ΜΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Παγκύπρια έρευνα για τις προθέσεις και τις προτιμήσεις των Ελληνοκύπριων προσφύγων οργάνωσε το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου

Αχιλλέας Δημητριάδης: «Έχουμε δύο αποφάσεις του ΕΔΑΔ, όπου άτομα που ήταν 10 και 11 χρονών το 1974 δεν τους επετράπη να διεκδικήσουν την επιστροφή στην κατοικία τους, γιατί θεώρησε ότι οι συναισθηματικοί δεσμοί που είχαν δημιουργήσει δεν ήταν αρκετοί για να μπορέσουν να πάνε πίσω σε αυτήν την περιουσία»

Γλαύκος Καριόλου: «Περιουσία μου στην Κερύνεια είναι ο κόλπος που ξεκινά από το Snake Island και πάει μέχρι κάτω στον λιμνιώνα του Άη Βρόση, είναι ο Άης Λαρκός, είναι το Κάρμι, είναι το Τριμίθι, είναι τα βουνά - δεν είναι κατ’ ανάγκη το τετράγωνο που είναι κτισμένο το σπίτι μου»

Η επιστράτευση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) ενός ψυχολογικού επιχειρήματος, στο οποίο στηρίζει το δικαίωμα επιστροφής των προσφύγων, δηλαδή της συναισθηματικής σύνδεσης με το σπίτι τους στα κατεχόμενα, κυριάρχησε στην ανοιχτή -και αποκαλυπτική- συζήτηση για το περιουσιακό, την περασμένη Δευτέρα 16 Μαΐου 2016, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Η συζήτηση είχε θέμα «Τρέχουσες διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό και οι απόψεις προσφύγων και μη, για το περιουσιακό ζήτημα» και έγινε στο πλαίσιο της παρουσίασης των αποτελεσμάτων πρόσφατης παγκύπριας έρευνας για τις προθέσεις και τις προτιμήσεις των Ελληνοκύπριων προσφύγων, που οργάνωσε το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, σε συνεργασία με το Βρετανικό Πανεπιστήμιο του Kent και το Καναδικό Πανεπιστήμιο Saint Mary's, με αντιπροσωπευτικό δείγμα της ελληνοκυπριακής κοινότητας 1.605 ατόμων, προσφύγων και μη, από 18 ετών και άνω.

Από τους συμμετέχοντες, οι μισοί είναι άντρες και οι άλλοι μισοί γυναίκες, ενώ η έρευνα έγινε με απλή, τυχαία δειγματοληψία, από όλες τις επαρχίες της ελεύθερης Κύπρου. Έγινε εκ των υστέρων στάθμιση, ως προς το φύλο, την ηλικία, την αστικότητα και την επαρχία. Η περίοδος συλλογής δεδομένων είναι από 29 Φεβρουαρίου - 22 Μαρτίου 2016. Το ποσοστό που συνεργάστηκαν στις τηλεφωνικές κλήσεις είναι 25%.

Οι αποκλεισμένοι 10χρονοι και κάτω…

Με δεδομένη την παρέλευση 42 χρόνων από την τουρκική εισβολή και κατοχή και τη διαπίστωση ότι ο χρόνος λειτουργεί εναντίον της ελληνοκυπριακής πλευράς στο τραπέζι των συνομιλιών (με τους χρήστες των περιουσιών, να αποκτούν κάποια δικαιώματα), ήταν καθοριστική η παρέμβαση του γνωστού νομικού Αχιλλέα Δημητριάδη, που περιλαμβανόταν στο πάνελ. Αναφερόμενος στη νομική πλευρά του θέματος και απαντώντας στο ερώτημα «ποιοι πρόσφυγες δικαιούνται να πάνε σπίτι τους» είπε τα εξής:

«Η νομολογία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν είναι τόσο καλή για τη δική μας πλευρά. Κάποιος μπορεί να πάει πίσω στο σπίτι του -το οποίο ξεχωρίζω από την περιουσία του- αν την ημέρα που έφυγε από το σπίτι του είχε αποκτήσει τέτοιους δεσμούς και τέτοια συναισθηματική σύνδεση με το σπίτι του που να μπορεί να διεκδικήσει την επιστροφή του. Σε σχέση με την κυπριακή πραγματικότητα, έχουμε δύο αποφάσεις του ΕΔΑΔ, όπου άτομα που ήταν 10 και 11 χρονών το 1974 δεν τους επετράπη να διεκδικήσουν την επιστροφή στην κατοικία τους.

Το δικαστήριο θεώρησε ότι, αν ήσουν 10 χρονών πριν 40 χρόνια, οι συναισθηματικοί δεσμοί που είχες δημιουργήσει δεν ήταν αρκετοί για να μπορέσεις να πας πίσω σε αυτήν την περιουσία, ιδιαίτερα όταν αυτό το δικαίωμα, που εσύ διεκδικείς, πρέπει να ζυγιστεί με το δικαίωμα κάποιου χρήστη, ο οποίος δεν είναι κατ’ ανάγκην νόμιμα μέσα στην περιουσία».

Ο χρόνος και η αποκατάσταση περιουσίας

Σύμφωνα με τον Α. Δημητριάδη, «σε ό,τι αφορά την περιουσία, τα πράγματα είναι πιο απλά, με την έννοια ότι μπορεί να τύχει αποκατάστασης η περιουσία κάποιου, αν αυτό δεν είναι αδύνατο. Και το αδύνατο για μένα, μπορεί να είναι ο αυτοκινητόδρομος που πέρασε μέσα από την περιουσία αυτήν. Αυτό είναι το ένα άκρο. Το άλλο άκρο είναι να μένει μέσα κάποιος που δεν έχει δικαιώματα χρήσης αυτής της περιουσίας. Μέσα σε αυτά τα δύο άκρα, έχουμε διάφορες γκρίζες ζώνες - αν π.χ. αντί αυτοκινητόδρομου είναι νοσοκομείο, κι αν αυτός που έμενε μέσα στην περιουσία αυτήν είναι Τουρκοκύπριος που είχε δικό του σπίτι, και το έχασε, στις ελεύθερες περιοχές. Όσο πιο πολύς είναι ο χρόνος που περνά, τόσο πιο δύσκολη είναι η αποκατάσταση.

»Το πρόβλημα είναι στο ζύγισμα που θα πρέπει κάποιος να κάνει, στο ποιος θα μείνει μέσα σε αυτήν την περιουσία. Από τη μια πλευρά έχεις αυτόν που έμενε για 20-30 χρόνια και παράνομα εκδιώχθηκε το 1974 και από την άλλη εκείνον που λέει “είχα κι εγώ ένα σπίτι, έφυγα χωρίς να φταίω και μένω εκεί 30 χρόνια”. Είναι δύσκολο ν’ αποφασίσουμε πώς θα διαχειριστούμε αυτό το ζύγισμα, για το ποιος θα μείνει στο σπίτι. Λένε και οι δύο ότι έφυγαν από το σπίτι τους το 1974 και η δυσκολία στη διαπραγμάτευση είναι αυτό το ζύγισμα και γι’ αυτό, ενδεχομένως, τραβήχτηκε από το δικαστήριο η γραμμή των 11 χρόνων, ως μια πλασματική λύση στο πρόβλημα».

Οι πρόσφυγες και η επιστροφή

Τα ευρήματα της έρευνας παρουσίασαν ο Δρ Χάρης Ψάλτης, Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Διευθυντής του Πανεπιστημιακού Κέντρου Ερευνών Πεδίου του Πανεπιστημίου και ο Δρ Νεόφυτος Λοϊζίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kent του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο Δρ Λοϊζίδης ανέφερε ότι, στο πλαίσιο της έρευνας, οι πρόσφυγες εντάσσονται σε διάφορες κατηγορίες, με βάση όχι μόνο τη νομική έννοια, αλλά και τη συναισθηματική - θεωρούνται πρόσφυγες αυτοί που έχουν φύγει το 1974 από τα σπίτια τους ως αποτέλεσμα της εισβολής, αυτοί που έχουν πατέρα ή μητέρα πρόσφυγα, αυτοί που είχαν κάποιο περιουσιακό στοιχείο χωρίς οι ίδιοι να είναι πρόσφυγες, αυτοί που έχουν καταγωγή, δηλαδή αν ένας από τους παππούδες ή γιαγιάδες ήταν πρόσφυγες και αυτοί που έχουν περιουσία, ή οι σύζυγοί τους.

Το πρώτο βασικό ερώτημα της έρευνας, ακριβώς, αφορούσε ποιο ποσοστό του εκλογικού σώματος στην Κύπρο μπορούν να θεωρηθούν πρόσφυγες, όχι μόνο με την έννοια του εκτοπισμένου, αλλά με την έννοια της συναισθηματικής σχέσης με τις κατεχόμενες περιοχές. Διαπιστώθηκε ότι λίγο περισσότεροι από τους μισούς ψηφοφόρους επηρεάζονται από το περιουσιακό. Αναφέρθηκε ότι καθώς τα ποσοστά επικαλύπτονται, οι ερευνητές κατέγραψαν στα αποτελέσματα το συνολικό ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούνται εκτοπισμένοι προσωπικά, από μητέρα ή πατέρα, από καταγωγή, ή αναμένουν να κληρονομήσουν περιουσία στα κατεχόμενα, προσωπικά ή μέσω συζύγου.

Το δεύτερο ερώτημα αφορούσε ποιο ποσοστό επιθυμούν επιστροφή υπό ελληνοκυπριακή ή τουρκοκυπριακή διοίκηση, με δεδομένο ότι σήμερα ζουν περίπου 100 χιλιάδες από τους 160 χιλιάδες πρόσφυγες του 1974. Γενικά, οι περισσότεροι δηλώνουν πολύ πιθανόν να επιστρέψουν υπό ε/κ διοίκηση. Εύρημα της έρευνας είναι ότι 31,2% των ατόμων που γεννήθηκαν στα κατεχόμενα και εκτοπίστηκαν το 1974 δείχνουν πιο πρόθυμα να επιστρέψουν, ακόμα και υπό τ/κ διοίκηση. Τα ποσοστά είναι χαμηλότερα μεταξύ των άλλων κατηγοριών προσφύγων - 25,2% από όσους έχουν ή αναμένουν να κληρονομήσουν περιουσία και 22,1% από όσους είναι πρόσφυγες μέσω καταγωγής.

Το τρίτο ερώτημα αφορούσε τη βιώσιμη επιστροφή, δηλαδή τις συνθήκες που θέλουν οι ίδιοι οι πρόσφυγες να έχουν, όπως είναι τα σχολεία, η χρηματική βοήθεια και η υποστήριξη της κοινότητάς τους. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι με 60% κρίθηκε ως πιο σημαντικός παράγοντας, από τους οκτώ που τέθηκαν, η οικονομική ενίσχυση που μπορεί να έχει ο πρόσφυγας που θα επιστρέψει, ώστε να ξαναχτίσει ή να χτίσει το σπίτι του. Οι ερωτηθέντες θεωρούν σημαντικό και το αν θα μπορούν να βρουν δουλειά στην περιοχή διαμονής, ή αν θα είναι εύκολη η μετάβαση από τη μια πολιτεία στην άλλη, σε σχέση με το οδικό δίκτυο και τις συγκοινωνίες, που θα επιτρέπουν σε κάποιον να κατοικεί π.χ. στην Κερύνεια και να εργάζεται στη Λευκωσία.

Το σπίτι της μάνας του 84χρονου

Τη συναισθηματική πτυχή του περιουσιακού άγγιξε, με σύντομη παρέμβασή του στη συζήτηση, ο Αντιπρύτανης Διεθνών Σχέσεων, Οικονομικών και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητής Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στην περίπτωση 84χρονου μέλους της οικογένειάς του, λέγοντας ότι «κάθε φορά που έχω την ευκαιρία να συζητήσω μαζί του το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος για κάποιο σχέδιο λύσης, η μοναδική τοποθέτηση που λαμβάνω είναι η εξής: “Θα φύγουν από το σπίτι της μάνας μου; Αν ναι, έλα να μου πεις να πάμε να ψηφίσουμε. Αν όχι, μην έρθεις”. Το περιουσιακό έχει τεράστια συναισθηματική δέσμευση. Το βιώνουμε όλοι, με τέτοιου είδους αλληλεπιδράσεις, στον περίγυρό μας.

»Σε ποια κατεύθυνση και σε ποιον βαθμό μπορούμε να γενικεύσουμε, από μεμονωμένες τοποθετήσεις, δεν είναι εύκολο να το πει κανείς - και χρειαζόμαστε τέτοιου είδους έρευνες. Για πολλά χρόνια, ως πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας, αισθάνομαι ότι κάθε φορά που έχουμε διαπραγματεύσεις, σε κάποιο βαθμό, αφήνουμε την κοινωνία μακριά, στο σκοτάδι. Εκδηλώσεις σαν τη σημερινή μπορούν να βοηθήσουν ώστε να εμπλακούμε όλοι στη συζήτηση, στη βάση αξιόπιστων δεδομένων, για να μπορέσουμε, όχι μόνο να διαμορφώσουμε άποψη, αλλά και για να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για τη νέα γενιά. Γιατί, αν καταφέρουμε να καταλήξουμε σε λύση, θα βοηθήσουμε τους νέους και τα παιδιά μας».

Το καραβάνι του Γλαύκου Καριόλου

Το δικό του όραμα επιστροφής περιέγραψε, με σύντομη εισήγησή του, ο δήμαρχος Κερύνειας Γλαύκος Καριόλου: «Για πάρα πολλά χρόνια με προβληματίζει -όχι σαν διπλωμάτη, αλλά σαν θαλασσινό- το πώς θα επαναριζώσουμε πίσω. Στις Βρυξέλλες, όπου συναντούμε δεκάδες ευρωβουλευτές, με ρώτησε η Γερμανίδα Πρόεδρος του Κόμματος της Ενωμένης Ευρωπαϊκής Αριστεράς Gabi Zimmer, “κύριε Καριόλου, αφού ξέρετε ότι το σπίτι σας πιθανό να σας το κατεδάφισαν, γιατί θέλετε να επιστρέψετε πίσω σε αυτό”; Της είπα αμέσως ότι η περιουσία μου είναι ο κόλπος που ξεκινά από το Snake Island και πάει μέχρι κάτω στον λιμνιώνα του Άη Βρόση. Της είπα ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρία ναυάγια κάτω από τη θάλασσα, που θέλω να πάω να τα ξαναδώ.

»Της είπα ότι περιουσία μου είναι επίσης ο Άης Λαρκός, είναι το Κάρμι, είναι το Τριμίθι, είναι τα βουνά - δεν είναι κατ’ ανάγκη το τετράγωνο που είναι κτισμένο το σπίτι μου. Όταν ακούω περιουσιακό, εγώ αυτήν την περιουσία μου εννοώ. Και αν για τον άλφα ή βήτα λόγο, η πολύ συγκεκριμένη περιουσία μου, είναι αδύνατο να μου δοθεί πίσω, εγώ επιμένω να μου δοθεί. Με ρωτούν τι θα κάνω, αν μου τη δώσουν. Θα πάω στη Λεμεσό, θ’ αγοράσω ένα καραβάνι, θα βάλω ένα ρυμουλκό πίσω από το αυτοκίνητό μου και θα μεταφέρω το καραβάνι μου, μέσα στο άδειο χωράφι. Η κυρία Zimmer γέλασε, σήκωσε ψηλά τα χέρια και είπε “εντάξει, κάνετε πιο εύκολα τα πράγματα”.

» Φυσικά και δεν είναι πιο εύκολα, γιατί η Τουρκία θ' απέχει πάντα 35 ναυτικά μίλια. Σαν ένας θαλασσινός δήμαρχος, ήθελα μετά τον Απρίλη του 2003 να είχαμε στρατηγική επαναριζώματος, που να αφορά το άτομο, την οικογένεια, την ομάδα από φίλους, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, τους βουλευτές και την ίδια την Κυβέρνηση - θα έπρεπε ήδη να υπάρχουν καταγεγραμμένες, από τους ερευνητές και τα πανεπιστήμια, οι κινήσεις και οι δράσεις που έπρεπε να κάνουν».

«Έχω ψυχολογικά, κύριε Δημητριάδη»…

Παρευρισκόμενος πρόσφυγας, απευθυνόμενος στον Αχιλλέα Δημητριάδη, μετέφερε τη συζήτηση σε προσωπικό επίπεδο, αναφερόμενος στο θέμα της ψυχολογίας, σε σχέση με το περιουσιακό. Είπε ότι είναι λογιστής και «ίσως από τους νεαρότερους εκτοπισμένους» και πρόσθεσε τα εξής: «Ήμουν εφτάμισι χρονών το 1974 και έχω σήμερα στο όνομά μου 114 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, στα κατεχόμενα. Η πρώτη οικογένειά μου τότε δεν είχε ούτε ένα τετραγωνικό μέτρο στις ελεύθερες περιοχές.

»Σε αυτήν την περιουσία περιλαμβάνονται σπίτια, εργοστάσιο, παραθαλάσσια γη, που παραδέχομαι ότι δεν δούλεψα για να τα έχω. Μετά το 1974, όταν παντρεύτηκα, έπρεπε να βρω ένα σπίτι να ζήσω. Κι έπρεπε ν’ αγοράσω και γραφείο για τη δουλειά μου. Το σπίτι μου το έκτισα πριν 5-6 χρόνια και το γραφείο το πληρώνω ακόμα. Κάθε μήνα που πέφτει το standing order, κύριε Δημητριάδη, έχω ψυχολογικά. Όταν ήμουν κάτω από 10 χρονών κι έφυγα από ένα σπίτι που περνούσα ωραία και ήρθα στις ελεύθερες περιοχές, δεν ήρθα σε ένα άλλο σπίτι που περνούσα ωραία.

»Ήρθα σε τσαντίρι και σε παράγκα, κύριε Δημητριάδη, ενώ για 3-4 χρόνια ντυνόμουν με μεταχειρισμένα ρούχα που στέλνονταν από την Ελλάδα. Έτρωγα ένα τυρί στο τενεκούδι… ακόμα θυμάμαι τη μυρωδιά του. Έχω ψυχολογικά κύριε Δημητριάδη. Δεν με νοιάζουν οι 114 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, ή εκείνα που δεν μεταβιβάστηκαν ακόμα και μπορεί να είναι περισσότερα. Στην Κύπρο συνήθως δίνουμε στα παιδιά μας τις περιουσίες μας, για να ζήσουν μια καλύτερη ζωή. Δυστυχώς, εμείς οι 10χρονοι και κάτω δεν είχαμε αυτήν την ευκαιρία.

»Άρα το ψυχολογικό δεν είναι τόσο απλό. Το δεύτερο που θέλω να πω, είναι κατά πόσο είναι δίκαιο ν’ αποφασιστεί αν εγώ θα αποζημιωθώ μέσω δημοψηφίσματος, όπου θα συμμετέχουν και μη πρόσφυγες. Μια οικογένεια που δεν επηρεάστηκε από την εισβολή, ας πούμε στην Πάφο, ή Λάρνακα, γιατί να ψηφίσει να αποζημιωθώ, ή να πάρω πίσω την περιουσία μου; Έχω ακούσει πολλούς να λεν ότι θα ψηφίσουν “όχι”, μόνο και μόνο γιατί δεν ήταν καλός ο καφές στο λιμανάκι της Κερύνειας, ή γιατί δεν τους άρεσε το ψάρι»...

Το συναίσθημα, η πόλη, η περιοχή

Απαντώντας, ο Αχιλλέας Δημητριάδης εξέφρασε την ευαρέσκειά του που την έρευνα οργάνωσε το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. «Θέλω», είπε, «να σταθώ στο θέμα της ψυχολογίας, στην έννοια της επιστροφής στην πόλη, που δίνει ο Γλαύκος Καριόλου, που δυστυχώς δύσκολα αντανακλάται στις αποφάσεις του δικαστηρίου. Συχνά το δικαστήριο τραβά μια γραμμή πάνω σε έναν βιολογικό αριθμό, που τυγχάνει να έχει σχέση με την ημερομηνία γέννησής σου… σωστά ή λάθος, έτσι δουλεύει το σύστημα.

»Οπότε, ενδεχομένως θα πρέπει μέσα στην έννοια του συναισθηματικού δεσμού να ξεφύγουμε από τη στενή συνάφεια με το σπίτι ή την περιουσία και να δώσουμε την πιο ευρεία σχέση με το χωριό, με την πόλη και με την περιοχή. Σε σχέση με το δημοψήφισμα, όπως πάει το πράγμα, λέγω ότι νομικά δεν έχετε υπόθεση. Αν υπάρξει δημοψήφισμα, θα ψηφίσουν όλοι -σωστά ή λάθος- και η δική μου συμβουλή σε εσάς είναι, αν έχετε χρόνο, να τον αναλώσετε σε θέματα για την ψυχολογική σχέση κάποιου με την περιουσία του. Έτσι ώστε να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε αυτήν τη γραμμή που τραβήχτηκε ότι, κατά τεκμήριο, κάποιος που είναι κάτω από 10 ή 11 χρονών δεν μπορεί να έχει δημιουργήσει τις ψυχολογικές συνθήκες που τον συνδέουν με μια περιουσία ή με μια κατοικία και δεν του επιτρέπουν να διεκδικεί την επιστροφή».

«Το κυπριακό είναι ΚΑΙ ψυχολογικό»

Προεκτείνοντας τα πιο πάνω, ο Καθηγητής Χάρης Ψάλτης παρατήρησε τα ακόλουθα:

«Ξέρετε ότι στον επίσημο λόγο υπάρχει το επιχείρημα ότι το Κυπριακό δεν είναι ψυχολογικό πρόβλημα. Σκεφτείτε τις συνέπειες του γεγονότος ότι πείσαμε και τον εαυτό μας, πως το Κυπριακό δεν είναι ΚΑΙ ψυχολογικό (γιατί προφανώς έχει μια διεθνή διάσταση, αλλά και μια δικοινοτική διάσταση, που αφορά άμεσα αυτό που η κοινωνική ψυχολογία μελετά ως βιωματικές σχέσεις). Σκεφτείτε μόνο τη διαδικασία για να φτάσουμε σε μια λύση. Αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ του κόσμου και της ηγεσίας, πώς θα έχουμε λύση; Πώς θα υπάρξει βιώσιμη λύση, αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη; Επειδή πείσαμε τον εαυτό μας ότι δεν υπάρχει ψυχολογική διάσταση, μέσα από την επίσημη αφήγηση, θεωρώ ότι αδυνατούμε να κάνουμε μια σωστή διάγνωση, όχι μόνο πώς δημιουργήθηκε το Κυπριακό, αλλά και πώς θα το λύσουμε».

Η ρίζα, το email και η διαφθορά…

«Το θέμα της συναισθηματικής σύνδεσης δεν είναι απλώς ατομικό και ψυχολογικό, αλλά είναι πολύ πολιτικό», ανέφερε παριστάμενος στη συζήτηση. Επικαλούμενος «μια πιο κοινωνιολογική άποψη», παρατήρησε ότι «η έννοια της ρίζας είναι ουσιαστικά μια αγροτική μεταφορά, που αναφέρεται περισσότερο στην αγροτική κοινωνία, σε αντίθεση με τη νέα γενιά που η πιο σταθερή της διεύθυνση, όπως ξέρουμε, είναι η ηλεκτρονική της διεύθυνση, η οποία χαρακτηρίζεται από κινητικότητα. Άρα η ίδια η έννοια του σπιτιού έχει αλλάξει ριζικά, από τον τρόπο που το φανταζόμαστε, ιδιαίτερα εμείς οι πιο μεγάλοι». Έθεσε επιπρόσθετα και ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα, συνδέοντας το θέμα της διαφθοράς με την ενδεχόμενη λύση ομοσπονδίας στην Κύπρο: «Είμαι περίεργος», είπε, «αν σε περιπτώσεις ομοσπονδίας αυτό έχει κάποιο αντίκτυπο στη διαφθορά. Η ιδέα του να συνενώσουμε δύο φοβερά διεφθαρμένα συστήματα, εμένα με τρομάζει πάρα πολύ...».