Η κλιμάκωση της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν αποτελεί εκ των πραγμάτων σημείο καμπής για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. 

Το οικονομικό τίμημα του πολέμου είναι βαρύ και για το ίδιο το Ισραήλ. Σύμφωνα με Ισραηλινό πρώην ανώτερο αξιωματούχο του Υπουργείου Άμυνας, τον οποίο επικαλούνται ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, το Τελ Αβίβ δαπανά περίπου 725 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα από την έναρξη των επιθέσεων στο Ιράν. 

Το ποσό αυτό καλύπτει, μεταξύ άλλων, τα λειτουργικά κόστη των αεροπορικών επιχειρήσεων, της χρήσης προηγμένων οπλικών συστημάτων και άλλων υποστηρικτικών λειτουργιών (logistics). Αυτές είναι οι άμεσες συνέπειες οι οποίες μπορούν να προσμετρηθούν εύκολα, σε αντίθεση με το έμμεσο οικονομικό κόστος του πολέμου, της καθίζησης της οικονομικής δραστηριότητας και των πληθωριστικών πιέσεων.

Οι πρώτες δονήσεις

Οι επιπτώσεις του πολέμου στην παγκόσμια αγορά ενέργειας φάνηκαν μετά τις πρώτες ισραηλινές επιθέσεις σε στρατιωτικές και ενεργειακές υποδομές του Ιράν, όταν η τιμή του Brent αυξήθηκε περίπου 12%, αγγίζοντας τα 78,5 δολάρια το βαρέλι. Παρά την προσωρινή διόρθωση που ακολούθησε, η τάση ανοδικής πίεσης διατηρείται και αυτό δεν οφείλεται τόσο στην πιθανότητα φυσικής έλλειψης στην προσφορά πετρελαίου, όσο στον φόβο μελλοντικών διαταραχών.

Η απειλή στα Στενά του Ορμούζ

Ήδη, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Ναυτιλιακού Εμπορίου του Ηνωμένου Βασιλείου (UKMTO), ο αριθμός των δεξαμενόπλοιων που διέρχονται από τα Στενά του Ορμούζ, τη θαλάσσια αρτηρία μέσω της οποίας διοχετεύεται σχεδόν το 25% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου, μειώθηκε, για ευνόητους λόγους, από 147 την εβδομάδα σε 111. Η αλλαγή στα θαλάσσια δρομολόγια εξαιτίας της κρίσης στη Μέση Ανατολή προκαλεί σημαντικές καθυστερήσεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες, αύξηση στα καύσιμα και μείωση του διατιθέμενου στόλου πλοίων. Η μείωση του διατιθέμενου στόλου προκαλεί κατά συνέπεια περαιτέρω καθυστερήσεις, αύξηση ναύλων και γενικά περισσότερο συνολικό κόστος, που περνά στην τελική τιμή των προϊόντων και τον καταναλωτή.

Το σενάριο του κλεισίματος

Στο ενδεχόμενο κλεισίματος τώρα των Στενών, τότε η τιμή του πετρελαίου θα μπορούσε να διπλασιαστεί εντός εβδομάδων, προκαλώντας σοκ εφάμιλλο εκείνων του 1973 και του 1979, όταν γεωπολιτικές κρίσεις εκτίναξαν τις τιμές και βύθισαν την παγκόσμια οικονομία με το εμπάργκο του ΟΠΕΚ και την Ιρανική Επανάσταση αντίστοιχα. Το Ιράν παράγει περίπου 3,3 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, εκ των οποίων εξάγει τα 2. Οι απώλειες ιρανικού πετρελαίου μπορούν, θεωρητικά, να αναπληρωθούν από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρες που έχουν δυνατότητα αύξησης παραγωγής κατά 3,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως. Όμως, από τα Στενά διέρχεται σημαντικό μέρος και των δικών τους εξαγωγών.

Οι αγορές σε περιόδους κρίσεων

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει εντοπίσει δύο βασικούς μηχανισμούς, μέσω των οποίων οι γεωπολιτικές κρίσεις πλήττουν την παγκόσμια οικονομία:

Το risk channel, στο οποίο οι τιμές ανεβαίνουν προσωρινά λόγω του φόβου διαταραχής στην προσφορά, οδηγώντας σε αυξημένη ζήτηση αποθεμάτων.

Το economic activity channel, στο οποίο η αβεβαιότητα αποδυναμώνει τις επενδύσεις, περιορίζει την κατανάλωση και τελικά μειώνει την παγκόσμια ζήτηση.

Στην πράξη, οι αγορές αρχικά τείνουν να τιμολογούν την απειλή και όχι την πραγματικότητα. Ενώ λοιπόν το βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα είναι πληθωριστικό, το μεσοπρόθεσμο οδηγεί σε ύφεση, αφού σε βάθος χρόνου η αβεβαιότητα πλήττει την οικονομική δραστηριότητα. Στην περίπτωση τώρα που ο πληθωρισμός δεν υποχωρεί, παρά τη μείωση της ζήτησης, λόγω των γεωπολιτικών αναταραχών, ο πλανήτης εισάγεται πλέον σε στάδιο στασιμοπληθωρισμού. Και εδώ είναι που πρέπει να εστιάσει η προσοχή.

Η σιωπηλή απειλή των επιτοκίων

Το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα εισέρχεται στην κρίση της Μέσης Ανατολής ήδη εξουθενωμένο. Το 10% της παραγωγής παγκοσμίως εξανεμίζεται μόνο για την εξυπηρέτηση χρέους κάθε χώρας. Μια ρωγμή που ενδέχεται να εξελιχθεί σε κατάρρευση, καθώς η παγκόσμια οικονομία μόλις που αρχίζει να νιώθει το βάρος των υψηλών επιτοκίων που διατηρήθηκαν για καιρό σε υψηλά επίπεδα. Τα επιτόκια επηρεάζουν την οικονομία με καθυστέρηση 12–24 μηνών (lag effect). Mέχρι σήμερα οι επιπτώσεις καθυστερούσαν κυρίως λόγω κρατικών ενισχύσεων και αποταμιεύσεων, όμως αυτό το "μαξιλάρι" εξαντλείται και φέρνει στο προσκήνιο τις πραγματικές αντοχές του συστήματος.

Ο ορίζοντας της καταιγίδας

Η παγκόσμια οικονομία δεν έχει απορροφήσει το σοκ της σύγκρουσης Ισραήλ - Ιράν. Το αντίθετο. Η αστάθεια των αγορών, οι υψηλές τιμές ενέργειας στον ορίζοντα, η διαταραχή στις εφοδιαστικές αλυσίδες, οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης και το βουνό του χρέους συνιστούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό, ο οποίος θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη κρίση συστημικού σεισμού. Πάντως, σε ένα τόσο αλληλεξαρτώμενο σύστημα, η κατάρρευση έστω και ενός κρίκου μπορεί να οδηγήσει σε καθολική αποσταθεροποίηση.