Το θέατρο ως μάσκα

Έκτακτες ειδήσεις

Το Κίεβο έπληξε πετρελαιοφόρο του ρωσικού «σκιώδους στόλου» στη Μεσόγειο (VID)

Το θέατρο ως μάσκα

07.03.2024

Τίτος Χριστοδούλου

Το θέατρο ως μάσκα

(εμπνευσμένο από συνέντευξη με τον Peter Hall, όταν 'εδίδαξεν' τις Βάκχες στο National Theatre. Μελέτησα το βιβλίο του για τις Μάσκες, το θέατρο ως μάσκες.)

Εξ ορισμού, η μάσκα είναι ένα ψέμα. Σκοπός της είναι να κρύψει, να δώσει ένα άλλο πρόσωπο σε αυτόν που κρύβει το δικό του πίσω της. Ψέμα είναι, όμως, και το ίδιο το θέατρο. Κάθε παράσταση, όπως το λέει η λέξη, 'παριστάνει', προσποιείται κάτι απόλυτα μη πραγματικό. Παριστάνει προσποίηση πράξεων, και προσποίηση αισθημάτων. Προσποιείται ότι είναι κάτι που δεν είναι. Κι ωστόσο, κάθε παράσταση, κάθε έργο και κάθε ηθοποιός αξιολογούνται ως προς την 'αλήθειά' τους.

Αλλά, εδώ ισχύει η κωμική ρήση του George Burns, του Αμερικανού κωμικού ότι 'ο ηθοποιός χρειάζεται να είναι αληθινός, κι αν μπορεί να το προσποιηθεί αυτό, τότε η επιτυχία είναι εξασφαλισμένη!'

Μ' όλο το έξυπνο χιούμορ της αυτή είναι μια σοφή αλήθεια. Το μόνο αληθινό σε μια παράσταση είναι τα στοιχεία του ψέματός της, ως παράστασης: οι ηθοποιοί, το κοινό, το θέατρο.

Εντείνει το παράδοξο αυτό, και το ότι το θέατρο είναι, παράλληλα, η μόνη μορφή τέχνης που είναι συνώνυμη του 'ψέματος' και της 'απάτης'. Καταγγέλλεται ο ψεύτης, ο απατεών, ότι 'παίζει θέατρο', ότι 'υποκρίνεται': όπως, κυριολεκτώντας, ο ηθοποιός.

Που είναι, όμως, 'φως' ως προς ποιά αλήθεια; Διότι, όπως κι η λογοτεχνία, το θέατρο είναι ένα ψέμα που υπηρετεί την αλήθεια. Εξαίρεται σε μια καλή παράσταση η 'αλήθειά' της, στον ηθοποιό η 'ειλικρίνειά' του, σε μια παραγωγή η 'πειστικότητά' της, οι 'πραγματικότητες' που αγγίζει.

Ποιά είναι, λοιπόν, αυτή η 'αλήθεια' που κοινωνεί το θέατρο, απ' την οποία αντλεί την κύρια αρετή του, την διδακτικότητα αυτή χάρις στην οποία η παράσταση αποκαλείται 'διδασκαλία'; Δεν είναι, βέβαια, γεγονοτικές, περιστασιακές αλήθειες, τα συμβεβηκότα κι ενδεχομενικά πράγματα, η σκόνη και τύρβη των καιρών.

Ζωή κι αλήθεια του θεάτρου η αλήθεια της ζωής, οι ανθρωπολογικές μας σταθερές, η εσώτερη φύση του ανθρώπου και του κόσμου όπως τον βιώνει και οικειούται. Η αγάπη, η οργή, η ζήλεια, η ευτυχία, η περιπέτεια κι η ανατροπή, ο θάνατος ακόμη, τα πάθη που μας τρέφουν ή καταστρέφουν. Αυτά ζει και μιμείται στην σκηνή ο ηθοποιός.

Aπό την εποχή του αρχαίου δράματος, το θέατρο κι ο μύθος συνεργάστηκαν για να σχολιάσουν, να δοκιμάσουν εξηγήσεις για τα μεγάλα μυστήρια της ζωής: την γέννηση και την επιθυμία, τον έρωτα και τον θάνατο, την εκδίκηση και την συγχώρεση. Αυτά είναι το υλικό του θεάτρου, όντας η βασική ύλη της ζωής.

Κάθε εποχή, και το θέατρό της, καλείται να τα επανεξετάσει, γιατί 'δραματική' επιμένει η ανάγκη μας να τα εννοήσει, να διαχειριστεί τα αισθήματα και τις συγκινήσεις που μας ορίζουν. (από δημοσιευμένο κείμενό μου για τον Peter Hall)