευρές, όμως ο γονιός χρειάζεται να παραμένει σταθερός, να μη συμπαρασύρεται από το ίδιο συναισθηματικό κύμα και να μην υποτιμά τη σημασία αυτής της φάσης. Ο έφηβος μπορεί να σας δοκιμάσει, αλλά και να επιβεβαιώσει ότι είστε ακόμη εκεί, σε κάθε του ήττα και νίκη. Η στήριξη δεν σημαίνει παραχώρηση… δεν τον απαλλάσσει από υποχρεώσεις, προπονήσεις ή εξετάσεις, αλλά του δείχνει ότι πιστεύετε σε εκείνον όχι για να πετύχει για εσάς, αλλά γιατί τον εμπιστεύεστε βαθιά (Ginsburg & Jablow, 2011).

 Σταθερότητα μέσα στη θύελλα: Η επικοινωνία με τους εφήβους μοιάζει συχνά με ένα τεντωμένο σκοινί. Από τη μία συγκρούονται με τους γονείς τους, αμφισβητούν κανόνες και αξίες, από την άλλη έχουν τεράστια ανάγκη από τη σταθερότητα που εκείνοι προσφέρουν, ακριβώς επειδή νιώθουν το έδαφος να τρέμει κάτω από τα πόδια τους. Όποιο κι αν είναι το γονεϊκό ύφος, αυστηρό, επιεικές, φιλικό ή πιο αποστασιοποιημένο, η συνέπεια και η σταθερότητα παραμένουν το πιο ισχυρό στήριγμα που μπορείτε να προσφέρετε (Smetana et al., 2015).

Ρωτάω και δεν παίρνω απάντηση: Οι έφηβοι διεκδικούν περισσότερο ιδιωτικό χώρο από ποτέ, έναν χώρο που αποκτά σχεδόν ιερότητα. Οι ερωτήσεις σας μπορεί να εκληφθούν ως ανεπιθύμητες εισβολές. Το να αποδεχθείτε ότι δεν μπορείτε πλέον να γνωρίζετε κάθε λεπτομέρεια της ζωής τους είναι δύσκολο, αλλά απαραίτητο. Ωστόσο, σε πρακτικά ζητήματα, όπως πού θα βγουν με τους φίλους τους και ποια ώρα θα επιστρέψουν, η απάντηση είναι δικαίωμα και βασική προϋπόθεση ασφάλειας (Petronio, 2013).

Όλα τα κάνω στραβά: Κατά την εφηβεία περνάτε από το βάθρο της τελειότητας στο εδώλιο της κριτικής. Ξαφνικά οι απόψεις και οι αποφάσεις σας αμφισβητούνται έντονα. Εδώ χρειάζεται αυτοπεποίθηση ώστε να αντέξετε την κριτική χωρίς να καταρρεύσετε ή να ανταποδώσετε με θυμό, διατηρώντας την ικανότητα να ακούτε και να σέβεστε τις διαφορετικές οπτικές και να τις εμπλουτίζετε με τις δικές σας πιο ώριμες και σταθερές απόψεις (Branje, 2018).

Δεν με καταλαβαίνει κανείς: Η αίσθηση ότι κανείς δεν τους καταλαβαίνει είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Αντί να προσποιείστε ότι ξέρετε πώς νιώθουν, είναι πιο ειλικρινές να δείχνετε ότι προσπαθείτε να κατανοήσετε, αναγνωρίζοντας ότι κάποιες φορές αυτό δεν είναι εύκολο (Meeus, 2016).

Σαν να μην υπάρχει στο σπίτι: Η απομόνωση στο δωμάτιο, η μουσική και οι διαδικτυακές συνομιλίες με φίλους συμβολίζουν τον καινούριο κόσμο που ο έφηβος χτίζει για τον εαυτό του. Ο σεβασμός σε αυτά τα όρια είναι απαραίτητος, ενώ ταυτόχρονα κάποιες κοινές οικογενειακές στιγμές χρειάζεται να διατηρούνται, ακόμη και αν συνοδεύονται από διαφωνίες. 

Κανόνες και συνέπεια: Οι κανόνες για να είναι αποτελεσματικοί χρειάζεται να είναι λίγοι, σαφείς και σταθεροί. Ορίζονται από εσάς, αλλά οι συνέπειες και οι ανταμοιβές μπορούν να συναποφασίζονται. Στην εφηβεία η ποιότητα των ενισχύσεων μετρά περισσότερο από την ποσότητα (Dishion & McMahon, 1998).

 

Δρ. Ιφιγένεια Στυλιανού

Κλινική Ψυχολόγος, Σχολική Ψυχολόγος