
24.01.2024
Τίτος Χριστοδούλου
Που δεν έχει όμως ούτε την ιστορική αίγλη, ούτε την αυτοκρατορική επισημότητα, ούτε την βυζαντινή εκκλησιαστική σοφία της γραφής στην κρήνη της Αγίας Σοφίας: το «νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν'. Κι ένιπτεν και ξέπλενεν ο «σάπων» «νωπάς» τας αμαρτίας των πιστών, για να δοκιμάσουμε, τας χείρας νίπτοντες, ένα πρόχειρο δικό μας παλίνδρομο.
Βιβλίον ολάκερον ηγορασμένο εις τα σκαλαθυρματικά ράφια των Λονδρέζικων βιβλιοπωλείων, όπου εξοδέψαμεν βίον και βιος, γέμει λεξιπαιγνίων. Στην Αγγλική. Στα παλίνδρομα υπάρχουν και μερικά που φτάνουν σε μάκρος τις δυο σελίδες. Σκληρή δουλειά για καρκινικές φράσεις δίχως νόημα. Με τους υπολογιστές τώρα το όλο εγχείρημα είναι δίχως νόημα, σαν σκοπός και σαν αποτέλεσμα. Χωρίς χρονοτριβή μπορούν να ρυθμιστούν να παραγάγουν με την χρήση της κυβερνητικής προτάσεις ανάποδες, χωρίς νόημα. Κάτι που ρουτινιέρικα κάνουν οι κυβερνητικοί. Με πιο συχνό τους παλίνδρομο, οπωσδήποτε το ΕΜΑΣΗΣΑΜΕ. Χωρίς παλινδρομήσεις τους εύχομαι την κατάποση.
Η Παλατινή Ανθολογία μας σταχυολογεί αρκετά αρχαία παλίνδρομα, και θα το χάρηκε σκάπτων ένδον εκεί ο παραγλωσσολόγος και εν προκειμένω λογολόγος Σαραντάκος, αν και άφησε τον Στράτωνα έξω, δια τον φόβον ίσως σήμερον των Ιουδαίων. Δεν του διέφυγε όμως το πολιτικό ανέκδοτο του Γιάννη Τσιριμώκου, που ζητώντας ένα ρουσφέτι σχολίασε την απάντηση ότι δεν είναι ΝΟΜΙΜΟΝ με το πονηρό σχόλιο ότι και στο ανάποδό του, το παλίνδρομο ΝΟΜΙΜΟΝ είναι ΝΟΜΙΜΟΝ. Σταχυολογούμε κι ημείς:
Ἀθλήσας ἤδη πώλῳ πηδήσας ἦλθα.
Ἀμήσας ἄρδην ὀροφηφόρον ἥδρασα σῆμα.
Ἀλύξας ὥρην ἠνεμωμένην ἤρωσα ξύλα.
Ἤδη μοι Διὸς ἄρα πηγὴ παρὰ σοί, Διομήδη.
Νοσῶ· σύ, ὃς εἶ ἴαμα, Ἰησοῦ, σῶσον.
Νῷ ἐλατά, μὴ ὀνητὰ σοφὸς ἄτη νοήματα, Λέων.
Ἱερὰ σὰ παρὰ χείλη, Ἥλιε, χαρὰ πᾶσα ῥεῖ.
Νίψον ἀνομήματα, μὴ μόναν ὄψιν.
Νόμον, ὁ κοινός, ἔχε σὸν οἰκονόμον.
και ένα καρκινικό δίστιχο:
Σοφὸς ἔγωγε ἤδη ὢν ἄνω, χαρᾷ τῶν ἄνω γελῶ τὰ
κάτω λέγων· Ἄνω ταραχῶν ἂν ὦ, ἤδη ἔγωγε σοφός
Κι υπάρχουν κι άλλα πολλά λεξιπαίγνια, όπως πχ τα λιπογράμματα. Κείμενα ή ποιημάτια χωρίς κάποιο γράμμα, ή μόνο με ένα φωνήεν, κλπ. Παρ' ημίν, αρχαϊστί, έπαιζε πολύ το «ψηφίζειν». Καθώς κάθε γράμμα ήτο και ψηφίον με αριθμητική τιμή, προσέθεταν τα γράμματα μιας λέξης προτάσεως ή στίχου κι εύρισκαν ισοψηφίες. Κάποιοι στίχοι στον Όμηρο ισοψηφούν, κάτι προφανώς τυχαίο, σε 1550 στίχους της Ιλιάδος και μόνο 24 γράμματα της αλφαβήτου. Στην Μούσα Παιδική του Στράτωνος, πάντως, οι παιδεραστές αναζητούν δικαιώσεις του πάθους τους σε ισοψηφίες όπως στο «πρωκτός και χρυσός την αυτήν ψήφον έχουσιν, ταύτ' εύρον ποτέ ψηφίζων εγώ».
Το γαργαλιστικό «λογολογικό» βιβλίο στο οποίο αναφερθήκαμε είναι το «Making Alphabet Dance», του Ross Eckler.
Εξετάζει στον χώρο της ψυχαγωγικής γλωσσολογίας (recreational linguistics) «λογολογικά» παίγνια όπως αναγραμματισμούς (DORMITORY, dirty rook, A GENTLEMAN, elegant man κλπ.), παλίνδρομα (καρκινικές γραφές : «Evil is the name of a foeman as I live»/ Go Hang a Salami! I'm a Lasagna Hog), λιπογράμματα (κείμενα - ακόμη και βιβλία ολόκληρα - όπου λείπει ένα γράμμα, ακόμη και το πιο συχνό στην αγγλική γλωσσα, το «e»),
μονογράμματα (univocalics), προτάσεις με ένα φωνήεν μόνο (I find its victim, sick with fright, illicit pills, think this is hip), λεξίγωνα (τετραγωνισμοί λέξεων, χαρτογραφώντας τις διασταυρώσεις των γραμμάτων), ακροστιχίδες, τρόποι μετατροπής λέξεων (πχ. μετακίνηση κάποιου γράμματος, ή πέντε μετακινήσεις στην οκταγράμματη λέξη «alerting»: altering, integral, relating, triangle, τί παίρνεις όταν μετακινείς ένα γράμμα μια θέση παρακάτω στο αλφάβητο, π.χ. add : act, art, ars, aid, lid, lad, mad κλπ.
Σε πέντε κινήσεις έχουμε: less-loss-lose-love-move-more. Κι ακόμα τα «AMBIGRAMS», WOW - MAM (Wordplay: The Philosophy, Art, and Science of Ambigrams by John Langdon, οπτικές αντιστροφές κι ανακλάσεις γραμμάτων και λέξεων.
Πανέξυπνο εντρύφημα, από μαθηματικούς συγγραφείς, τον Ross Eckler και την σύζυγό του.Κι όταν ο κύριος και η κυρία Ross Eckler, τελείωσαν με τα συζυγικά παιγνίδια του χορού της Αλφαβήτα, και πήγαν πέρα από τον παλινδρομισμό του «I LOVE, VOL. I», ανακάλυψαν ίσως ότι η συζυγική συνομιλία δεν είναι κατ' ανάγκην.. πονοκέφαλος.
Στην αρχαία νοησιαρχική Ελλάδα, πάντως, τα παλίνδρομα λεξιπαίγνια έπρεπε να έχουν νόημα, και μάλιστα, πέραν από παιγνιώδη, τα καλά έπρεπε να είναι και διδακτικά. Υψηλές απαιτήσεις, που όπως και στη κρήνη της «Αγιάς Σοφιάς, το μέγα μοναστήρι», είχαν ωστόσο κάποια παραδείγματα.
Υπήρχαν και διάσημοι παλινδρομιστές, εύστροφοι κι ανάστροφοι, που επεδείκνυαν εμφατικά το εξεζητημένο και σπάνιο ταλέντο τους. Πιο γνωστός ο Σωτάδης, που καμάρωνε σιτιζόμενος στα τραπέζια των τυράννων ότι μπορούσε να γυρίσει ο,τιδήποτε. Τόσον φορτικά μάλιστα, που ο τύραννος έσκασε σε μια στιγμή και τον πέταξε στην θάλασσα. «Γύρνα το κι αυτό, αν μπορείς», του φώναξε σαρδώνεια. Αλλά ο Σωτάδης είχε πάει στον αγύριστο.
Τα ακίνητα της εβδομάδας
