Τα τελευταία χρόνια η πολιτική και κοινωνική πόλωση γενικά έχει ενταθεί, με τα κοινωνικά δίκτυα να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν τη μεταβολή. Στο παρόν αναλύεται το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, προσφέροντας ένα θεωρητικό και εμπειρικό πλαίσιο για την κατανόηση του πώς οι ψευδείς ειδήσεις (fake news), σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική των κοινωνικών δικτύων, μπορούν να επηρεάσουν την πόλωση και την ενημέρωση των πολιτών.
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν ένα δυναμικό μοντέλο διάχυσης απόψεων και μέσω αυτών οι χρήστες ανταλλάσσουν απόψεις με βάση τις συνδέσεις τους και τις πληροφορίες που λαμβάνουν από άλλους χρήστες ή από εξωτερικούς παράγοντες, όπως τα λεγόμενα bots. Τα bots δεν αλλάζουν ποτέ γνώμη και λειτουργούν ως σταθερές πηγές παραπληροφόρησης, επηρεάζοντας, κατά το μάλλον ή ήττον, τη συλλογική κατανόηση και την ιδεολογική τοποθέτηση των μελών του δικτύου. Εφόσον αυτά είναι στρατηγικά τοποθετημένα στο δίκτυο ή κοντά σε επιδραστικούς κόμβους, μπορούν να διαδώσουν μαζικά ψευδείς ειδήσεις, να ενισχύσουν την πόλωση και να αυξήσουν τη συνολική παραπληροφόρηση.
Η πολιτική των πλατφόρμων - δικτύων κατά της παραπληροφόρησης είναι ιδιαίτερα σημαντική όσον αφορά την επενέργεια της πόλωσης στην διάχυση της πληροφορίας μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Η εφαρμογή συστημάτων αξιολόγησης αξιοπιστίας, η ενίσχυση του ρόλου της πηγής στην αντίληψη των χρηστών και της ψηφιακής παιδείας θεωρούνται κρίσιμοι πυλώνες για την συνολική ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών στην παραπληροφόρηση και της αποτροπής ή απομείωσης της πόλωσης. Σε θεωρητικό πλαίσιο υπάρχει το φαινόμενο της γνωστικής ενίσχυσης (confirmation bias) που ενισχύει την πολωτική δράση των ψεύτικων λογαριασμών και των bots, καθώς οι χρήστες τείνουν να αποδέχονται ευκολότερα πληροφορίες που επιβεβαιώνουν προϋπάρχουσες πεποιθήσεις και για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι ιδιαίτερα σημαντική η σύγκριση της πληροφορίας με πραγματικά δεδομένα.
Για την αντιμετώπιση της ψηφιακής πόλωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης απαιτούνται θεσμικές παρεμβάσεις και ρυθμιστικά μέτρα που να σέβονται και να προστατεύουν την ελευθερία της έκφρασης και την ίδια στιγμή να αποτρέπουν φαινόμενα παραπληροφόρησης. Προς τούτο, προτείνονται μέτρα που αφορούν τους κανονισμούς των δικτύων, ενισχύοντας τη διαφάνεια και περιορίζοντας την κεντρικότητα των bots, την ενίσχυση της επαλήθευσης των πληροφοριών, χρησιμοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) μέσω υιοθέτησης αλγορίθμων που βασίζονται σε thresholds εμπιστοσύνης και της εκπαίδευσης των χρηστών - ψηφιακή παιδεία που να ενσωματώνεται συστηματικά στα σχολεία και σε προγράμματα ενηλίκων, τόσο στον χώρο εργασίας όσο και σε προγράμματα δια βίου μάθησης και κατάρτισης.
Αναφέρεται ότι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υιοθετηθεί συγκεκριμένα νομοθετικά κείμενα που αφορούν στην αντιμετώπιση της χειραγώγησης της πληροφορίας όπως είναι, για παράδειγμα, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη, η οδηγία για την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων, η οδηγία για την ασφάλεια δικτύων και πληροφοριών (οδηγία NIS2), ο κανονισμός σχετικά με τη διαφάνεια και τη στόχευση της πολιτικής διαφημιστικής προβολής και η ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.
Δεδομένο είναι ότι η αντιμετώπιση της ψηφιακής πόλωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης αποτελεί ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο και περίπλοκο θέμα. Βασικό δίδαγμα της συνοπτικής παράθεσης των σχετικών δεδομένων είναι ότι η ίδια η αρχιτεκτονική των κοινωνικών δικτύων, σε συνδυασμό με τη συμπεριφορά των χρηστών, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το αν μια κοινωνία θα γίνει πιο πολωμένη ή περισσότερο ενημερωμένη. Δεδομένο είναι, επίσης, ότι η τεχνολογική ουδετερότητα είναι πλέον μια παρωχημένη έννοια αφού τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης διαμορφώνουν συμπεριφορές και αυτό απαιτεί υπεύθυνες παρεμβάσεις από κράτη, πλατφόρμες και πολίτες.
