Δύο νέες αφίξεις στη Λευκωσία αναμένονται τις επόμενες εβδομάδες, κουβαλώντας στις αποσκευές τους μάλλον ΜΟΕ και ελπίδες, παρά ουσία. Ο νέος Ειδικός Αντιπρόσωπος του Αντόνιο Γκουτέρες, Κασίμ Ντιανιέ, και η Προσωπική Απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα, Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ, θα βρεθούν στην Κύπρο γι’ ακόμη έναν γύρο επαφών γύρω από το Κυπριακό.

Η Ολγκίν Κουεγιάρ αναμένεται την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, με αποστολή να προετοιμάσει το έδαφος για την Τριμερή στη Νέα Υόρκη. Θα έχει ξεχωριστές συναντήσεις με τον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη, τον κατοχικό ηγέτη, Ερσίν Τατάρ, αλλά και τους διαπραγματευτές Μενέλαο Μενελάου και Γκιουνές Ονάρ. Το σχέδιό της περιλαμβάνει και μια κοινή συνάντηση Μενελάου - Ονάρ, σε μια προσπάθεια να καταγραφεί, αν έχει απομείνει κάτι ουσιαστικό από τις συζητήσεις των προηγούμενων Πενταμερών σε Γενεύη και Νέα Υόρκη.

 Η ψευδαίσθηση του «νέου βήματος»

Παρά τις διαδοχικές συναντήσεις και τις συνεχείς «προετοιμασίες», το έργο μοιάζει γνωστό και επαναλαμβανόμενο. Μπορεί η τριμερής Χριστοδουλίδη - Τατάρ - Γκουτέρες τον Σεπτέμβριο, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, να παρουσιάζεται ως προσπάθεια για «νέο βήμα», ενώ στην πραγματικότητα δεν ξεφεύγει από την πεπατημένη. Δηλαδή, συναντήσεις χωρίς αποτέλεσμα και συνομιλίες χωρίς προοπτική, την ώρα που οι Τούρκοι αμφισβητούν τα θαλάσσια κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, απειλούν και προειδοποιούν για τη συμμαχία Ισραήλ-Κύπρου και ασκούν ψυχολογικό πόλεμο με διαρροές περί αποστολής νέων στρατευμάτων στα κατεχόμενα.

Η «είδηση» που προέκυψε τον Ιούλιο στη Νέα Υόρκη ήταν η πρόθεση για άλλη μιαν άτυπη πενταμερή διάσκεψη πριν από το τέλος του έτους. Η εν λόγω συνάντηση αναμένεται να τοποθετηθεί μετά τις παράνομες «εκλογές» στα κατεχόμενα, προγραμματισμένες για τις 19 Οκτωβρίου. Αναλυτές βλέπουν αλλαγή φρουράς στην ηγεσία του ψευδοκράτους, με τον Ερχιουρμάν να πλασάρεται άτυπα από την Άγκυρα ως το εναλλακτικό-διαλλακτικό χαρτί προκειμένου να κερδίσει περισσότερο χρόνο παγιοποίησης τετελεσμένων.

Το χρονοδιάγραμμα που παρουσιάζεται ως «ένδειξη ζωντανού διαλόγου» στην πραγματικότητα αποκαλύπτει το αντίθετο: ένα πρόβλημα που παραμένει στάσιμο, μια διαδικασία που ανακυκλώνεται χωρίς καμία ουσιαστική πρόοδο, με την ε/κ πλευρά να επιμένει σε Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία και τους Τούρκους να δουλεύουν για 2 κράτη.

Προβληματισμοί στη σκιά του Ουκρανικού

Ευρύτερο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός πως η συζήτηση στη Νέα Υόρκη θα διεξαχθεί στον απόηχο των εξελίξεων στο Ουκρανικό και των τελευταίων εξελίξεων στη Σύνοδο του Λευκού Οίκου την περασμένη βδομάδα μεταξύ του Ντόναλτν Τραμπ, του Ουκρανού Προέδρου Ζελένκι και της Ομάδας των 7 Ευρωπαίων-ΝΑΤΟ.

Καθηγητές Διεθνούς Δικαίου εκφράζουν την εκτίμηση πως μια πιθανή συμφωνία που θα παραχωρεί εδάφη της Ουκρανίας, τα οποία κατακτήθηκαν με τη βία από τη Ρωσία, μπορεί να αποδυναμώσει τον θεμελιώδη κανόνα του Διεθνούς Δικαίου, που απαγορεύει την αλλαγή συνόρων με ένοπλη επίθεση και τη μη αναγνώριση τέτοιων καταστάσεων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Κύπρο.

Επί της ουσίας μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργούσε επικίνδυνο προηγούμενο, και ειδικά για την Κύπρο υπάρχει φόβος ότι η διεθνής κοινότητα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το ίδιο επιχείρημα αν αυτό ισχύσει για την Ουκρανία.

Στο πλαίσιο αυτό θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα διαφανεί κατά πόσον η διεθνής κοινότητα πρέπει να παραμείνει πιστή στο Διεθνές Δίκαιο και να μην αποδεχτεί αλλαγές συνόρων που προκύπτουν από τη χρήση βίας, αλλιώς δημιουργείται επικίνδυνο δεδικασμένο.

Πρόνοιες συλλογικής Άμυνας ΕΕ-ΟΗΕ-ΝΑΤΟ

Όπως και στο Κυπριακό, η τεράστια πλέον συζήτηση για την Ουκρανία επικεντρώνεται στα ζητήματα ασφάλειας και εγγυήσεων. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει ν’ αναλυθεί το πλέγμα της συλλογική άμυνας που προσφέρει η ΕΕ, το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ στα κράτη μέλη του.

Ουσιαστικά η ασφάλεια της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής στηρίζεται σε ένα πλέγμα ρητρών συλλογικής άμυνας, που όμως διαφέρουν σε εύρος και δεσμευτικότητα. Από το Άρθρο 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέχρι τα Άρθρα 5 και 6 του ΝΑΤΟ και το Άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ, το ερώτημα είναι κοινό: πώς απαντά η διεθνής κοινότητα σε μια ένοπλη επίθεση;

Το «συμβολικό» βάρος της ΕΕ

Η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της ΕΕ (Άρθρο 42.7) προβλέπει ότι, αν ένα κράτος-μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση, τα υπόλοιπα οφείλουν να το συνδράμουν «με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους». Ωστόσο, η διατύπωση αφήνει περιθώρια, καθώς η όποια βοήθεια δεν περιορίζεται σε στρατιωτικά μέσα, ενώ γίνεται ρητή αναφορά στον «ιδιαίτερο χαρακτήρα» ουδέτερων κρατών-μελών, όπως η Αυστρία ή η Ιρλανδία. Επιπλέον, το κείμενο υπογραμμίζει ότι για όσες χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ, η Συμμαχία παραμένει το βασικό φόρουμ συλλογικής άμυνας.

Το «σκληρό» πλαίσιο του ΝΑΤΟ

Η πολυσυζητημένη ρήτρα του ΝΑΤΟ (Άρθρο 5) είναι σαφώς πιο δεσμευτική, αν και διαθέτει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Επίθεση σε ένα μέλος θεωρείται επίθεση σε όλα, και κάθε χώρα δεσμεύεται να βοηθήσει, «περιλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης βίας». Αυτό που έχει σημασία είναι πως δεν προσδιορίζεται αυτόματα και υποχρεωτικά η στρατιωτική επέμβαση, καθώς αφήνεται περιθώριο επιλογής σε κάθε κράτος-μέλος. Ωστόσο, η δέσμευση αλληλεγγύης είναι σαφής. Το Άρθρο 6 προσδιορίζει αυστηρά τα γεωγραφικά όρια: Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Τουρκία, Μεσόγειος και Βόρειος Ατλαντικός μέχρι τον Τροπικό του Καρκίνου. Υπενθυμίζεται ότι ιστορικά το Άρθρο 5 έχει ενεργοποιηθεί μία και μοναδική φορά - μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.

To θεμελιακό άρθρο 51 του ΟΗΕ

Σε πιο γενικό επίπεδο, το Άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ θεμελιώνει το δικαίωμα ατομικής και συλλογικής αυτοάμυνας για κάθε κράτος-μέλος, μέχρι το Συμβούλιο Ασφαλείας ν’ αναλάβει δράση. Πρόκειται για μια διάταξη-ομπρέλα, που δεν επιβάλλει υποχρέωση συνδρομής, αλλά αναγνωρίζει το δικαίωμα. Κάθε μέτρο πρέπει να αναφέρεται αμέσως στον ΟΗΕ και να λήγει όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας επιβάλει τις δικές του αποφάσεις.

Condominium – Η άγνωστη «ΔΔΟ» του 7ου αιώνα

Με την Τουρκία να προωθεί τα νεο-οθωμανικά της οράματα σε Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο, η Κύπρος βρίσκεται εδώ και χρόνια υπό την απειλή τουρκικής επικυριαρχίας, την ώρα, μάλιστα, που η Ελλάδα δείχνει απροθυμία να εμπλακεί περαιτέρω στο Κυπριακό. Οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες εμμένουν στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, αγνοώντας τις φωνές όσων κατά καιρούς προειδοποιούν για τους μακροπρόθεσμους κινδύνους που εγκυμονεί μια τέτοια «διευθέτηση» για τον Κυπριακό Ελληνισμό. Οι Τούρκοι αναζητούν αναγνώριση διπλής ισότιμης κυριαρχίας στο νησί και για όσους νομίζουν πως η συνταγή αυτή είναι πρόσφατη, είναι γιατί αγνοούν ιστορικά δεδομένα.

Υπενθυμίζεται ότι η Κύπρος του 7ου και 8ου αιώνα βρέθηκε στο επίκεντρο μιας μοναδικής γεωπολιτικής πραγματικότητας: μοιράστηκε ανάμεσα στη Βυζαντινή και την Αραβική κυριαρχία, αποτελώντας ουσιαστικά ένα «κοινό έδαφος» – το λεγόμενο condominium.

Στην πρώιμη μεσαιωνική περίοδο, οι σχέσεις των Μουσουλμάνων με τους Μελκίτες, στο πλαίσιο της βυζαντινής διπλωματίας, πέρασαν από ένα στάδιο «συνεργασίας και συνύπαρξης». Συγκεκριμένα, ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ και ο Χαλίφης το 688 επέβαλαν κοινή φορολογία και ελεύθερη πρόσβαση σε λιμάνια, καθιστώντας το νησί μια «ουδέτερη ζώνη» μεταξύ Βυζαντίου και χαλιφάτου.

Αυτή η ιστορία συχνά παρουσιάζεται ρομαντικά. Η Κύπρος, λένε, υπήρξε «γέφυρα» πολιτισμών, ένα «μέσο έδαφος», όπου Βυζαντινοί και Άραβες συνυπήρξαν ειρηνικά. Η πραγματικότητα, όμως, είναι λιγότερο ιδανική.

Μετά τις πρώτες αραβικές επιδρομές, η Κύπρος αναγκάστηκε ουσιαστικά να δεχτεί τη συγκεκριμένη παράδοξη συμφωνία: μοιρασμένους φόρους, μοιρασμένη εξουσία, μόνιμη αβεβαιότητα. Το λεγόμενο condominium δεν ήταν ένδειξη ισότητας, αλλά παραδοχή αδυναμίας. Ούτε οι Βυζαντινοί μπορούσαν να επιβληθούν πλήρως, ούτε οι Άραβες να κατακτήσουν ολοκληρωτικά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα νησί σε καθεστώς ομηρείας. Αυτό με το οποίο κινδυνεύει και σήμερα.

Από ουδέτερη ζώνη σε εμπροσθοφυλακή

Οι Κύπριοι πλήρωναν διπλά, ζούσαν με την απειλή νέων επιθέσεων, γνώρισαν βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Η Εκκλησία κράτησε κάποιο κύρος, όχι από πραγματική αυτονομία, αλλά γιατί οι δύο ηγεμονίες χρειάζονταν έναν θεσμό-προβιά για να καλύπτουν την αδυναμία τους να ελέγξουν την καθημερινότητα.

Μπορεί η οικονομία να μην κατέρρευσε, τα νομίσματα να κυκλοφορούσαν, το εμπόριο να συνέχισε και εκκλησίες να χτίζονταν, ωστόσο αυτή η «ανθεκτικότητα» ήταν περισσότερο αποτέλεσμα ανάγκης παρά ευημερίας. Το νησί έμαθε να επιβιώνει όχι στο πλαίσιο της ελευθερίας, αλλά υπό τον ζυγό της ανάγκης να ζήσει κάτω από δύο αφεντικά ταυτόχρονα.

Επομένως η Κύπρος του condominium, της Διζωνικής Ομοσπονδίας της τότε εποχής, δεν ήταν «ουδέτερη ζώνη ειρήνης», αλλά μια κοινωνία που πάλευε να σταθεί όρθια ενώ γύρω της συγκρούονταν δύο αυτοκρατορίες. Η συνύπαρξη δεν ήταν επιλογή των Κυπρίων, αλλά το αποτέλεσμα ξένων συμφωνιών. Σήμερα η Κύπρος δεν μπορεί ν’ αποτελεί «ουδέτερη ζώνη» ή αλλιώς «buffer zone» μεταξύ Δύσης και Ανατολής, καθώς το γεωπολιτικό μέτωπο μετακινήθηκε και η Κύπρος θα πρέπει ν’ αποτελεί χρήσιμη εμπροσθοφυλακή της επόμενης φάσης της Μέσης Ανατολής με προεκτάσεις στο Αραβικό Κόλπο και Ασία.

Δημοσιεύτηκε στην Σημερινη (24/08/25)