Ορισμένοι ήδη θεωρούν ότι μια λύση μπορεί και να σημαίνει ότι οι Τουρκοκύπριοι θα βρεθούν όχι κάτω από ένα «μνημόνιο», αλλά από πολύ μεγαλύτερο βάρος διορθώσεων και προσαρμογών…

- Σε μια ενιαία οικονομία πρέπει να υπάρχουν και οι ίδιες φορολογίες παντού. Τι φόρους πληρώνουν όμως σήμερα οι Τουρκοκύπριοι και τι οι Ελληνοκύπριοι; Μπορεί να γίνει άμεση εναρμόνιση;

- Με τη λύση πρέπει να ισχύει εναρμόνιση των κατεχομένων, αλλά η εναρμόνιση στις ελεύθερες περιοχές χρειάστηκε χρόνια και χρόνια…

- Βασικός «παίκτης» της τουρκοκυπριακής οικονομίας είναι τα καζίνα: θα συνεχίσουν με δικό τους «χαλαρό» καθεστώς και αθέμιτο ανταγωνισμό, ή θα περάσουν το «σοκ» των κανονισμών και περιορισμών που εγκρίθηκαν πρόσφατα στη Δημοκρατία;

- Οι δυο πολιτείες θα πρέπει δίκαια να χρηματοδοτούν το κεντρικό κράτος. Πώς θα συνεχίσουν τότε να εξυπηρετούν τα ιστορικά χρέη τους, από Μνημόνιο και άλλα;

Όσοι ξέρουν το παρασκήνιο, λένε ότι μετά το Νταβός οι διαπραγματεύσεις μπαίνουν σε «τελική ευθεία». Αλλά δεν φαίνεται να εννοούν τελική ευθεία για κάποια συμφωνία. Για το θέμα τελικής συμφωνίας είμαστε «ακόμα αρκετά μακριά», όπως δεν παύει να παρατηρεί ο ίδιος ο Πρόεδρος Αναστασιάδης. Ο Πρόεδρος συνεχίζει να δείχνει ότι φοβάται τις φουσκωμένες προσδοκίες.

Μιλούν όμως για μια «τελική ευθεία για ξεκαθάρισμα». Εκείνα, για παράδειγμα, που είπε ο Τούρκος Πρωθυπουργός στον Γενικό Γραμματέα του ΑΚΕΛ θα πρέπει τώρα να φανεί ότι παίρνουν σάρκα και οστά. Δηλαδή θα πρέπει η Τουρκία να δείξει ότι εννοεί την «ετοιμότητά της» για μια λύση του Κυπριακού. Και ότι, όπως υπογραμμίζουν από την αντιπολίτευση, η Τουρκία εννοεί αυτήν τη φορά κάτι διαφορετικό από εκείνο που εδώ και πολλά χρόνια πλασάρει ως έτοιμη «λύση». Γιατί είναι αλήθεια ότι από την τουρκική πλευρά υπήρχε πάντα η ετοιμότητα να δεχτεί μια συμφωνία με περίπου δυο κράτη και αυτονομία του τουρκικού προς το εξωτερικό, μοιρασιά «φίφτι-φίφτι» της κρατικής εξουσίας, αλλά και διαμοιρασμό τόσο των ενεργειακών πόρων όσο και των ευρωπαϊκών ωφελημάτων της Κύπρου.

«Σκανάρουν» τα οικονομικά δεδομένα

Σε αυτό το διάστημα συνεχίζεται όμως και το πυρετώδες «σκανάρισμα» των οικονομικών προδιαγραφών της πιθανής συμφωνίας. Η εργασία αυτή, που γίνεται σε τεχνοκρατικό επίπεδο και έξω από τις ίδιες τις διαπραγματεύσεις, γεννά πολλά πιεστικά ερωτηματικά. Οι τεχνοκράτες θεωρούν, όμως, ότι αυτά θα πρέπει να απαντηθούν σε πολιτικό επίπεδο. Αλλά μέχρι στιγμής από πολιτικής πλευράς όχι μόνο υπάρχει «σιγή ιχθύος», αλλά ούτε οι πρωταγωνιστές φαίνεται να έχουν αντιληφθεί πλήρως τις δυσκολίες.

Σε συνέχεια των όσων γράφαμε την περασμένη εβδομάδα, υπάρχουν και ερωτήματα που πληροφορίες λένε ότι έχουν μπει σε ανεπίσημο έγγραφο εργασίας (working non paper). Αλλά δεν φαίνεται να βρίσκουν απάντηση.

Το ευχολόγιο, όπως ήταν και η νέα δήλωση του κ. Έσπεν Μπαρθ Έιντε, ότι «οι Κύπριοι πρέπει να πλασάρουν την ενωμένη Κύπρο ως ένα ελκυστικό επενδυτικό προορισμό», δεν δίνει απαντήσεις στα συγκεκριμένα ζητήματα της οικονομίας. Αντίθετα μάλιστα. Όταν ο ειδικός απεσταλμένος, ο οποίος υποτίθεται ανέλαβε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση της λύσης, ανακοινώνει ότι η Κύπρος από μόνη της θα τραβήξει κεφάλαια, επειδή θα είναι ελκυστική η επανένωση, τότε φαίνεται ότι μάλλον δεν έχει βρει εκείνο που έψαχνε και δεν υπάρχει έτοιμη χρηματοδότηση.

Η αγωνία της «πρώτης μέρας»

Φαίνεται όμως ότι η χρηματοδότηση και τα μεγάλα projects δεν είναι το μόνο θέμα. Τις τελευταίες ημέρες, ο Υπουργός Εξωτερικών Ι. Κασουλίδης δήλωνε ότι πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για περιοχές και περιουσίες που θα επιστραφούν, διότι πρέπει να είναι έτοιμες από την «πρώτη μέρα» χωρίς μεταβατική περίοδο. Το ίδιο, είπε, πρέπει να γίνει και με σημαντικό αριθμό κατοχικών στρατευμάτων.

Αυτή η παρατήρηση ισχύει όμως περισσότερο για την οικονομία. Διότι εκεί οι καταστάσεις θα είναι πολύ πιο πιεστικές. Μερικά από τα ερωτήματα που καταγράφονται από τις τεχνοκρατικές μελέτες δημιουργούν πραγματικές απορίες, για το πώς κάποιοι μιλούν για «άμεση λύση». Πώς μπορεί να μιλούν έτσι, όταν δεν έχουν καμία απάντηση για τα ζητήματα της οικονομίας και τις άμεσες ρυθμίσεις που χρειάζονται για μιαν «άμεση λύση». Στον τομέα αυτό, παρατηρούσε στέλεχος της αντιπολίτευσης, υπάρχει μεγάλη επιπολαιότητα. Κάποιος οικονομικός παράγοντας από τον ίδιο χώρο έλεγε ότι, ενώ δεν χρειαζόμαστε τουρκικές εγγυήσεις για το μέλλον, χρειαζόμαστε εγγυήσεις από κάποιους ότι θα υπάρξει από την πρώτη μέρα ενιαία οικονομία. Διαφορετικά, συμπληρώνει, κινδυνεύουμε με ένα χάος.

Ο λαβύρινθος των φορολογιών

Ένα από τα πρώτα θέματα που έβαλαν κάτω είναι το φορολογικό σύστημα. Στο Σχέδιο Ανάν μεγάλη συζήτηση είχε γίνει για τη φορολογία με την οποία χρηματοδοτείται το κεντρικό κράτος. Υπάρχει συζήτηση αν θα γίνει με τον ΦΠΑ ή με άλλον τρόπο.

Αλλά το μεγαλύτερο ερώτημα είναι πώς θα επιβληθεί από την «πρώτη μέρα» το ίδιο φορολογικό καθεστώς και στις δυο «πλευρές». Διότι θα πρέπει να υπάρχει ο ίδιος ΦΠΑ, ο ίδιος εταιρικός φόρος κλπ κλπ. Πολλά είναι τα ερωτήματα.

Πώς είναι δυνατόν από τη μια μέρα στην άλλη να επιβληθεί στην τουρκοκυπριακή πλευρά ΦΠΑ 19%; Τουρκοκύπριος οικονομολόγος, σε σεμινάριο, είπε ότι αυτό από μόνο του θα είναι για τους Τουρκοκυπρίους «ίδιο με ένα μνημόνιο»!

Είναι γνωστό ότι τώρα ο προϋπολογισμός στα κατεχόμενα χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την Τουρκία. Αυτή ήταν και αιτία που είχαμε κόντρες του ίδιου του Ταγίπ Ερντογάν με τους Τουρκοκυπρίους. Οικονομολόγοι παρατηρούν ότι με τη νέα κατάσταση θα πρέπει «ξαφνικά» και οι Τουρκοκύπριοι να ξεκινήσουν να πληρώνουν φόρους σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι τώρα. Μπορεί αυτό να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη;

Ενιαία οικονομία και «σκληρές» προσαρμογές

Τα ίδια ισχύουν και για μια σειρά άλλη φορολογιών που θα πρέπει να είναι ίδιες και στις δυο πολιτείες της ομοσπονδίας. Θα υπάρχει ευελιξία, σημειώνουν οι τεχνοκράτες, αλλά όχι σε όλα τα ζητήματα. Σε αρκετά θέματα η λειτουργικότητα της οικονομίας και οι ευρωπαϊκοί κανόνες απαιτούν ενιαίο καθεστώς. Για να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο, θα απαιτηθούν ιδιαίτερα «σκληρές» προσαρμογές. Δεν φαίνεται, όμως, κάποιος να έχει υπολογίσει πώς θα γίνει εφικτό κάτι τέτοιο.

Παρόμοιες παρατηρήσεις έκαναν επιχειρηματικοί κύκλοι, σχετικά και με το δίκαιο που θα ισχύει και ειδικότερα το εμπορικό δίκαιο.

Είναι γνωστό ότι οργανώσεις όπως το ΚΕΒΕ είναι ιδιαίτερα ένθερμοι υποστηρικτές της προσπάθειας για λύση. Υπάρχει όμως και ένα σημείωμα με διάφορα πρακτικά ζητήματα, το οποίο έχει τεθεί υπ' όψιν των ξένων εμπειρογνωμόνων που μελετούν την προετοιμασία και την προσαρμογή της οικονομικής πτυχής. Για να μιλούμε για επενδύσεις στην ενωμένη Κύπρο, θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ποιο δίκαιο εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση και ποια θα είναι τα δικαστήρια. Οι επενδυτές και οι επιχειρηματίες θέλουν να ξέρουν τους όρους του παιχνιδιού.

Στα σχέδια για λύση θεωρείται δεδομένο ότι οι διάφορες ρυθμιστικές και εποπτικές Αρχές και οι επίτροποι θα λειτουργούν στο επίπεδο του κεντρικού κράτους. Εκείνο που δεν είναι καθόλου δεδομένο είναι αν σε τέτοια σώματα θα επιβληθεί ο κανόνας του «φίφτι-φίφτι», που διεκδικεί συνέχεια η τουρκική πλευρά. Σε μια τέτοια περίπτωση, μπαίνει όμως ένα δύσκολο ερώτημα. Πώς γίνεται κάποιοι από αυτούς τους θεσμούς να μπορούν να δείξουν συνέχεια, εάν αλλάξει ξαφνικά η σύνθεσή τους και αν βρεθούν άλλοι επικεφαλής, που δεν θα έχουν μάλιστα καμία εμπειρία; Είναι γνωστό ότι οι ευρωπαϊκοί κανόνες είναι πολύ αυστηροί σε τέτοια θέματα και δεν θα υπάρχει «μεταβατική περίοδος».

Μεγάλα ερωτήματα μπαίνουν και για τη «μικτή σύνθεση» ειδικών οργανισμών, που έχουν ήδη συσταθεί για τη διαχείριση του φυσικού αερίου.

Θα υπάρχουν για παράδειγμα καζίνα «δύο ταχυτήτων»;

Όταν γίνεται συζήτηση για ρυθμιστικές Αρχές, ερωτήματα μπαίνουν και για νομοθεσίες και κανονισμούς που βρίσκονται ήδη σε ισχύ. Τι θα γίνει για παράδειγμα με τη λειτουργία καζίνων διαφόρων ειδών, τα οποία ως γνωστόν αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας υπηρεσιών στα κατεχόμενα; Θα ισχύουν οι νομοθεσίες και οι αυστηροί όροι, που μόλις πρόσφατα καθιερώνονται στην Κυπριακή Δημοκρατία; Κάτι τέτοιο δεν θα σήμαινε μια τεράστια «αναστάτωση» στα κατεχόμενα; Αν όμως, αντίστροφα, επικρατήσουν οι «χαλαροί» κανόνες που ισχύουν εκεί, πώς θα μπορέσει να διατηρηθεί το ακριβώς αντίστροφο που έγινε και νόμος στις ελεύθερες περιοχές;

Όπως αναφέραμε και την προηγούμενη εβδομάδα, ακόμα μεγαλύτερος πονοκέφαλος θα είναι εκείνος του τραπεζικού τομέα. Διότι από αυτήν τη στιγμή η Κύπρος ανήκει ήδη στην Τραπεζική Ένωση και υπάγεται στους ενιαίους μηχανισμούς ελέγχου της Ευρωζώνης. Ουσιαστικά, το τραπεζικό σύστημα έχει φύγει από τα χέρια της Λευκωσίας και βρίσκεται στον έλεγχο της Φρανκφούρτης. Για να γίνει αυτό, έχουν επιβληθεί ήδη δρακόντεια μέτρα στις τράπεζες. Τι θα γίνει άραγε με τις τράπεζες που λειτουργούν στα κατεχόμενα; Θα πρέπει να υπάγονται στον ενιαίο ευρωπαϊκό νόμο Εξυγίανσης, που αυτές τις μέρες ψηφίζεται από την κυπριακή Βουλή. Ποιες πρακτικές συνέπειες μπορεί να έχει κάτι τέτοιο; Πώς θα εξασφαλιστεί ότι το κυπριακό τραπεζικό σύστημα θα είναι πραγματικά ενιαίο με τους ίδιους κανόνες;

Θα βρεθούν οι Τουρκοκύπριοι κάτω από κάτι σαν «μνημόνιο»;

Θεωρείται δεδομένο ότι με τη λύση θα πρέπει να γίνει εναρμόνιση και των κατεχομένων. Όμως η εναρμόνιση της Κυπριακής Δημοκρατίας όχι μόνο χρειάστηκε αρκετά χρόνια πριν από την ένταξη, αλλά σε πολλές περιπτώσεις συνεχίζεται και μέχρι σήμερα. Το εύλογο ερώτημα είναι, πώς θα λειτουργήσει ενιαία οικονομία από την «πρώτη μέρα» και παράλληλα θα γίνει και εναρμόνιση των κατεχομένων; Από την άλλη πλευρά, όλοι συμφωνούν ότι, αν η οικονομία δεν είναι πραγματικά ενιαία από την πρώτη στιγμή, τότε θα υπάρχουν τόσα προβλήματα, που θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως η λύση δεν θα λειτουργήσει.

Σε κάποια ζητήματα η εναρμόνιση θα χρειαστεί χρόνια και θα έχει ενέργειες και παρενέργειες που οι πλείστες εξ αυτών δεν μπορούν να προβλεφθούν από κανένα σήμερα. Θα υπάρξουν και μαζικές ανακατατάξεις. Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, είναι εκεί που οι προσαρμογές πρέπει να γίνουν από την «πρώτη μέρα». Εκεί τα ερωτήματα μένουν αναπάντητα και ορισμένοι ήδη θεωρούν ότι μια λύση μπορεί και να σημαίνει ότι οι Τουρκοκύπριοι θα βρεθούν όχι κάτω από ένα «μνημόνιο», αλλά από πολύ μεγαλύτερο βάρος διορθώσεων και προσαρμογών.