Η Κύπρος βρίσκεται στο σταυροδρόμι μιας γεωπολιτικής πραγματικότητας που αλλάζει ραγδαία και επικίνδυνα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η κλιμακούμενη σύγκρουση Ισραήλ–Χαμάς, η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας, αλλά και η επανεμφάνιση του Ιράν στον ενεργό ρόλο της περιφερειακής ισχύος, διαμορφώνουν μια Ανατολική Μεσόγειο πιο ασταθή από ποτέ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Τα ενεργειακά κοιτάσματα, οι αγωγοί, οι τριγωνικές συμμαχίες και οι ενδεχόμενες νέες εστίες έντασης δημιουργούν ένα εκρηκτικό τοπίο που αφορά άμεσα την Κύπρο.
Κι όμως, σε αυτό το περιβάλλον όπου οι κρίσεις δεν είναι πια εξαιρέσεις αλλά η νέα κανονικότητα, η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει απροετοίμαστη.
Απροετοίμαστη απέναντι στις πυρκαγιές που καταστρέφουν ολόκληρες κοινότητες κάθε καλοκαίρι, είτε από φυσικά μεγέθη είτε από εμπρησμούς. Απροετοίμαστη απέναντι στο ενδεχόμενο μιας πολεμικής ή τρομοκρατικής επίθεσης. Απροετοίμαστη ακόμη και απέναντι στην ανάγκη να προστατέψει τον άμαχο πληθυσμό της — όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά βασικά, πρακτικά, ανθρώπινα.
Δεν υπάρχουν οργανωμένα καταφύγια. Δεν υπάρχουν σχέδια εκκένωσης. Δεν υπάρχει εκπαιδευμένος πληθυσμός. Δεν υπάρχουν αντιπυρικές ζώνες. Δεν υπάρχουν μηχανισμοί επιβίωσης. Και, το χειρότερο, δεν υπάρχει στρατηγική πρόληψης. Αυτό το άρθρο δεν έρχεται να κινδυνολογήσει. Έρχεται να παρουσιάσει, με απλότητα αλλά και αίσθημα ευθύνης, το εθνικό κενό προστασίας που βαραίνει την Κύπρο — και να προτείνει εφαρμόσιμα, ρεαλιστικά μέτρα, με ορίζοντα όχι την καταστροφή, αλλά την αποτροπή της.
Γιατί σήμερα, στην Κύπρο του 2025, δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλες τραγωδίες για να οργανωθούμε. Η επόμενη κρίση δεν είναι ζήτημα «αν», αλλά πότε. Και τότε, η διαφορά ανάμεσα στην αδράνεια και την ετοιμότητα θα μετρηθεί σε ζωές.
Α. Φλεγόμενη Αλήθεια: Η Κύπρος Απροστάτευτη Μπροστά στις Πυρκαγιές
Τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος μετατρέπεται ολοένα και πιο συχνά σε στάχτη. Δάση που αποτελούν πνεύμονες ζωής, χωριά γεμάτα ιστορία και οικογένειες, αλλά και πολύτιμες υποδομές, έχουν γίνει παρανάλωμα του πυρός. Κι όμως, παρά τα επαναλαμβανόμενα καταστροφικά καλοκαίρια και την αυξημένη συχνότητα πυρκαγιών, το κράτος επιμένει να λειτουργεί σαν να μην έχει ξανασυμβεί τίποτα.
Η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει σοβαρά ανεπαρκής ως προς τα στοιχειώδη της αντιπυρικής θωράκισης. Δεν υπάρχουν οργανωμένες αντιπυρικές ζώνες γύρω από τα δάση και τις κοινότητες. Σε πολλά χωριά, η πρώτη φλόγα φτάνει απευθείας στα σπίτια, χωρίς κανένα φυσικό ή τεχνητό εμπόδιο. Δεν έχουν δημιουργηθεί καταφύγια για τον άμαχο πληθυσμό ή τα ζώα – χώρους δηλαδή ασφαλείς, προστατευμένους από θερμότητα, καπνό και πανικό.
Ακόμη χειρότερα, δεν υπάρχουν λειτουργικά σχέδια εκκένωσης. Όταν ξεσπά πυρκαγιά, η καθοδήγηση είναι αποσπασματική, η επικοινωνία αργοπορημένη και η απομάκρυνση των κατοίκων –ιδίως ηλικιωμένων ή ανήμπορων– σχεδόν αδύνατη.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι μόνο επικίνδυνη· είναι εγκληματική με την έννοια της αμέλειας. Οι φωτιές δεν είναι πια "ακραία καιρικά φαινόμενα"· είναι η νέα κανονικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Κι αν το κράτος δεν δράσει τώρα, κάθε επόμενη πυρκαγιά θα είναι πιο φονική και πιο ακριβή.
Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει;
Πρώτον, είναι απαραίτητη η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών γύρω από κοινότητες, δασικά συμπλέγματα και αγροτικές περιοχές. Ο καθαρισμός της εύφλεκτης ύλης σε ακτίνα τουλάχιστον 100 μέτρων, η αποψίλωση ξερών χόρτων και η δημιουργία διαδρόμων προσβασιμότητας για οχήματα διάσωσης μπορεί να σώσει ολόκληρες περιοχές από την καταστροφή. Η αντιπυρική ζώνη δεν είναι αισθητικό έργο, είναι γραμμή ζωής.
Δεύτερον, πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η κατασκευή υπόγειων ή ημι-υπόγειων αντιπυρικών καταφυγίων σε στρατηγικά σημεία της υπαίθρου και των ορεινών περιοχών. Τα καταφύγια αυτά, εξοπλισμένα με φυσικό αερισμό, μόνωση και βασικά υλικά πρώτης ανάγκης, μπορούν να προσφέρουν προστασία σε ανθρώπους και ζώα μέχρι την άφιξη βοήθειας. Σε ορισμένες κοινότητες, μπορούν να αξιοποιηθούν και υφιστάμενες υποδομές (π.χ. υπόγεια σχολείων ή κοινοτικών κέντρων) για άμεση χρήση.
Τρίτον, απαιτείται η δημιουργία μόνιμων δεξαμενών νερού και η χρήση drones επιτήρησης στα βουνά και τις δύσβατες περιοχές. Η τεχνολογία είναι πλέον διαθέσιμη και προσβάσιμη, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη μπορούν να εντοπίσουν πυρκαγιές πριν εξαπλωθούν, δίνοντας κρίσιμο χρόνο σε πυροσβέστες και εθελοντές να αντιδράσουν.
Τέταρτον –και το εξίσου ουσιαστικό– είναι η ενεργοποίηση κοινοτικών εθελοντικών μονάδων πυροπροστασίας. Κάθε κοινότητα πρέπει να διαθέτει τη δική της μικρή μονάδα πολιτικής προστασίας: εκπαιδευμένα άτομα, με βασικό εξοπλισμό και ένα σχέδιο δράσης. Η κοινωνία των πολιτών δεν είναι εχθρός του κράτους· είναι ο φυσικός του σύμμαχος όταν η κρίση χτυπά την πόρτα.
Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η επένδυση στην πρόληψη κοστίζει πολύ λιγότερο από την αποκατάσταση μετά την καταστροφή. Δεν μιλάμε για έργα πολυτελείας, μιλάμε για πράξεις επιβίωσης. Όταν η φωτιά ξεσπά, κάθε λεπτό μετρά. Και πολύ συχνά, αυτό που κρίνεται δεν είναι απλώς μια στέγη ή ένα χωράφι – είναι η ανθρώπινη ζωή.
Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για καθυστερήσεις, πολιτικές αναβολές και «μελέτες σκοπιμότητας». Η Κύπρος πρέπει να περάσει σε φάση πλήρους αντιπυρικής εγρήγορσης και στρατηγικής πρόληψης. Αν δεν το κάνει, κάθε καλοκαίρι θα θρηνούμε. Όχι μόνο τα δέντρα μας. Αλλά και τους ανθρώπους μας.
Β. Καταφύγια ή Θάνατος: Η Κύπρος Χωρίς Άμυνα στον 21ο Αιώνα
Η Κύπρος είναι μια χώρα που ζει στη σκιά μιας ανολοκλήρωτης κατοχής. Παρά την ιστορική της εμπειρία το 1974, παρά τις διαρκείς απειλές και την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο, εξακολουθεί να λειτουργεί σαν να μην υπάρχει ποτέ ενδεχόμενο πολεμικής σύγκρουσης. Αυτό φαίνεται πιο έντονα σε έναν τομέα που αφορά άμεσα την επιβίωση του άμαχου πληθυσμού: τα καταφύγια.
Σήμερα, δεν υπάρχει κανένας εθνικός σχεδιασμός για τη δημιουργία, διαχείριση ή αναβάθμιση καταφυγίων στην Κύπρο. Η πλειοψηφία των πολιτών δεν γνωρίζει πού να καταφύγει σε περίπτωση βομβαρδισμού, ενώ οι πιο κοντινοί υπόγειοι χώροι απέχουν χιλιόμετρα, συχνά χωρίς σήμανση ή πρόσβαση. Στις ορεινές και ημιαστικές περιοχές, η κατάσταση είναι ακόμη πιο επικίνδυνη: δεν υπάρχει απολύτως τίποτα.
Σε περίπτωση κρίσης –είτε πολεμικής είτε τρομοκρατικής– αυτό σημαίνει μόνο ένα πράγμα: ο πληθυσμός θα μείνει απροστάτευτος. Θα χαθεί πολύτιμος χρόνος, θα επικρατήσει χάος, και οι απώλειες θα είναι ανυπολόγιστες. Το κράτος δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί και οι πολίτες δεν θα φτάσουν ποτέ στους χώρους που θεωρητικά θα τους έσωζαν. Καταφύγιο που απέχει μία ώρα πεζοπορίας δεν είναι καταφύγιο. Είναι ουτοπία.
Το Παράδειγμα του Ισραήλ: Όταν η Πολιτική Άμυνα Είναι Πολιτική Επιβίωσης
Αντίθετα, το Ισραήλ –μια χώρα με καθημερινή εμπειρία απειλών και επιθέσεων– έχει μετατρέψει την πολιτική άμυνα σε πυλώνα εθνικής ασφάλειας. Εκεί, κάθε πολίτης:
Γνωρίζει ακριβώς πού βρίσκεται το πλησιέστερο καταφύγιο.
Ζει σε κτίριο που υποχρεωτικά περιλαμβάνει προστατευόμενο δωμάτιο (safe room).
Έχει πρόσβαση σε ψηφιακή εφαρμογή με οδηγίες εκκένωσης και καταγραφή κινδύνου.
Συμμετέχει περιοδικά σε ασκήσεις εκκένωσης και σενάρια έκτακτης ανάγκης.
Κάθε σχολείο, κάθε πολυκατοικία, κάθε δημόσιο κτίριο στο Ισραήλ ενσωματώνει πρότυπα καταφυγίων με ενισχυμένη κατασκευή, φίλτρα αέρα, γεννήτριες, προμήθειες και σύστημα ειδοποίησης. Ακόμα και οι παιδικοί σταθμοί έχουν προβλέψεις για χημικό ή πυρηνικό πόλεμο. Το Ισραήλ δεν ελπίζει να μη συμβεί· προετοιμάζεται ώστε, αν συμβεί, να επιβιώσει.
Η Κύπρος, παρά το μικρότερό της μέγεθος, θα μπορούσε να υιοθετήσει αντίστοιχο μοντέλο προσαρμοσμένο στις τοπικές ανάγκες. Όμως, η αδράνεια κυριαρχεί.
Τι Πρέπει να Γίνει στην Κύπρο – Σήμερα, Όχι Αύριο
Η κατάσταση είναι επιδιορθώσιμη. Δεν απαιτεί τεράστια κονδύλια, αλλά βούληση, σχέδιο και πολιτική ευθύνη. Οι παρακάτω προτάσεις μπορούν να εφαρμοστούν σε φάσεις, άμεσα και σε όλη τη χώρα:
✅ Υποχρεωτικό Καταφύγιο ανά Κοινότητα
Κάθε κοινότητα –αστική ή αγροτική– να εντάξει τουλάχιστον ένα καταφύγιο στον ετήσιο αναπτυξιακό προϋπολογισμό της. Τα καταφύγια αυτά να πληρούν ελάχιστα πρότυπα προστασίας (υποδομή, φίλτρα αέρα, εφεδρική ενέργεια, φαρμακείο, τρόφιμα, νερό).
✅ Δίκτυο Μικρών Καταφυγίων Μονάδας
Να κατασκευαστούν διασκορπισμένα υπόγεια ή ημι-υπόγεια καταφύγια μικρής κλίμακας (20–50 ατόμων) που να μπορούν να εξυπηρετήσουν γρήγορα γειτονιές, σχολεία, χωριά. Αυτά μπορούν να γίνουν σε δημόσια γη ή παραχωρημένους χώρους.
✅ Ανακαίνιση Υφιστάμενων Υποδομών
Χρησιμοποιήστε τα υπόγεια κοινοτικών κέντρων, σχολείων και εκκλησιών. Με ελάχιστες τεχνικές παρεμβάσεις μπορούν να γίνουν πιστοποιημένα καταφύγια, με συστήματα εξαερισμού, βασικές προμήθειες και πλάνο πρόσβασης.
✅ Ψηφιακός Χάρτης Καταφυγίων
Ανάπτυξη ειδικής εφαρμογής για κινητά, η οποία να δείχνει στον πολίτη τα πλησιέστερα καταφύγια, τον χρόνο πρόσβασης, καθώς και οδηγίες πρώτων αντιδράσεων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Γ. Εθνική Ετοιμότητα: Όχι Πολεμική Ρητορική, αλλά Πολιτική Ευθύνη
Η Κύπρος βρίσκεται σε μια εξαιρετικά ευάλωτη θέση: γεωγραφικά, ιστορικά, γεωπολιτικά. Και όμως, η ετοιμότητα του πληθυσμού απέναντι σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης παραμένει σχεδόν ανύπαρκτη. Όχι μόνο σε επίπεδο πολιτικής προστασίας, αλλά και σε αυτό που θα έπρεπε να είναι το βασικό θεμέλιο κάθε δημοκρατικής και συνειδητοποιημένης κοινωνίας: η εκπαίδευση του ίδιου του πληθυσμού να προστατεύσει τον εαυτό του και τους γύρω του.
⚔ Γενική Επιστράτευση Προστασίας: Όχι στα Όπλα, Ναι στη Γνώση
Σε περιόδους κρίσης — είτε πρόκειται για πολεμική σύρραξη, φυσική καταστροφή ή μαζική επίθεση — κανείς δεν πρέπει να παραμένει αμέτοχος. Και όμως, σήμερα στην Κύπρο, ο μισός πληθυσμός, και ειδικότερα οι γυναίκες έως 50 ετών, απουσιάζουν πλήρως από κάθε οργανωμένο σχέδιο εθνικής ή τοπικής πολιτικής ετοιμότητας. Αυτή η απουσία δεν είναι μόνο αδικαιολόγητη — είναι επικίνδυνη.
Η εθνική ασφάλεια δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της Εθνικής Φρουράς. Δεν είναι υπόθεση μόνο των στρατοπέδων και των στολών. Είναι υπόθεση του πολίτη που ξέρει τι να κάνει: πώς να δώσει πρώτες βοήθειες, πώς να χρησιμοποιήσει έναν ασύρματο, πώς να σβήσει μια εστία φωτιάς, πώς να οδηγήσει μια οικογένεια εκτός κινδύνου. Αυτές οι δεξιότητες δεν είναι πολεμικές· είναι ζωτικές.
✔ Προτάσεις για μια λειτουργική εθνική εκπαιδευτική δομή:
Ετήσια, προαιρετική εκπαίδευση σε κάθε κοινότητα για γυναίκες και άνδρες έως 60 ετών σε βασικές δεξιότητες επιβίωσης και συνδρομής: αυτοάμυνα, πρώτες βοήθειες, βασική χρήση πυροσβεστήρων, λειτουργία ασυρμάτων.
Μαθήματα σκοποβολής και πυρόσβεσης υπό την εποπτεία της Εθνικής Φρουράς και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, ώστε να υπάρχουν παντού πολίτες ικανοί να ανταποκριθούν σε έκτακτα περιστατικά.
Ίδρυση τοπικών “ομάδων υποστήριξης κρίσεων” σε κάθε δήμο ή κοινότητα. Οι ομάδες αυτές να γνωρίζουν τον πληθυσμό και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και να μπορούν να δράσουν άμεσα μέχρι να φτάσουν οι επίσημες αρχές.
Η ασφάλεια δεν είναι στρατιωτικό προνόμιο είναι κοινωνική υποχρέωση. Η ατομική επιβίωση πρέπει να γίνει συλλογική ετοιμότητα. Όχι επειδή επιθυμούμε πόλεμο. Αλλά επειδή δεν έχουμε την πολυτέλεια να τον αγνοούμε.
🧯 Η Ύστατη Γραμμή Άμυνας: Όταν το Καταφύγιο Είναι η Μόνη Ελπίδα
Η ύπαρξη καταφυγίων αποτελεί βασική πρόνοια για κάθε ευνομούμενη χώρα. Ωστόσο, καταφύγιο χωρίς εξοπλισμό, χωρίς νερό, χωρίς μάσκες, χωρίς φως και φάρμακα, δεν είναι καταφύγιο. Είναι μια αυταπάτη ασφάλειας που μπορεί να αποδειχθεί μοιραία.
Σε περίπτωση βομβαρδισμών, χημικών επιθέσεων, καταρρεύσεων υποδομών ή ακόμη και σεισμών ή εκτεταμένων πυρκαγιών, οι πολίτες δεν πρέπει απλώς να βρουν ένα υπόγειο να κρυφτούν. Πρέπει να έχουν τα μέσα να επιβιώσουν για ώρες ή και ημέρες, μέχρι να έρθει βοήθεια ή να ομαλοποιηθεί η κατάσταση.
🔚 Δεν Προετοιμαζόμαστε για Πόλεμο – Ετοιμαζόμαστε για Ζωή
Η ουσία αυτών των προτάσεων δεν είναι η στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας. Αντιθέτως, είναι η πολιτικοποίηση της ευθύνης. Είναι η παραδοχή ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με τη φαντασίωση ότι “δεν θα μας συμβεί τίποτα”. Η Ιστορία της Κύπρου έχει αποδείξει το αντίθετο. Και η γεωπολιτική της θέση το επιβεβαιώνει καθημερινά.
Δεν ζητάμε να γίνουμε στρατιώτες. Ζητάμε να γίνουμε υπεύθυνοι πολίτες, σε μια χώρα που σέβεται τη ζωή. Ζητάμε να υπάρχει πλάνο, εκπαίδευση, δομές και εξοπλισμός. Ζητάμε την ελάχιστη προετοιμασία για το αυτονόητο: να μην πεθάνουμε άδικα.
Η Κύπρος δεν χρειάζεται να περάσει ξανά από τραγωδίες για να μάθει. Το μάθημα υπάρχει. Το ερώτημα είναι ποιος θα το εφαρμόσει.
Γιατί όταν έρθει η ώρα της κρίσης — και θα έρθει — δεν θα έχει σημασία ποιος κυβερνά.
Θα έχει σημασία μόνο αν είμαστε έτοιμοι να επιβιώσουμε.
Επίλογος: Η Επόμενη Μέρα Γράφεται Σήμερα
Η εθνική ασφάλεια δεν είναι έννοια αφηρημένη. Δεν είναι προνόμιο των ειδικών, ούτε πεδίο μόνο για στρατιωτικές αναλύσεις και γεωστρατηγικές θεωρίες. Είναι η καθημερινή μας ετοιμότητα. Είναι το δικαίωμα του πολίτη να γνωρίζει πού να πάει, τι να κάνει, και πώς να προστατεύσει τη ζωή του και τη ζωή των γύρω του.
Η Κύπρος δεν έχει πια την πολυτέλεια της αμέλειας. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις, η αποσταθεροποίηση στην περιοχή, η κλιματική κρίση και η πραγματική απειλή ενός γενικευμένου θερμού επεισοδίου μας δείχνουν ξεκάθαρα τον δρόμο: είτε θα προετοιμαστούμε ως κοινωνία, είτε θα πληρώσουμε το τίμημα της αδράνειας.
Το άρθρο αυτό είναι έκκληση ευθύνης. Ευθύνης των αρχών, των τοπικών κοινοτήτων, αλλά και των ίδιων των πολιτών. Για καταφύγια που πραγματικά προστατεύουν. Για αντιπυρικά μέτρα που σώζουν ολόκληρες περιοχές. Για εκπαιδευμένους ανθρώπους που ξέρουν πώς να αντιδράσουν και να οργανωθούν.
Η επένδυση στην πρόληψη, την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό δεν είναι πολυτέλεια. Είναι εθνική ανάγκη. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας και επιβίωσης. Και όταν έρθει η ώρα — γιατί θα έρθει — ας μπορούμε τουλάχιστον να πούμε: κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να προστατέψουμε τη ζωή και την πατρίδα μας.
*Σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων