YΠΑΡΧΕΙ Ο ΘΕΟΣ;
Υπάρχει, ναι ή όχι. Δημιούργησε τον κόσμο ναι ή όχι. Ενδιαφέρεται ναι ή όχι.

Αναγκαίως ναι ή όχι.

Δεν μπορεί να υπάρχει απάντηση διότι δεν υπάρχουν μέθοδοι να απαντηθεί ένα τέτοιο ερώτημα.
Αυτό διότι το ερώτημα δεν περιγράφει τον κόσμο μολονότι αφορά τον κόσμο.

Περιγράφει εμάς στην σχέση μας με τον κόσμο, με τον εαυτό μας και με τους αξιακούς και μεταφυσικούς όρους της ύπαρξής μας στον κόσμο.

Όπως είπε ο Καντ, χονδρικά μιλώντας μιλώντας, στο η Θρησκεία στα όρια του Λόγου, ξεπερνά τα όρια του λόγου η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα για την ύπαρξη του Θεού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το ερώτημα στερείται λογικής. Ή ότι στερείται αξίας. Αντίθετα, αφορά τις μεταφυσικές προϋποθέσεις της αξίας του κόσμου και του εαυτού μας σ’ αυτόν: είναι ταυτόσημο με το ερώτημα «έχει ο κόσμος νόημα;» Αλλά η απάντηση στο ερώτημα αυτό αφορά τον τρόπο, την οπτική που έχουμε για τον κόσμο. Όπως είπε σε έναν απλό βαθύ αφορισμό ο Wikenstein: “O κόσμος του χαρούμενου ανθρώπου και ο κόσμος του μη χαρούμενου ανθρώπου είναι δυο διαφορετικοί κόσμοι». Είναι δύο οπτικές που δεν επικοινωνούν. Όπως στις gestalt (o τρόπος οργάνωσης της εμπειρίας) δεν μπορούν να συνυπάρξουν διαφορετικές gestalt : ή θα είναι πάπια ή θα είναι λαγός.  (δεν μπορείς να τα δεις ταυτόχρονα)

Ή θα είναι ο κόσμος του χαρούμενου ανθρώπου ή του μη χαρούμενου ανθρώπου. Κόσμος με Θεό ή χωρίς Θεό. (με ελπίδα ή χωρίς ελπίδα)

Ο κόσμος του θεϊστή ή ο κόσμος του ουμανιστή. Το βασικό επιστημολογικό όρισμα εδώ δεν είναι ο λόγος, δεν είναι η εμπειρία αλλά η πίστη. Είναι ο τρόπος με τον οποίο η ψυχή βλέπει τον κόσμο. Ο βιωματικός άνθρωπος = ψυχή.

Ο θεϊστής βλέπει τον κόσμο σαν αξία : ηθική, αισθητική, μεταφυσική. Σαν μια πραγματικότητα, προϊόν μιας ιστορίας που τον περιλαμβάνει στο κέντρο της. Σαν σενάριο ενός δημιουργού με σχέδιο για τον κόσμο και τον άνθρωπο σε αυτόν. Είναι αυτό που λέμε, φιλοσοφικά, η προνοιακή αντίληψη του κόσμου.

Μια πρόνοια που συνεπάγεται και συμπεριφορές, ηθικά δέοντα, σύμφωνα με την πρόνοια αυτή. Ανθρώπινη βούληση και θεία βούληση πρέπει να βρίσκονται σε μία συμφωνία που γεμίζει με περιεχόμενο και αξία την ζωή του ανθρώπου. Πρόκειται δηλαδή για μια ιστορική, ευθύγραμμη αντίληψη του χρόνου σαν ιστορία που νοηματοδοτείται από την εκπλήρωση του θείου σκοπού.

Ο μη θεϊστής, ο ουμανιστής (σημειωτέον τα δύο δεν συμπίπτουν) βλέπουν τον κόσμο σαν ένα Μεγάλο Ενδεχόμενο. Ένα υπαρξιακό περιβάλλον στο οποίο είμαστε ριγμένοι και το οποίο νοηματοδοτείται από την ανθρώπινη πράξη, την ανθρώπινη ιστορία και την ανθρώπινη αντίληψη και γνώση, ή την επιστήμη. Βλέπει το θεϊστικό εγχείρημα είτε σαν απέλπιδα προσπάθεια του ανθρώπου να κρυφτεί από την μοναξιά του στον κόσμο αυτό είτε σαν απάτη των κυρίαρχων του κόσμου να υποβάλουν στους πολλούς συμμόρφωση και υποταγή. Όπως δηλαδή είδαν την εκκλησία και τον κληρικαλισμό οι Βολταίροι, οι διαφωτιστές. Οι ουμανιστές επιχειρηματολογούν για τη δυνατότητα να αντλήσει ο άνθρωπος αξία και νόημα, να εδράσει την ηθική του, σε μια αξιακή αντίληψη του ίδιου του ανθρώπου. Δεν χρειάζεται Θεό δηλαδή για να στηριχθεί η ηθική του ανθρώπου. (Αυτό είναι ο ουμανισμός)

Αν ο Ντοστογιέφσκι αφόριζε ότι «χωρίς Θεό όλα είναι δυνατά» (Αδελφοί Καραμαζώφ), συνέδεε δηλαδή την αξία στον θεϊστικό θεμελιωτισμό, ο ουμανιστής αντεπιχειρηματολογεί ότι η θέση αυτή προϋποθέτει και δεν συνεπάγεται την αντίληψη για την αξία. Μια αντίληψη αξιακή που περιγράφει τον άνθρωπο στη σχέση του με τον εαυτό του, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο του και όχι τον ίδιο, τον εξωανθρώπινο κόσμο που είναι άλλωστε σιωπηλός και αδιάφορος στην ανθρώπινη περιπέτεια.

Είναι λοιπόν ο άνθρωπος μέρος της θεϊκής πρόνοιας και ιστορίας ή είναι ο θεός μέρος και επινόημα της ανθρώπινης ιστορίας; Το ερώτημα όπως και πολλά μεταφυσικά ερωτήματα είναι ένα αξιακό ερώτημα που δεν επιδέχεται εμπειρικής απάντησης. Είναι ένα ερώτημα που συνεπάγεται στις δύο εκδοχές του ένα διαφορετικό κόσμο. Αλλά και οι δύο εκδοχές δεν θα βρουν την απάντησή τους σε μία διαφορά εκεί έξω στον κόσμο. (είναι θέμα οπτικής – δεν θα σου πει ο κόσμος πως είναι. Είναι αξιακό. Η απάντηση για το νόημα του κόσμου συνεπάγεται ένα διαφορετικό κόσμο αλλά δεν είναι η απάντηση εκεί έξω στον κόσμο).

Ο Θεός τον Αριστοτέλη δεν είναι ο προνοιακός θεός του Πλατωνικού Τιμαίου : Δεν είναι «δημιουργός» του κόσμου. Είναι μία λογική μεταφυσική προϋπόθεση για μια συνεκτική θεωρία του κόσμου. Η αιωνιότητα της κίνησης στην φύση (η φυσική αφορά τον κόσμο της κίνησης) προϋποθέτει μία αιτία που να μην είναι ενδεχομενική, να μην είναι δυνάμει. Κάτι που κινείται είναι δυνάμει, κάτι που είναι δυνάμει είναι ενδεχόμενο να παύσει να είναι, άρα αν το κινούν εκινείτο τότε θα μπορούσε λογικά να παύσει να κινείται. Και ο κόσμος να παύσει να κινείται/υπάρχει. Όθεν η ανάγκη για ένα κινούν ακίνητο, έξω από τον κόσμο, που κινεί τον κόσμο χωρίς να κάνει κάτι. Διότι αν έκανε κάτι θα ήταν δυνάμει. (θα μπορουσε δηλ. να σταματήσει να το κάνει. ) Όθεν ο θεός είναι καθαρή ενέργεια, απλούς, έξω από τον κόσμο, αδιάφορος για τον κόσμο (όχι ο προνοιακός θεός του Πλάτωνα) που κινεί ως ερώμενος (αυτός που επιθυμείται), ως τέλος και σκοπός του κόσμου, ως υπέρτατη αξία που δίνει στον κόσμο τον σκοπό και το νόημα της κίνησής του. Όπως είπε ο Δάντης είναι η αγάπη που κινεί τον ήλιο κι όλα τα’ αστέρια. Εξ άλλου, στην αριστοτελική οντολογία των ουσιών ο θεός είναι η πρώτη ουσία εκείνη που όχι μόνον είναι αιώνια αλλά και χωριστή από την ύλη. Και εδώ ο θεός συμπληρώνει μια συνεκτική εικόνα της αριστοτελικής μεταφυσικής των ουσιών.

Κίνηση:

Η μεταβολή προς ένα τελικό όρο. Προς μία τελείωση. Υπάρχουν 4 ειδών κινήσεις σε διαφορετικές κατηγορίες του όντος. Στην κατηγορία της ουσίας η κίνηση αφορά την γέννηση και την φθορά. Στην κατηγορία του ποιού (των ποιοτικών χαρακτηρισμών της ουσίας) η κίνηση αφορά την αλλοίωση. Στην κατηγορία του τόπου αφορά την κατά τόπον κίνηση (Logomotion). Και στην κατηγορία του ποσού αφορά την αύξηση και την φθορά.

Η αντίληψη του Αριστοτέλη για την κίνηση είναι διαφορετική από την μηχανιστική αντίληψη της κίνησης που ήρθε με τον Hobbes και τους διαφωτιστές που είναι η αέναη κατά τόπον κίνηση. Στον αριστοτελικό κόσμο της τελεολογίας, μεταφυσικά πρότερη είναι η ηρεμία. Τα πράγματα κινούνται και εξελίσσονται μέχρι να φτάσουν την τελείωση ή ενδελέχειά τους, όπου και ηρεμούν: σκοπός της κινήσεως είναι η στάσις. Kαθαρή ενέργεια, και ποτέ κίνησις, ο αριστοτελικός θεός είναι η απόλυτη στάσις.