Ψυχολόγοι αντιμέτωποι με απόπειρες αυτοκτονίας ανηλίκων

Ο Παιδοψυχολόγος Γιώργος Πογιατζής δηλώνει ότι ο ίδιος και συνάδελφοί του έχουν επιληφθεί, πρόσφατα, τέτοιων περιστατικών, που συνδέονται, έμμεσα, με την οικονομική κρίση

ΣΥΝΗΘΩΣ ο έφηβος που έχει σκοπό να θέσει τέρμα στη ζωή του δίνει έμμεσα ή ακόμη και άμεσα μηνύματα στους γύρω του για τις προθέσεις του

Η οικονομική κρίση, ως γνωστόν, οδηγεί όλο και περισσότερους Κυπρίους στην ανέχεια και την εξαθλίωση, κάτι που, εκτός από τις στατιστικές, διαπιστώνεται και με γυμνό μάτι. Αρκεί μια περιήγηση στους δρόμους, στα καταστήματα, στα σχολεία, στις ουρές των συσσιτίων, στα γραφεία εξευρέσεων εργασίας. Η οικονομική κρίση συνδέεται, από ειδικούς, με την αύξηση της εγκληματικότητας και των περιστατικών αυτοκτονίας. Λέγεται, επίσης, ότι για την κατάσταση της οικονομίας μπορεί να ευθύνονται οι μεγάλοι (ηλιακά), αλλά, δυστυχώς, την πληρώνουν και οι μικροί.

Ο Σχολικός Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος Γιώργος Πογιατζής αναφέρεται στις σοβαρές ψυχικές επιπτώσεις που, ενδεχομένως, να προκαλέσει στα παιδιά η οικονομική εξαθλίωση της κοινωνίας μας. Προβαίνει στη συγκλονιστική δήλωση ότι ο ίδιος ως Παιδοψυχολόγος και συνάδελφοί του έχουν επιληφθεί, πρόσφατα, περιπτώσεω εφήβων, που αποπειράθηκαν να τερματίσουν τη ζωή τους. Τα συγκεκριμένα περιστατικά συνδέονται, έμμεσα, με την οικονομική κρίση, όπως αναφέρει, καθώς φαίνεται να «υπήρξε κατάρρευση του υποστηρικτικού πλαισίου των παιδιών».

Ερωτηθείς σχετικά, σημειώνει ότι σε εμπειρικές αναφορές μεταξύ συναδέλφων, γίνεται λόγος για αυξητικές τάσεις του φαινομένου την τελευταία περίοδο στην Κύπρο. «Αυτό, όμως, δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί, καθώς θέματα αυτοκτονιών μένουν πολλές φορές μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας για διάφορους λόγους», υπογραμμίζει. Στη συνέντευξη, ο ειδικός αναφέρεται, επίσης, στα σημάδια μιας ενδεχόμενης απόπειρας αυτοκτονίας εφήβου, και δίνει συμβουλές στους γονείς για το πώς θα πρέπει να χειριστούν ένα τέτοιο περιστατικό.

Πόσο σοβαρές είναι, κατά την άποψή σας, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία των παιδιών μας;

Η οικονομική κρίση που επικρατεί στις μέρες μας επηρεάζει, δυστυχώς, και την κυπριακή κοινωνία και οικονομία, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες πολλαπλών ανατροπών με σημαντικές συνέπειες τόσο στο επίπεδο της συλλογικής λειτουργίας, όσο και στο ατομικό επίπεδο. Η ζωή και η προσωπικότητα του σύγχρονου ανθρώπου τόσο στην Κύπρο όσο και στις υπόλοιπες κοινωνίες δυτικών προτύπων είναι δομημένες και τακτοποιημένες πάνω στην εργασία και την οικονομική επιφάνεια.

Η εργασία σε σημαντικό βαθμό συντελεί στον προσδιορισμό και καθορισμό τόσο της ταυτότητας όσο και της εικόνας εαυτού μας. Έτσι, πέρα από τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει όποιος βλέπει το εισόδημά του να περικόπτεται ή να εξανεμίζεται, εξίσου σημαντική είναι και η «συμβολική» κατάρρευση που αντιμετωπίζει.

Οι σχέσεις που αναπτύσσει ένα παιδί σε σχέση με τη οικογένειά του καθορίζονται σε ένα μεγάλο βαθμό από την κοινωνία στην οποία μεγαλώνει, και όταν η κοινωνία βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης, τότε και η οικογένεια ως μέρος του συνόλου αυτού δεν μπορεί παρά να βιώνει αισθήματα απελπισίας και απόγνωσης. Οι σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους αναδιαμορφώνονται και επαναπροσδιορίζονται.

Παραδειγματικά να αναφέρουμε τον γονιό με αγχώδη διαταραχή, που δυσκολεύεται να αφουγκραστεί και να διαχειριστεί το άγχος του παιδιού του, ενώ ο γονιός με κατάθλιψη αδυνατεί να συμμεριστεί τις αγωνίες και τους προβληματισμούς του, με αποτέλεσμα την ανυπαρξία σταθερότητας και φροντίδας. Ακόμη και ο γονιός με ενοχές προβάλλει τα δικά του προβλήματα στο παιδί με αντιφατικά μηνύματα.

Οι ταχείς διαφοροποιήσεις των κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων, η κατάργηση θεσμών, η συνεχής διάψευση διαβεβαιώσεων, η σύγχυση ρόλων, η ανυπαρξία ορίων και οι σφοδρές συγκρούσεις είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου, που έχουν ως αποτέλεσμα το παιδί ή ο έφηβος να βρίσκεται πλέον σε μια κατάσταση είτε τραυματική λόγω των πολλαπλών αρνητικών ερεθισμάτων που δέχεται, είτε τραγικής απώλειας του (αναμενόμενου) υποστηρικτικού ρόλου των γονιών.

Επιληφθήκατε, ως παιδοψυχολόγος, περιπτώσεων παιδιών που επιχείρησαν να τερματίσουν τη ζωή τους, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης της οικογένειας;

Ναι, έχω επιληφθεί περιστατικών με εφήβους, που αποπειράθηκαν να θέσουν τέρμα στη ζωή τους, τα οποία συνδέονταν έμμεσα με την οικονομική κρίση, καθώς υπήρξε κατάρρευση του υποστηρικτικού πλαισίου, το οποίο χειριζόταν σε ρίσκο εφήβους. 

Με βάση την εμπειρία σας, παρατηρείται αύξηση του φαινομένου στην Κύπρο;

Σε εμπειρικές αναφορές μεταξύ συναδέλφων, γίνεται λόγος για αυξητικές τάσεις την τελευταία περίοδο. Αυτό όμως δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί, καθώς θέματα αυτοκτονιών μένουν πολλές φορές μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας για διάφορους λόγους.

Σημάδια για τους γονείς

Τι θα πρέπει να προσέχουν οι γονείς στα παιδιά τους;

Το πιο σημαντικό έχει να κάνει με την ουσιαστική διαφοροποίηση στη συμπεριφορά του και κατ’ επέκτασιν στην καθημερινότητά του, ενώ αρνητικές αλλαγές στις επιδόσεις στο σχολείο και στην παρακολούθηση των μαθημάτων είναι, επίσης, σοβαρές ενδείξεις.

Κάνει συχνές αδικαιολόγητες και επαναλαμβανόμενες απουσίες, μπορεί να παραμελεί την εμφάνιση και την προσωπική του υγιεινή, ενώ δείχνει να μην ενδιαφέρεται για όσα συμβαίνουν γύρω του. Μπορεί ακόμη να μειώνει σημαντικά το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που μέχρι πριν του προκαλούσαν ευχαρίστηση. Παρουσιάζει ριψοκίνδυνη ή και παραβατική συμπεριφορά. Κάποιοι έφηβοι έχουν στην κατοχή τους όπλο ή άλλο θανατηφόρο αντικείμενο στα κρυφά. Έχει έντονη καταθλιπτική διάθεση. Υπάρχουν έντονες αλλαγές στο συναίσθημα.

Σκέφτεται τον θάνατο με εκφράσεις των σκέψεών του σε έκθεση ή κοινωνικά δίκτυα. Επιζητά απομόνωση από την οικογένεια και φίλους του, ενώ μπορεί να περνά αρκετό χρόνο μόνος χωρίς να μοιράζεται τις σκέψεις του.

Είναι ακόμη σημαντικό να ενημερώσουμε πως αρκετές φορές ο έφηβος που έχει σκοπό να θέσει τέρμα στη ζωή του δίνει έμμεσα ή ακόμη και άμεσα μηνύματα στους γύρω του για τις προθέσεις του. Αυτό γίνεται με συζητήσεις για τον θάνατο ή και την αυτοκτονία με διάφορες αναφορές πως θα ήταν καλύτερα να 'μουν νεκρός, δεν υπάρχει νόημα στη ζωή κλπ. Μπορεί να αποχαιρετά φίλους και να χαρίζει αγαπημένα ρούχα ή αντικείμενα.

Ακόμη να παρουσιάζει μιαν ανεξήγητη και μη αναμενόμενη βελτίωση στη διάθεση μετά από περίοδο μελαγχολίας. Αυτό που παρουσιάζεται ως καλή διάθεση, ίσως να βασίζεται στη σοβαρότητα της πρόθεσης για τερματισμό της ζωής του, αφού πιστεύει πως αυτός είναι ο τρόπος για διέξοδο από τα προβλήματα και τις δυσκολίες του.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί πως τα πιο πάνω δεν είναι απόδειξη της πρόθεσης κάποιου για αυτοκτονία, αλλά αποτελούν σοβαρή ένδειξη πως υπάρχει κάτι το οποίο είναι επιλήψιμο και χρήζει διερεύνησης. 

Πώς θα πρέπει να χειριστούν μιαν απόπειρα αυτοκτονίας του παιδιού τους;

Οι γονείς παιδιών που επιχείρησαν αυτοκτονία χρειάζονται άμεσα να επισκεφτούν τμήμα επειγόντων περιστατικών του πλησιέστερου νοσοκομείου για αξιολόγησή τους. Η οποιαδήποτε απόπειρα ή άλλη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ένας στους τρεις από εκείνους που τελικά αυτοκτόνησαν είχε προηγουμένως επιχειρήσει κάποιου είδους αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς (π.χ. γρατσουνιές στον καρπό ή κατάποση χαπιών).

Δεν πρέπει να ελαχιστοποιούνται ή και να αρνιόμαστε τη σημασία μιας αποτυχημένης απόπειρας, καθώς οι έφηβοι ενδέχεται να δουν αυτήν τη στάση ως πρόκληση, ή αδιαφορία, με αποτέλεσμα η επόμενη φορά να είναι ακόμη πιο σφοδρή και ολοκληρωτική. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η παραμονή εντός του νοσοκομείου δεν κρίνεται αναγκαία, η οικογένεια του παιδιού οφείλει να διασφαλίσει τον περιορισμό της έκθεσής του στο ελάχιστον σε επικίνδυνα και πιθανό θανατηφόρα αντικείμενα. Η ψυχολογική παρακολούθηση ολόκληρης της οικογένειας μετά από εκδηλώσεις τέτοιων συμπεριφορών πρέπει να θεωρείται απαραίτητη.