Το έγκλημα της γενοκτονίας αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα εγκλήματα που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) μαζί με τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και το έγκλημα της επίθεσης.

 Η νομική θεμελίωση του εγκλήματος της γενοκτονίας γίνεται μέσω του Άρθρου 6 του Καταστατικού της Ρώμης, το οποίο ορίζει ρητά τις επιμέρους πράξεις που συνιστούν γενοκτονία, καθώς και τα ουσιώδη στοιχεία για την πλήρωση της νομικής του υπόστασης.

Ορισμός και Νομική Βάση

Η γενοκτονία ορίζεται ως η διάπραξη συγκεκριμένων πράξεων με πρόθεση να καταστραφεί, εν όλω ή εν μέρει, μία εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα, ως τέτοια. Πρόκειται για ένα έγκλημα που στοχεύει στην ολοκληρωτική εξάλειψη της ταυτότητας ή ύπαρξης μίας ομάδας ανθρώπων, γεγονός που το διαφοροποιεί από άλλα εγκλήματα διεθνούς χαρακτήρα.

Η νομική του βάση προέρχεται από τη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948, η οποία ενσωματώθηκε και στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γενοκτονία θεωρείται τόσο σοβαρή πράξη ώστε δεν απαιτείται ένοπλη σύρραξη για να στοιχειοθετηθεί, σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου.

Προστατευόμενες Ομάδες

Το άρθρο 6 ΔΠΔ προσδιορίζει τέσσερις κατηγορίες ομάδων που προστατεύονται ρητά από το έγκλημα της γενοκτονίας, ήτοι τις εθνικές, εθνοτικές, φυλετικές και θρησκευτικές. Η στοχοποίηση που απαιτείται για την υπόσταση του εγκλήματος της γενοκτονίας πρέπει να βασίζεται στην ιδιότητα του ατόμου ως μέλους μιας τέτοιας ομάδας και όχι για άλλους λόγους.

Πράξεις που Συνιστούν Γενοκτονία

Το Άρθρο 6 ΔΠΔ απαριθμεί πέντε πράξεις, καθεμία εκ των οποίων, εφόσον τελείται με την απαιτούμενη ειδική πρόθεση (dolus specialis), στοιχειοθετεί το έγκλημα:

1. Ανθρωποκτονία με πρόθεση μελών της ομάδας

2. Πρόκληση βαρείας σωματικής ή διανοητικής βλάβης

3. Επιβολή συνθηκών ζωής που αποσκοπούν στην καταστροφή της ομάδας

4. Παρεμπόδιση των γεννήσεων

5. Βίαιη μεταφορά παιδιών σε άλλη ομάδα

Ειδική Πρόθεση – Dolus Specialis

Το στοιχείο που διαφοροποιεί τη γενοκτονία από άλλα εγκλήματα είναι η ύπαρξη ειδικής πρόθεσης του δράστη να καταστρέψει ολικά ή μερικά την ομάδα που στοχοποιείται. Η πρόθεση αυτή πρέπει να αποδεικνύεται με αντικειμενικά στοιχεία ή να συνάγεται από τις περιστάσεις. Η απλή γνώση ότι οι πράξεις του μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφή της ομάδας δεν αρκεί χωρίς το στοιχείο της πρόθεσης. Η πρόθεση μπορεί να αποδειχθεί μέσω του σχεδίου εξόντωσης, της συστηματικής φύσης των πράξεων, των δηλώσεων του δράστη, της έκτασης και του τρόπου εκτέλεσης των πράξεων.

Ανάλυση Συστατικών Στοιχείων ανά Πράξη

Άρθρο 6(α): Ανθρωποκτονία

Απαιτείται, μεταξύ άλλων, δολοφονία ενός ή περισσοτέρων ατόμων που ανήκουν στην προστατευόμενη ομάδα, η πράξη να εντάσσεται σε πρότυπο παρόμοιας συμπεριφοράς και ο δράστης να ενεργεί με πρόθεση ολικής ή μερικής καταστροφής της ομάδας

Άρθρο 6(β): Σωματική ή ψυχική βλάβη

Περιλαμβάνει πράξεις βασανιστηρίων, σεξουαλικής βίας, εξευτελισμού, πρόκληση σοβαρού τραύματος με σκοπό την καταστροφή της ομάδας και πραγματοποίηση στο πλαίσιο συστηματικής επίθεσης.

Άρθρο 6(γ): Συνθήκες ζωής

Περιλαμβάνει στέρηση τροφής, νερού, ιατρικής περίθαλψης, εξαναγκαστική στέγαση σε επικίνδυνες συνθήκες και ενσυνείδητη δημιουργία θανατηφόρου περιβάλλοντος.

Άρθρο 6(δ): Παρεμπόδιση γεννήσεων

Ενδεικτικές πράξεις που αφορούν στο έγκλημα αυτό είναι η στείρωση, βιασμοί με σκοπό τον εξευτελισμό και νομικά/διοικητικά μέτρα που απαγορεύουν αναπαραγωγή.

Άρθρο 6(ε): Βίαιη μεταφορά παιδιών

Περιλαμβάνει απαγωγές, αναγκαστικές υιοθεσίες, καταναγκαστική αφομοίωση παιδιών σε άλλες ομάδες και οποιαδήποτε πράξη που διασπά τη βιολογική και πολιτισμική συνέχεια της ομάδας.

Πλαίσιο Εγκληματικής Συμπεριφοράς

Η γενοκτονία δεν διαπράττεται μεμονωμένα ή απομονωμένα. Οι πράξεις πρέπει να εντάσσονται σε γενικότερο πλάνο, είτε κρατικό είτε οργανωτικό. Το στοιχείο αυτό βοηθά στην τεκμηρίωση της πρόθεσης και καταρρίπτει τον ισχυρισμό μεμονωμένης ή αυθόρμητης ενέργειας.

Εννοιολογικά και Νομολογιακά Ζητήματα

Η γενοκτονία συχνά επικαλύπτεται με άλλα εγκλήματα, όπως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η διαχωριστική γραμμή είναι λεπτή και έγκειται στη σκοπούμενη καταστροφή της ομάδας. Επιπλέον, τίθεται το ερώτημα: είναι η «μερική καταστροφή» μια αριθμητική ή λειτουργική έννοια; Σχετική νομολογία έχει αποδεχθεί και τις δύο προσεγγίσεις, εστιάζοντας στη σημαντικότητα του υποσυνόλου εντός της ομάδας (π.χ. η ηγεσία, οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας κ.λπ.).

Γενικά καταληκτικά σχόλια

Η δίωξη για γενοκτονία ανήκει πρωτίστως στα κράτη, με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να επεμβαίνει συμπληρωματικά όταν αυτά δεν μπορούν ή δεν θέλουν να δράσουν. Το Καταστατικό επιβάλλει υποχρεώσεις στα κράτη να αναγνωρίσουν, προλάβουν και τιμωρήσουν τη γενοκτονία.

Η γενοκτονία έχει ηθικό και νομικό βάρος παγκοσμίως. Είναι έγκλημα jus cogens, δηλαδή υπερνομοθετικής ισχύος, που επιβάλλει παγκόσμια δικαιοδοσία και μη παραγραφή. Αντιπροσωπεύει την απόλυτη άρνηση της ανθρώπινης ύπαρξης και την απόπειρα εξαφάνισης πολιτισμών και τα Κράτη, ως επίσης και η διεθνής κοινότητα στο σύνολό της, οφείλει να αντιμετωπίζει με άμεσο τρόπο τα περιστατικά γενοκτονίας.

Του Δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού