Η πρόσφατη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο, με την υιοθέτηση του νέου «Περί Δήμων Νόμου» (Ν. 52(Ι)/2022), επέφερε βαθιές αλλαγές στη δομή και λειτουργία της τοπικής διακυβέρνησης. Συγχωνεύσεις δήμων και η σύσταση Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ) φιλοδοξούν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα και τον εκσυγχρονισμό της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Ωστόσο, αυτή η επιδίωξη συνοδεύεται και από έντονες ανησυχίες. Μια από αυτές, για τους πιο πολλούς όχι από τις πιο σημαντικές, θεωρώ ότι είναι ο κίνδυνος να περιθωριοποιηθεί η κοινωνία των πολιτών και, ειδικότερα, η πολύτιμη συμβολή των εθελοντών δημοτών.
Από τη συμμετοχή στην αποκλειστικότητα;
Ο προηγούμενος νόμος του 1985 (Άρθρο 45.-(1)) αναγνώριζε τη σημασία της κοινωνικής συμμετοχής, επιτρέποντας στα δημοτικά συμβούλια να συστήνουν επιτροπές όχι μόνο με εκλεγμένα μέλη, αλλά και με «άλλα πρόσωπα». Με τον τρόπο αυτό σε πολλούς δήμους τόσο της ελεύθερης αλλά περισσότερο της κατεχόμενης Κύπρου (για ευνόητους λόγους), ενισχύθηκε η παρουσία εθελοντών και εκπροσώπων φορέων, οι οποίοι διέθεταν τεχνογνωσία σε τομείς όπως ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η κοινωνική πολιτική, ο αθλητισμός κ.ά.
Οι εθελοντές, με κίνητρο την κοινωνική προσφορά, ενίσχυσαν την αποδοτικότητα των επιτροπών, συνέβαλαν στη χάραξη πολιτικών με γνώση του πεδίου και δημιούργησαν δίκτυα συνεργασίας μεταξύ δημοτικών αρχών και τοπικής κοινωνίας.
Ένας νέος νόμος με περιορισμένες προοπτικές;
Ο νέος νόμος, και συγκεκριμένα το Άρθρο 61.-(3), προβλέπει ότι πλέον οι δημοτικές επιτροπές απαρτίζονται αποκλειστικά από εκλεγμένα μέλη. Η πρόβλεψη αυτή, παρά τη διατήρηση της αναλογικής εκπροσώπησης των παρατάξεων, αποκλείει τη συμμετοχή μη εκλεγμένων πολιτών – ακόμη κι αν είναι ειδικοί ή κοινωνικά δραστήριοι εθελοντές. Η στροφή αυτή εγείρει προβληματισμούς πρώτα για τα κίνητρα αυτών που έχουν εμπλακεί στη διαδικασία τροποποίησης του εν λόγω νόμου αλλά και μετέπειτα για τη διαφάνεια, την ποιότητα των αποφάσεων και τη δημοκρατική φύση της νέας δομής της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο περιορισμός αυτός ενδέχεται να περιορίσει την καινοτομία, τη λογοδοσία, αλλά και τη σύνδεση των δήμων με τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών τους.
Η εθελοντική προσφορά δεν είναι προαιρετική πολυτέλεια
Η αποδυνάμωση του ρόλου των εθελοντών, μέσω του νέου νόμου, είναι, εν δυνάμει, ένα βήμα πίσω. Σε μια εποχή αυξημένων κοινωνικών προκλήσεων – οικονομικών, περιβαλλοντικών και ανθρωπιστικών – οι εθελοντές παραμένουν πολύτιμος πόρος για τους δήμους. Αποτελούν τον κρίκο ανάμεσα στην τοπική αρχή και τον πολίτη, μεταφέροντας εμπειρία, ιδέες και κοινωνικό κεφάλαιο. Δεν αρκεί η επίκληση της «λαϊκής νομιμοποίησης» των αιρετών για να αποκλείονται φωνές και συνεισφορές εκτός των εκλογικών καλπών. Η συμμετοχή των εθελοντών δεν υποκαθιστά τη δημοκρατία – την ενδυναμώνει.
Προς μια συμμετοχική και ζωντανή τοπική αυτοδιοίκηση
Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι μια ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα. Ωστόσο, αν δεν διαφυλαχθεί η αξία της κοινωνικής συμμετοχής και της εθελοντικής δράσης, κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια γραφειοκρατική αναδιάρθρωση χωρίς κοινωνική ψυχή. Ως ενεργός πολίτης που πιστεύει στη δύναμη της κοινωνίας των πολιτών, δεν μπορώ παρά να προβληματιστώ για την πορεία που παίρνει η νέα μεταρρύθμιση. Είναι θετικό να μεγαλώνουν οι δήμοι και να εκσυγχρονίζονται οι δομές, όμως η ταυτόχρονη συρρίκνωση του χώρου για τη συμμετοχή των εθελοντών, μέσω του περιορισμού των δημοτικών επιτροπών μόνο σε εκλεγμένα μέλη, σημαίνει απώλεια της πολύτιμης συμβολής ανθρώπων με γνώση, εμπειρία και ανιδιοτελή αγάπη για την κοινότητά τους.
Η δημοκρατία δεν είναι μόνο ψήφος· είναι και συμμετοχή. Η φωνή των εθελοντών δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη. Για να χτίσουμε πιο δυνατούς δήμους, χρειαζόμαστε πιο παρούσες κοινωνίες και πολιτική βούληση και θεσμική πρόνοια ώστε οι νέοι θεσμοί να παραμείνουν ανοιχτοί στην κοινωνία των πολιτών. Ας μη γίνει η μεταρρύθμιση ένα βήμα πίσω στη συμμετοχικότητα, γιατί οι δήμοι μπορεί να μεγαλώνουν, αλλά η δημοκρατία δεν μπορεί να μικραίνει.
Ενεργός – Εθελοντής Δημότης Λακατάμιας
