Σαν σήμερα, Οκτώβριος 1931, σημειώθηκε η πρώτη αυθόρμητη εξέγερση των Κυπρίων κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας — ένα γεγονός που έμελλε να σημαδέψει την ιστορία και να αποτελέσει τον προάγγελο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ.
Μιλώντας στην εκπομπή «Πρωτοσέλιδο» του Σίγμα, ο ιστορικός Πέτρος Παπαπολυβίου χαρακτήρισε τα Οκτωβριανά ως «λαϊκό ξέσπασμα οργής», μια αυθόρμητη και ανοργάνωτη εξέγερση που «γεννήθηκε μέσα από την απογοήτευση και την καταπίεση 53 ετών αποικιοκρατίας».
«Η πρώτη αυθόρμητη εξέγερση»
«Ήταν ένα ξέσπασμα οργής, μια αυθόρμητη λαϊκή αντίδραση μετά από μισό αιώνα ξένης κατοχής. Οι Βρετανοί ήρθαν το 1878 χωρίς να ρωτήσουν τον λαό μας, για τα δικά τους στρατηγικά συμφέροντα», ανέφερε ο καθηγητής.
Παρά τις αρχικές ελπίδες για πρόοδο και εκσυγχρονισμό, όπως σημείωσε, οι πολιτικές ελευθερίες ήταν περιορισμένες και το αίτημα των Ελλήνων Κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα έμενε διαρκώς ανεκπλήρωτο.
Σπίθα το φορολογικό νομοσχέδιο
Η αφορμή για την εξέγερση δόθηκε όταν το νομοθετικό συμβούλιο απέρριψε ένα φορολογικό νομοσχέδιο.
«Ήταν από τις ελάχιστες φορές που ένας Τουρκοκύπριος βουλευτής ψήφισε μαζί με τους Έλληνες, χαλώντας την ισορροπία», σημείωσε ο Παπαπολυβίου.
Ο τότε κυβερνήτης, Ρόναλντ Στόρς, που θεωρούσε τον εαυτό του «φιλέλληνα», επέβαλε το νομοσχέδιο με βασιλικό διάταγμα. Αυτό αποτέλεσε τη σπίθα που άναψε τη φωτιά.
Οι φλόγες στο Κυβερνείο
Η εξέγερση κορυφώθηκε στη Λευκωσία, όπου κάηκε το Κυβερνείο, αλλά ταραχές και συγκρούσεις ξέσπασαν σε όλη την Κύπρο – από την Πάφο και τη Λάρνακα έως την Αμμόχωστο και την Κερύνεια.
«Οι Βρετανοί μετρούν έξι νεκρούς, οι ελληνικές πηγές τους ανεβάζουν σε δεκαπέντε. Ήταν μια μαγική νύχτα, που έμεινε χαραγμένη στη μνήμη του λαού», τόνισε ο ιστορικός.
Η σκληρή καταστολή
Η βρετανική αντίδραση υπήρξε παραδειγματικά σκληρή. «Επέβαλαν συλλογικά πρόστιμα, εξόρισαν Μητροπολίτες και ηγέτες κομμάτων, φυλάκισαν εκατοντάδες. Ήταν μέθοδοι που θυμίζουν χιτλερικές πρακτικές», σημείωσε ο Παπαπολυβίου.
Η περίοδος που ακολούθησε, γνωστή ως Παλαμεροκρατία, έφερε δικτατορικό καθεστώς και περιορισμό κάθε εθνικής ή πολιτιστικής έκφρασης: απαγορεύτηκαν η ελληνική ιστορία στα σχολεία, οι εικόνες των ηρώων και ο εθνικός ύμνος.
«Τα Οκτωβριανά γέννησαν την ΕΟΚΑ»
«Αυτή η καταπίεση γέννησε για πρώτη φορά ένα βαθύ αντιαποικιακό και αντιβρετανικό αίσθημα. Είναι το ίδιο συναίσθημα που εξέθρεψε την ΕΟΚΑ του 1955», εξήγησε ο Παπαπολυβίου.
Μάλιστα, όπως αποκάλυψε, ένας από τους εξόριστους του 1931, ο Σάββας Λοϊζίδης, συμμετείχε αργότερα στον όρκο της ΕΟΚΑ το 1953, «συνδέοντας τα Οκτωβριανά με τον ένοπλο αγώνα για την Ένωση».
Η στάση της Ελλάδας
Ι
διαίτερο ενδιαφέρον έχει και η στάση της τότε ελληνικής κυβέρνησης. «Ο Βενιζέλος, προς το τέλος της καριέρας του, αποδοκίμασε την εξέγερση με σκληρές εκφράσεις, θεωρώντας την παράλογη», ανέφερε ο ιστορικός.
Η Ελλάδα, όπως είπε, τηρούσε πάντοτε μια επίσημη στάση φιλική προς τη Βρετανία, ακόμη κι όταν η κοινή γνώμη και οι διανοούμενοι στήριζαν ανοιχτά τον κυπριακό αγώνα.
Από τα Οκτωβριανά στην ΕΟΚΑ
Τα Οκτωβριανά του 1931, αν και καταπνίγηκαν βίαια, θεωρούνται η πρώτη πράξη του Κυπριακού αγώνα για αυτοδιάθεση. Άνοιξαν τον δρόμο για τη δεκαετία της Παλαμεροκρατίας και, τελικά, για τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ (1955–1959).
«Ήταν μια αποτυχημένη εξέγερση που δημιούργησε, όμως, το υπόβαθρο του μεγαλείου της ΕΟΚΑ», κατέληξε ο Πέτρος Παπαπολυβίου.
