Αριστοτέλης: μπαίνει το πρόσωπο πίσω από την πράξη, αυτή νοηματοδοτείται ως συνέπεια της ηθικής ποιότητας του προσώπου, του χαρακτήρα του δράστη, και όχι μόνο σαν επί μέρους πράξη, αλλά σαν δείγμα, στιγμή μιας ζωής ηθικής, συντιθέμενης απο πράξεις, πολλές από τις οποίες μπορεί να είναι εσφαλμένες, αλλά στο άθροισμά τους συμποσούνται σε ένα αγαθό άτομο, έναν «φρόνιμο», που μπορεί να είναι όρισμα των αγαθών πράξεων και πρότυπο ηθικής διαπαιδαγώγησης.

Η αρετολογική ηθική «Virtue ethics», που ταυτίζεται με τον κυριώτερο εκπρόσωπό της, τον Αριστοτέλη, ανάγει την ηθική ποιότητα στον χαρακτήρα του ηθικού δράστου, του πράττοντος ατόμου, ως την κινητήρια δύναμη, την εκφραση της ηθικής συμπεριφοράς, παρά στους «κανόνες» της δεοντολογικής θεωρίας ή τις «συνέπειες», του ωφελιμισμού, που συνάγει από την έκβαση της πράξης, την συμβολή στην γενική ευτυχία, παρά από τον χαρακτήρα του δράστου ή και της πράξης καθαυτής. 

Πρόκειται για ηθική θεωρία που κρίνει το «είναι» του πράττοντος παρά αυτό της πράξης, που ο αρετολόγος θα έβλεπε ως συμβεβηκός, ως μή αναγκαία έκφραση αυτού του είναι, μεταβαλλόμενη ανάλογα με τις συμβεβηκυίες περιστάσεις.

Δεν είναι ακριβώς σε αντίφαση οι θεωρίες αυτές. H διαφορά τους βρίσκεται περισσότερο στην πληρότητα και συνέπεια στην περιγραφή της πράξης, τις μεταφυσικές κι επιστημολογικές τους προϋποθέσεις και τις επιπτώσεις τους στην κοινωνική και πολιτική θεωρία που συνάδει προς αυτές. Είναι και οι τρεις κανονισtικές, normative: οι πραξιοκεντρικές θεωρίες ορίζουν την ηθική ποιότητα των πράξεων σε συγκεκριμένεw περιστάσεις ενώ η αρετολογική ηθική κρίνει ότι η ανάπτυξη των καταλλήλων αρετών, πχ της φρόνησης, μπορεί να βοηθήσει στην επιλογή των ηθικών πράξεων όπου χρειάζεται να κρίνει / αποφασίσει ο φρόνιμος. 

Παράδειγμα, πώς αντιμετωπίζεται μια διλημματική κατάσταση, π.χ. το ψεύδος. Οι ωφελιμιστές θα το κρίνουν ως ηθικό ή μη-ηθικό σε αναφορά προς το μέτρο, ποσοτικό των συνεπειών του, οπότε υπάρχουν περιπτώσεις που αυτό ενίοτε ενδείκνυται ως ηθικά επιτρεπτό, οι δεοντολόγοι θα το θεωρήσουν ως πάντοτε, ανεξαρτήτως περιστάσεων, «καθολικά» απαγορευμένο, ενώ οι αρετολόγοι, θα το μετρήσουν προς την απόφαση, στις περιστάσεις, του φρονίμου, ο οποίος θα μετρήσει όλες τις περιστάσεις, για να καταλήξει σε μια φρόνιμη, ορθή αποτίμηση που θα συνυπολογίσει όλα τα δεδομένα της περίπτωσης. 

Αρεταϊκή ηθική: Προτερότητα του Χαρακτήρα 

Η θέση ότι η βασική ηθική κρίση ή αποτίμηση αφορά τον χαρακτήρα του πράττοντος και όχι τις πράξεις, είχε εκλείψει μαζί με τον δύση του αριστοτελισμού και της σχολαστικής φιλοσοφίας του μεσαίωνα, και την ανάδυση φιλοσοφιών που ανήγαγαν την ηθική στην αποτίμηση πράξεων που διενεργούνται σύμφωνα με κανόνες και αρχές, ή που εκφράζουν τα σωστά πάθη και συναισθήματα. 

Τα τελευταία 20 χρόνια σημειώθηκε μια εμφατική αναβίωση της λεγόμενης «αρεταϊκής ηθικής», virtue ethics, που επικέντρωσε τον ηθικό στοχασμό στον ανθρώπινο χαρακτήρα, και στις αρετές που καθιστούν δυνατή ή και ορίζουν την ορθή πράξη.

Η βασική υπόθεση της θεωρίας περιλαμβάνει δύο θέσεις: 

Α. Τουλάχιστον μερικές κρίσεις για την αξία πλευρών του χαρακτήρα, των αρετών, είναι ανεξάρτητες από την ορθότητα ή όχι των πράξεων

Β. η έννοια της αρετής είναι εξηγητικά πρότερη απο αυτή της ορθής συμπεριφοράς - δηλ. μια πράξη είναι αγαθή επειδή την πράττει ο ενάρετος και δεν είναι κάποιος ενάρετος επειδή κάνει καλές πράξεις.

Είναι σαφές ότι και οι δύο θέσεις αντιτίθενται και ανατρέπουν την θέση των ηθικών θεωριών για την σχέση χαρακτήρα και πράξης, τόσο του δεοντισμού όπως και του ωφελιμισμού αφού και οι δύο αυτές θεωρίες κρίνουν την ορθή συμπεριφορά ως εξηγητικά πρότερη, είναι οι ορθές πράξεις, στην εφαρμογή ηθικων κανόνων, που πιστώνουν τον χαρακτήρα με ηθική ποιότητα, τον δείχνουν ή κάνουν ενάρετο, όχι η αρετή. 

Η κίνηση της προτερότητας από την πράξη στον χαρακτήρα δεν είναι μικρό πράγμα, συνιστά μια Κοπερνικεια αντιστροφή, μετακίνηση σ' ένα Κουνιανό νέο παράδειγμα. 

Μετριοπαθείς κι απόλυτες αρεταϊκές θεωρίες: 

Ενώ οι αρεταϊκές θεωρίες κρίνουν ότι οι αποτιμήσεις του χαρακτήρα είναι ανεξάρτητες από τις αποτιμήσεις των πράξεων, μετριοπαθείς θεωρίες δέχονται ότι υπάρχουν και πράξεις που είναι ανεξάρτητες από τις αποτιμήσεις ή κρίσεις του χαρακτήρα. Έτσι, σύμφωνα με τις μετριοπαθείς αυτές αρεταϊκές θεωρίες, το ηθικό ποιόν των πράξεων δεν παράγεται πλήρως από τον χαρακτήρα. Η ηθικη θεωρία έχει δυο μέρη, πράξεις και χαρακτήρα που δεν είναι αναγώγιμα το ένα στο άλλο, το ένα να αφορά την ηθικότητα των πράξεων και το άλλο την ηθικότητα του χαρακτήρα. Τα δύο προσθέτουν το ένα στο άλλο παρά ακυρώνουν το ένα το άλλο, ως πρότερό του. 

Οι απόλυτες αρεταϊκές θεωρίες αντίθετα, κρίνουν ότι δεν υπάρχουν αποτιμήσεις πράξεων που να είναι ανεξάρτητες από τις αποτιμήσεις του χαρακτήρα αφού η σωστή ηθικά διαγωγή ορίζεται με αναφορά στον ενάρετο ή «φρόνιμο» χαρακτήρα. 

Μερικοί μάλιστα οπαδοί της αρεταϊκής θεωρίας, όπως η Elizambeth Anscombe, αρνούνται καν την κατανοησιμότητα της έννοιας του ηθικού δέοντος, moral obligation, ως τυπική και κενή. Αυτό που είναι ορθό ορίζεται σαν τέτοιο σε αναφορά προς την αρετή, αλλά η αρετή δεν μπορεί να ορισθεί ως τάσσει να πράξει κανείς το ηθικό καθήκον του γιατί δεν υφίσταται τέτοια έννοια του δέοντος. 

Αλλά αν δεν είναι η ορθή συμπεριφορά ό,τι θεμελιώνει την αξία της αρετής, σε τί συνίσταται αυτή; Ο κύριος ιστορικά υποστηρικτής της αρεταϊκής ηθικής, ο Αριστοτέλης, συνδέει εργαλειακά την αρετή προς το βασικό αντικείμενο της ηθικής, την ανθρώπινη ευδαιμονία. Αυτό που θεμελιώνει την αρετή είναι ο ουσιαστικός της ρόλος στην ευδαιμονία και άνθιση, με αυτή την έννοια της ευδαιμονίας, του πράττοντος ανθρώπου. 

Οι αρετές, και ιδιαίτατα οι κυριώτερες για τον πρακτικό βίο και την επιτυχή διεκπεραίωση του ανθρώπινου βίου, την επιτυχία της ευδαιμονίας, η διανοητική αρετή της φρόνησης, είναι αναγκαίες συνθήκες και απαραίτητα συστατικά της ευδαιμονίας, που συνιστά την βασικότερη έννοια της ηθικής από την οποία συνάγεται η αξία των αρετών και στην βάση των, η ηθική αποτίμηση των πράξεων. 

Αν και η σχέση των αρετών προς την ευδαιμονία συνιστά ένα ιστορικό συμβεβηκός της αριστοτελικής θεωρίας και του τελεολογικού συστατικού της, το γεγονός δηλαδή ότι το ανθρώπινο όν εκπληροί ένα τέλος κι η επίτευξή του, η εντελέχεια του, συνιστά την ευδαιμονία η άνθισή του, παραμένει για την αρεταϊκή θεωρία ως ουσιαστικό επιχείρημά της ότι οι αρεταϊκές κρίσεις , δηλαδή κρίσεις για τον χαρακτήρα, είναι πρότερες προς τις δεοντικές κρίσεις, δηλαδή κρίσεις για την ορθότητα ή εσφαλμένο των πράξεων.