Στις 19 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα, σηματοδοτώντας την έναρξη της πιο σκοτεινής και αιματηρής περιόδου για τους Έλληνες του Πόντου. Επισήμως, η αποστολή του ήταν η αποκατάσταση της τάξης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην πράξη, όμως, ήταν η αρχή μιας προμελετημένης εκστρατείας εξόντωσης – της Ποντιακής Γενοκτονίας.

Περισσότεροι από 350.000 Πόντιοι Έλληνες εξοντώθηκαν μέσα από σφαγές, διωγμούς, βασανιστήρια, πορείες θανάτου και αβάσταχτες κακουχίες. Ο ακμάζων ελληνισμός του Πόντου, που για αιώνες είχε ριζώσει στις ακτές του Εύξεινου Πόντου, στοχοποιήθηκε με στόχο την εθνοκάθαρση και τη δημιουργία ενός «καθαρού» τουρκικού κράτους.

 Από τον εθνικισμό στη βαρβαρότητα

Η γενοκτονία των Ποντίων δεν ήταν μεμονωμένο γεγονός. Αποτελούσε συνέχεια μιας ευρύτερης πολιτικής εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, όπως των Αρμενίων και των Ασσυρίων. Με την άφιξη του Κεμάλ και την ενίσχυση του εθνικιστικού οράματος, οι Έλληνες του Πόντου αντιμετωπίστηκαν ως εχθροί του νέου κράτους. Η αντίσταση των Ποντίων μέσα από αντάρτικα σώματα, που στόχο είχαν την επιβίωση, χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για μια οργανωμένη θηριωδία.

Οι περιγραφές από επιζώντες και μάρτυρες σοκάρουν: χωριά που πυρπολούνται, αμάχοι που εκτελούνται, γυναίκες και παιδιά που κακοποιούνται και λιμοκτονούν σε αφιλόξενα βουνά και ερήμους, άνδρες που στέλνονται στα τάγματα εργασίας χωρίς επιστροφή.

 Η θυσία της Σάντας – Συμβολισμός και τραγωδία

Μια από τις πλέον σπαρακτικές σελίδες της Ποντιακής Γενοκτονίας γράφτηκε στη Σάντα, ένα σύμπλεγμα απομονωμένων χωριών που αντιστάθηκαν σθεναρά. Τον Σεπτέμβριο του 1921, πολιορκημένοι κάτοικοι κρύβονται σε μια σπηλιά. Τα κλάματα των μωρών απειλούν να αποκαλύψουν το καταφύγιό τους. Οι μητέρες, σε μια πράξη απελπισμένης αυτοθυσίας, παραδίδουν τα βρέφη τους στους αντάρτες για να τα θανατώσουν και να σωθούν οι υπόλοιποι. Επτά βρέφη χάνονται, αλλά χάρη στη θυσία αυτή, 300 άνθρωποι επιβιώνουν. Η εικόνα των σκοτωμένων μωρών συγκλονίζει ακόμα και τον Τούρκο αξιωματικό, που δηλώνει πως «άνθρωποι που σκοτώνουν τα παιδιά τους δεν καταβάλλονται» και διατάζει την αποχώρηση.

 Το καθήκον της μνήμης

Το 1994, η ελληνική Βουλή όρισε την 19η Μαΐου ως επίσημη Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Δεν πρόκειται μόνο για μια τυπική επέτειο. Είναι ένας βαθύς φόρος τιμής σε όσους χάθηκαν, σε όσους ξεριζώθηκαν αλλά δεν ξεχάστηκαν, σε εκείνους που διατήρησαν ζωντανή την ποντιακή ταυτότητα μέσα από τις στάχτες της καταστροφής.

Η μάχη για τη διεθνή αναγνώριση

Παρά τα ιστορικά τεκμήρια και τη συμβατότητα των γεγονότων με τη νομική έννοια της γενοκτονίας, σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1948, η αναγνώριση της Ποντιακής Γενοκτονίας παραμένει περιορισμένη διεθνώς. Ο αγώνας συνεχίζεται – από τις οργανώσεις της διασποράς, από ιστορικούς, από χώρες που τιμούν την ιστορική αλήθεια και υπερβαίνουν πολιτικές σκοπιμότητες.

Χθες Κυριακή 18 Μαΐου 2025, τελέστηκε στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων στην Κάτω Πάφο το ετήσιο μνημόσυνο για τα θύματα της Γενοκτονίας των Ποντίων, με τη συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Γεώργιου. Επιμνημόσυνο λόγο εκφώνησε ο Γενικός Διευθυντής του ΡΙΚ Θανάσης Τσώκος, ο οποίος συνέδεσε τη Γενοκτονία με τη Μικρασιατική Καταστροφή και την πολιτική εθνοκάθαρσης που ακολούθησε και στην Κύπρο.

Ακολούθησε τρισάγιο και κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο Γενοκτονίας των Ποντίων. Ο Αρχιεπίσκοπος, σε δηλώσεις του, προειδοποίησε για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Κύπρος από την Τουρκία, τονίζοντας την ανάγκη για επαγρύπνηση και αντίσταση.