Από το Μεγαλείο του Λόγου στον Λόγο περί του Γαλλικού Μεγαλείου,

στην τελετή έναρξης του EURO 2016

Mε εμφατική υπερηφάνεια επέδειξαν οι Γάλλοι, στην τελετή έναρξης του EURO 2016, με την χωρομετρική διακόσμηση του χορτοτάπητα του γηπέδου Stade de France, την γεωμετρική συμμετρία του jardin à la française, τις λογοκρατικές, γεωμετρικές, καρτεσιανές αρχές των κήπων που αποθεώνονται στις Βερσαλίες, το Vaux-le-Vicomte, και τα άλλα μεγάλα πάρκα των Παρισίων και της Γαλλίας. Ο γαλλικός λογοκρατικός κήπος, jardin à la française, που επεδείχθη πανηγυρικά με την χωροθετική διακόσμηση του γηπέδου, ήταν , οπωσδήποτε, μια  δήλωση υπερήφανου εορτασμού του ενδόξου πολιτισμικού παρελθόντος της Γαλλίας ως πατρίδος ή μητρίδος του Διαφωτισμού, του L’ Age des Lumieres, στον 17 ο αιώνα,  της χειραφετητικής των ανθρώπων ανάδειξης των πρωτείων του ανθρωπίνου Λόγου, ενάντια στον σκοταδισμό της πίστης και υποταγής σε κάθε λογής αυθεντίες, εγκόσμιες και υπερκόσμιες. Παναπεί, βέβαια, μας το διεκήρυξεν ο αντικληρικαλιστής Βολταίρος, στους γήινους εκπροσώπους της θείας αλήθειας…΄Ή, της δύναμης κι εξουσίας των, δια του φοβήτρου αιώνιων τιμωριών σε Κολάσεις κι άλλα θεία «τέραα», πώς τα είχεν πει κι ο δικός μας Όμηρος.

Δήλωση υπερηφάνειας, λοιπόν, για το Μεγαλείο του Λόγου, ο λογοκρατικός κήπος στην τελετή έναρξης του EURO 2016: η Γαλλία των Φώτων, L’ Age des Lumieres, κάτω από τους προβολείς του ποδοσφαίρου. Αλλά και λόγος για το Γαλλικό Μεγαλείο της (τότε) εποχής, αφού οι περίτεχνοι φορμαλιστικοί κήποι, που διαδόθηκαν με φθόνο και σε όλες τις μεγάλες Αυλές των  Βασιλέων της ηπειρωτικής Ευρώπης, διαφήμιζαν και τον πλούτο και το μεγαλείο των Γάλλων βασιλέων, για την τέρψη και δόξα των οποίων παρηγγέλλοντο οι «french formal gardens», όπως πλέον έμειναν γνωστοί. Με κείνο το «form», κρίνουμε οι πονηροί εμείς, να λογοπαίζει ανάμεσα στην γεωμετρική τελειότητα και την λογοκρατική συμμετρία των σχεδιασμών των κήπων αλλά και την ετικέτα του μεγαλείου των βασιλέων κατόχων τους.

Το «κηποτεχνικό» Μεγαλείο του Λόγου

Το Μεγαλείο του Λόγου, λοιπόν, στην περίπλοκη αισθητική τελειότητα των γεωμετρικών σχεδιασμών του γαλλικού κήπου, στον χορτοτάπητα του Stade de France. Ο γαλλικός κήπος ή ‘κήπος αλά γαλλικά’, jardin à la française, είναι το είδος των κήπων που βασισμένοι στην συμμετρία και τις αρχές της εφαρμογής – επιβολής της ανθρώπινης έλλογης τάξης στην φύση, με τους όρους της ρασιοναλιστικής more geometrico, αναδεικύουν τις αρχές του καρτεσιανού ορθολογισμού και της λογοκρατικής εμπιστοσύνης στην δύναμη του λόγου να διαμορφώσει στο πρότυπο λογοκρατικών κριτηρίων φύση και κοινωνία. Επιτομή του θεωρείται το πάρκο των Βερσαλλιών που σχεδιάστηκε τον 17ο αιώνα, τον αιώνα της επανάστασης του Διαφωτισμού, από τον αρχιτέκτονα κήπων André Le Nôtre για τον Louis XIV και που αντιγράφηκε ευρέως από τις ευρωπαϊκές αυλές.

Ο André Le Nôtre ήταν η πιο σημαντική φυσιογνωμία στην ιστορία των Γαλλικών κήπων. Ήταν γιος του Λουδοβίκου του XIII, εργάστηκε στα σχέδια του Vaux-le-Vicomte, πριν εξελιχθεί σε αρχικηπουργό του Louis XIV ανάμεσα στα 1645 - 1700, και τον σχεδιασμό των Κήπων των Βερσαλλιών, τα μεγαλύτερο πρόγραμμα κήπου της εποχής. O κήποι των Βερσαλλιών κατέστησαν σύμβολο του γαλλικού μεγαλείου και της λογοκρατίας του Διαφωτισμού, πριν φτάσει ο πιο εμπειρικός φυσιοκρατικός κήπος των Βρετανών, η εύτακτη αλλά και γεμάτη μυστήρια κι εκπλήξεις για την εμπειρική μας έρευνα αταξία της φύσης, στον 18ο αιώνα.

Είναι «διαφωτιστικό» (επιμένουμε στα λογοπαίγνια, εμείς) να προσεχθεί η σημαντική σχέση της αισθητικής, της σύνθεσης και της δημιουργίας των εμβληματικών κήπων με τον τρόπο σκέψης, την κύρια φιλοσοφία της εποχής των. Πιο συγκεκριμένα, και τούτο συνιστούσε και το μήνυμα της σχεδιαστικής πρότασης των Γάλλων πανηγυριστών στην τελετή έναρξης του Euro 2016 (κι αν το πρόσεξαν οι τηλεοπτικοί μας δημοσιογράφοι, θα φταίμε τότε εμείς που δεν τους προσέχαμε αρκούντως) πώς ο Γαλλικός τυποκρατικός κήπος (French formal garden) που διαφημίστηκε στο Stade de France αντιπαραβάλλεται στον έτερο πόλο του Αγγλικού σχεδιασμού κι αρχιτεκτονικής των εξωτερικών χώρων (English landscape garden) ως τοπιοσχεδιαστικές εκφράσεις των δύο φιλοσοφικών σχολών που συνέστησαν τον Διαφωτισμό ένθεν κι εκείθεν της Μάγχης, στον 17^ο και 18^ο αιώνα, αντίστοιχα: την ηπειρωτική, γαλλοκεντρική λογοκρατία (rationalism) στον 17^ο  αιώνα και τον βρετανικό εμπειρισμό (empiricism) στον 18^ο αιώνα, στο απότοκο κι επιτομή οι δεύτεροι, βρετανικοί φυσιοκρατικοί κήποι, και του ρομαντικού πνεύματος που εκφράστηκε, σαν επιτομή του, στον βρετανικό κήπο.

Συναντώνται εδώ η απόλυτη βούληση του μονάρχη με την εκτελεστικά απόλυτη σχεδιαστική γεωμετρία του σχεδιαστού του κήπου, βασιλείς και απόλυτοι μονάρχες και οι δύο επί των φυσικών όπως και των ανθρωπίνων αγαθών. Ο κήπος των Βερσαλλιών, μας εξηγεί στο βιβλίο του για την εξέλιξη των ευρωπαϊκών κήπων ο Travis Elborough (A Walk in the Park: The Life and Tumes of a People’s Institution, Jonathan Cape 2016), ήταν αρχιτεκτονημένος στον άξονα του υπνοδωματίου του Λουδοβίκου, και μικρομανατζαρισμένος στα γούστα του: οι κοντινές στο παλάτι του κρήνες έτρεχαν συνέχεια ενώ οι πιο μακρινές άνοιγαν από υπηρέτες που έτρεχαν να προλάβουν κι υπηρετήσουν τον περίπατό του.

Πιο αντιπροσωπευτικοί για την απόλυτη κεντρική εξουσία οι σε γραμμές του  τελείως γεωμετρικά δομημένου τεράστιου χώρου, που περιβάλλει το δεσπόζον παλάτι ήταν οι κήποι του Vaux-le-Vicomte: ένας απέραντος χώρος που εκτείνεται σε όλο το σύμπαν, όπως κι η φιλόδοξη δύναμη του μονάρχη.

Ενδεικτικά, τον είχε κτίσει ο υπουργός οικονομικών του Λουδοβίκου, ο Fouquet. Του κόστισε την φυλάκισή του όταν τον ζήλεψε ο Βασιλέας Ήλιος κι αποφάσισε να ανατέλλει από κει. 

Πάλι καλά. Όταν ο Ερρίκος ο 8^ος ζήλεψε το Hampton Court του Καρδιναλίου Woozley, ο τελευταίος έχασε το κεφάλι του στον Πύργο του Λονδίνου.  Δεν είχε προλάβει τον βρετανικό φιλελευθερισμό του Locke, και τους αντίστοιχους εμπειριοκρατικούς του κήπους.