Νίκος, 10 ετών
«Τώρα τελευταία, στα διαλείμματα, 3-4 παιδιά από τη ΣΤ΄ τάξη έρχονται στο θρανίο όπου κάθομαι μόνος μου και με ενοχλούν. Μου παίρνουν την τσάντα και τα τετράδια και τα πετάνε ο ένας στον άλλον ή στο πάτωμα, με σπρώχνουν και με κλοτσούν. Με φωνάζουν «χοντρό» και «χελώνα», επειδή δεν μπορώ να τους φτάσω όταν τρέχουν, και μετά γελούν μαζί με όλη την τάξη. Μια φορά, ένας από αυτούς μου πήρε τα χρήματα που είχα για να ψωνίσω από την καντίνα και μου είπε ότι αν το πω πουθενά, θα με σπάσει στο ξύλο. Όταν φεύγω από το σχολείο, είναι όλοι μαζεμένοι σε μια γωνιά, με κοιτάζουν περίεργα και με κοροϊδεύουν».
Η παραπάνω περιγραφή, αποτελεί μία μόνο ενδεικτική εικόνα του εκφοβισμού (bullying) από τις πάρα πολλές που βιώνονται καθημερινά από τους μαθητές στη σχολική τάξη.

Σχολικός εκφοβισμός (bullying)
Η ενδοσχολική βία είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο που αναφέρεται στη χρήση βίας -σε όλες τις μορφές της- μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Εμφανίζεται με τη μορφή λεκτικού, κοινωνικού, σωματικού ή και ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Πιο συχνοί θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, είναι τα αγόρια. Το φαινόμενο εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον, σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Αυτό που κάνει το σχολικό εκφοβισμό να διαφέρει από το πείραγμα και τον τσακωμό, είναι η έντασή του, η διάρκειά του, η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και η συναισθηματική επίδραση που έχει πάνω στα εμπλεκόμενα παιδιά. Είναι μια κατάσταση επαναλαμβανόμενη και κατευθύνεται σε συγκεκριμένα παιδιά από παιδιά που υπερέχουν σωματικά. Ο σχολικός εκφοβισμός ξεκινά ως συμπεριφορά από την πρώτη σχολική ηλικία και γίνεται συχνότερος στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού, όπως και κατά την πρώιμη εφηβική ηλικία. Η κορύφωση παρατηρείται στην ηλικία των 11-14 ετών.

Περιλαμβάνει:
-Χτυπήματα
-Απειλές, εκβιασμό, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών
-Εσκεμμένο αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες
-Σεξουαλική παρενόχληση
-Κλοπές ή και ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του παιδιού που βιώνει εκφοβισμό
-Ηλεκτρονικό bullying-cyber bullying (Εκφοβισμός μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών).

Η ιστορία…
Η ιστορία του σχολικού εκφοβισμού είναι μακρά και σε πολλές περιπτώσεις είχε μάλιστα τραγική κατάληξη, με αυτοκτονίες ή δολοφονίες παιδιών (το λεγόμενο bullycide). Η αναγνώρισή του ως πρόβλημα και οι προσπάθειες για την αντιμετώπισή του βρίσκονται ακόμη σε νηπιακό στάδιο. Πολλοί δεν αναγνωρίζουν καν το πρόβλημα, άλλοι το θεωρούν μια «φυσιολογική» παράμετρο της σχολικής ζωής («παιδιά είναι... μωρέ») και ορισμένοι -οι πιο τραγικοί- το αντιμετωπίζουν ως αναγκαίο τρόπο κοινωνικοποίησης του παιδιού σε μια σκληρή και ανταγωνιστική κοινωνία («θα φάει και θα δώσει χαστούκια για να σκληραγωγηθεί»). Όμως, τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι «φυσιολογικό»!

Τα παιδιά-θύματα… Εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδυναμία επίλυσης προβλημάτων, καταθλιπτικά στοιχεία, συναισθηματικές δυσκολίες, αίσθημα μοναξιάς, ενώ οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις και οι απουσίες κατά τη φοίτηση είναι συχνά φαινόμενα. Όταν μεγαλώσουν, εμφανίζουν αδυναμία να αναλάβουν ευθύνες, να επιδείξουν συνέπεια στον κοινωνικό τους ρόλο, να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις ή να έχουν ομαλή σεξουαλική ζωή.

Τα παιδιά-θύτες… Εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά μελλοντικής παραβατικής συμπεριφοράς, χρήσης ουσιών, εμπλοκής με το νόμο και χαρακτηρίζονται από αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων, έχουν διογκωμένη συνήθως αυτο-εικόνα, επιθετικότητα, έντονο παρορμητισμό, μειωμένη ικανότητα αυτοέλεγχου, έλλειψη αίσθησης του μέτρου και απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης, της δεξιότητας εκείνης που θα τους βοηθήσει να μπαίνουν στη θέση του άλλου και να νιώθουν τον πόνο που του προκαλούν.

Τραγικές συνέπειες
Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις στις οποίες τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι.

Ο ρόλος των γονέων
Οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν. Νιώθουν ντροπή και θεωρούν πως θα τιμωρηθούν επιπλέον ή δεν θα βοηθηθούν, εάν ομολογήσουν το πρόβλημά τους. Αν όμως οι γονείς υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, οφείλουν να το προσεγγίσουν, να επικοινωνήσουν μαζί του και να αντιδράσουν καταλλήλως. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι μπορεί να στηριχθεί στους γονείς του και στο σχολείο.

Τα σημάδια
Υπάρχουν σημάδια από τα οποία μπορεί να αναγνωρίσει ο γονιός ότι το παιδί του έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, με βασικότερο την αλλαγή στη συμπεριφορά του, είτε πρόκειται για θύμα είτε για θύτη. Οποιαδήποτε ξαφνική και χωρίς εμφανή αιτία αλλαγή στη διάθεσή του, στην όρεξή του, στον ύπνο του, στη γνώμη του για κάποια άτομα, στη σχολική του παρουσία ή στη σχολική του επίδοση πρέπει να προβληματίσει το γονιό και διακριτικά να διερευνήσει τι συμβαίνει.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς:
-Να εξηγήσουν στο παιδί ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να του φέρεται έτσι.
-Να επιβραβεύσουν το παιδί που μοιράστηκε μαζί τους το πρόβλημά του.
-Να μη βάλουν το παιδί σε διαδικασίες αντεκδίκησης.
-Να ενισχύουν τα ταλέντα και τις ικανότητές του.
-Να του τονώνουν την αυτοπεποίθηση και το σεβασμό προς τον εαυτό του και να του δίνουν ευκαιρίες για πρωτοβουλία και δράση.
- Να μην είναι υπερπροστατευτικοί, αλλά να φροντίζουν την ασφάλειά του με διακριτικό τρόπο.
- Να επιμελούνται την υγιεινή του και να του μαθαίνουν τρόπους να φροντίζει και να αποδέχεται τον εαυτό του.
-Να ενθαρρύνουν τις στενές φιλίες του.

Έξαρση bullying στην Κύπρο
Στο χάρτη του σχολικού εκφοβισμού μπήκε εδώ και αρκετά χρόνια δυναμικά και η χώρα μας, με τα περιστατικά που παραπέμπονται σε επαγγελματίες ψυχολόγους, σε σχέση με το φαινόμενο, να βρίσκονται σε έξαρση. Έρευνα σε παιδιά του δημοτικού, που διεξήχθη από ειδικούς εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους και λειτουργούς του Υπουργείου Παιδείας, στην Κύπρο, κατέδειξε ότι:
Το 17% των παιδιών έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού.
Το 5,4% είναι θύτες (bullies) και
Το 7,4% είναι θύματα (victims)
Το 4,2% θύματα που μετά γίνονται θύτες (bullyvictims)

Δράση κατά του bullying από επαγγελματίες στο χώρο του θεάματος
Ελπιδοφόρο είναι το γεγονός ότι έχουν ξεκινήσει να γίνονται βήματα κατά του φαινομένου, στην κατεύθυνση των διεθνών πρακτικών που χρόνια εφαρμόζονται αποτελεσματικά σε άλλες χώρες.
Στην Κύπρο την πρωτοβουλία ανέλαβε ο Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός «Hope for Children» με την εκστρατεία «Beat Bullying». Στόχος της εκστρατείας είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού και η μετάδοση, με διάφορες δράσεις, του μηνύματος ότι ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι αποδεκτός τρόπος επικοινωνίας και ότι μπορεί να έχει σοβαρότατες επιπτώσεις στα άτομα που τον βιώνουν. Για την επίτευξη του στόχου έχει διοριστεί η γνωστή Διευθύντρια Φωτογραφίας Μαριάννα Έλληνα, με σημαντική καριέρα στις ΗΠΑ, ως Creative Director της εκστρατείας. Η Μαριάννα έχει αναλάβει την παραγωγή ενημερωτικών σποτ που κατακρίνουν το σχολικό εκφοβισμό, τα οποία θα προβληθούν σε Κύπρο, Ευρώπη και Αμερική. Το πρωτοποριακό της εκστρατείας εναπόκειται στο γεγονός ότι, αρχικά, η ενημέρωση των παιδιών εντός του σχολικού χώρου θα γίνεται από συνομήλικους, οι οποίοι θα λειτουργούν ως πρεσβευτές εναντίον του σχολικού εκφοβισμού στα σχολεία.
Την προσπάθεια αυτήν υποστηρίζουν μάλιστα και δημόσιες προσωπικότητες όπως και ποδοσφαιρικές ομάδες. Ενώ στο πλαίσιο της εκστρατείας έχει δημιουργηθεί ιστοσελίδα στα ελληνικά αφοσιωμένη εξ ολοκλήρου στο σχολικό εκφοβισμό (www.hfcbeatbullying.info).

Δράσεις κατά του σχολικού εκφοβισμού
Ήδη στο πλαίσιο της εκστρατείας έχει πραγματοποιηθεί συναυλία με την Πρέσβειρα τού HFC Ήβη Αδάμου και φεστιβάλ δρόμου, με σκοπό την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων στα σχολεία. Προγραμματίζονται επίσης δραστηριότητες σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και πολλές άλλες καινοτόμες δράσεις, αν και εφόσον εξασφαλιστεί η απαιτούμενη χρηματοδότηση.

Οι γονείς που πιστεύουν ότι το παιδί τους είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού, μπορούν να απευθυνθούν:
- Στην Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών και Εφήβων (116111).
- Στους ειδικούς του οργανισμού «Hope for Children».
- Στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.
- Στο ίδιο το σχολείο (δασκάλους, διευθυντές).
- Στον ψυχολόγο του σχολείου.
- Σε ιδιώτη ψυχολόγο.
- Σε περίπτωση εκφοβισμού, ακόμα και στην Αστυνομία.