ΙΣΩΣ ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΓΙΑ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΞΕΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η περίπτωση των Βάσεων είναι ιδιάζουσα, και χρήζει ξεχωριστής εξέτασης εν όψει της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε., ειδικά εφόσον οι ανατολικές Βάσεις, και συγκεκριμένα ο διάδρομος που συνδέει Δεκέλεια με Άγιο Νικόλαο, αποτελούν σήμερα ελεγχόμενο εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το σίγουρο είναι πως η αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. θα φέρει στο προσκήνιο το ερώτημα της κυριαρχίας των Βάσεων, για να μπορούν να γίνουν οι ανάλογες διευθετήσεις ανάμεσα σε Κύπρο, Ε.Ε. και Βάσεις, με σκοπό να προστατευτούν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των Κυπρίων, και αντίστοιχα Ευρωπαίων, πολιτών στις Βάσεις, ώστε η Κυπριακή Δημοκρατία να είναι σε θέση να εφαρμόζει το κοινοτικό κεκτημένο

Με την αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. και τις επικείμενες διαπραγματεύσεις, τώρα είναι η ώρα να διαπραγματευτούμε, να αναμοχλεύσουμε, να διεκδικήσουμε και να θέσουμε τα ζητήματα Βάσεων που είναι κοινού ενδιαφέροντος με την Ευρωπαϊκή Ένωση επί τάπητος

«Ο ήλιος δεν δύει ποτέ στη Βρετανική Αυτοκρατορία», ήταν το εύστοχο καύχημα των Βρετανών στο ύψιστο σημείο της δύναμής τους, αφού η εξάπλωση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας ήταν τέτοια που ο ήλιος πάντα ανέτελλε τουλάχιστον σε ένα από τα πολυάριθμά τους εδάφη. Τα «απομεινάρια» της πάλαι πότε ισχυρής αυτοκρατορίας σήμερα είναι δεκατέσσερα, τα λεγόμενα «Βρετανικά Υπερπόντια Εδάφη», στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι περιοχές κυρίαρχων βάσεων Ακρωτηρίου και Δεκέλειας (οι «Βάσεις») στην Κύπρο.

Αν και συγκαταλέγονται συχνά με τα άλλα δεκατρία εδάφη, η περίπτωση των Βάσεων είναι ιδιάζουσα, και χρήζει ξεχωριστής εξέτασης εν όψει Brexit, ειδικά εφόσον οι ανατολικές Βάσεις, και συγκεκριμένα ο διάδρομος που συνδέει Δεκέλεια με Άγιο Νικόλαο, αποτελούν σήμερα ελεγχόμενο εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (η «Ε.Ε.»).

Παραπλανητικός ο χαρακτηρισμός «κυρίαρχες»

Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (το «Η.Β.») από την Ε.Ε. και η σύγκλιση των συμφερόντων Ε.Ε.-Κύπρου για την ασφαλή φύλαξη του «τελευταίου οχυρού» επί ευρωπαϊκών όρων αποτελεί μοναδική συγκυρία για την Κύπρο (i) να διευκρινίσει το νομικό καθεστώς των Βάσεων και (ii) να τροποποιήσει τα πεπαλαιωμένα κείμενα που διέπουν τη σχέση Βάσεων-Κυβέρνησης, ώστε να διασαφηνιστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εκάστου μέρους.

Οι Βάσεις αναφέρονται συχνά ως «κυρίαρχες», όμως ο χαρακτηρισμός είναι παραπλανητικός, επειδή δεν καθιστούν κράτος και δεν είναι αυτόνομες, υπάγονται στο Υπουργείο Άμυνας του Η.Β. (αντί στο Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτειακών Υποθέσεων, όπου υπάγονται τα υπόλοιπα υπερπόντια εδάφη) και οποιεσδήποτε εξουσίες ασκεί ο στρατιωτικός διοικητής (τα υπόλοιπα βρετανικά εδάφη διοικούνται από Κυβερνήτη) παραχωρούνται από το Στέμμα ως απορρέουσες της Συνθήκης Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας (η «Συνθήκη Εγκαθίδρυσης»).

Ούτε θα μπορούσε ορθώς να ισχυριστεί πως τα συγκεκριμένα εδάφη δεν ανεξαρτητοποιήθηκαν το 1960 και παρέμειναν κατάλοιπο της αποικίας που παραχωρήθηκε στο Στέμμα στις 5 Νοεμβρίου 1914, αφενός επειδή οι προθέσεις του Η.Β., όπως διαφαίνονται στo Παράρτημα «Ο» (που περιορίζει τη χρήση τους ως στρατιωτική) και στο Παράρτημα «P» (που περιορίζει το δικαίωμα ελεύθερης διάθεσης του εδάφους των Βάσεων, παρά μόνο στην Κυπριακή Δημοκρατία) της Δήλωσης της Κυβερνήσεως της Αυτού Εξοχότατης σχετικά με τη Διοίκηση των Βάσεων, και η πρακτική μη υποβολής εκθέσεων στα Ηνωμένα Έθνη καταδεικνύουν το αντίθετο και αφετέρου επειδή και αυτό να ήταν το ισχύον καθεστώς, εξαλείφθηκε από τα ψηφίσματα 2555/1969 και 2621/1970 των Ηνωμένων Εθνών, που απαγορεύουν ρητά τη συνέχιση της αποικιοκρατίας σε οποιαδήποτε μορφή.

Η εκδοχή πως η βρετανική κυριαρχία επί των Βάσεων περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου του Η.Β. επί των Βάσεων είναι πιο πειστική. Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώνεται και από το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπόθεση Graham Thomas Preece v «ΕΣΤΙΑ» Ασφαλιστική & Αντασφαλιστική Εταιρεία ΑΕ, όπου αποφασίστηκε πως οι Βάσεις δεν καθιστούν κράτος ή αποικία, αλλά δυνάμει της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης δεν αποτελούν ούτε μέρος της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Δεν αποτέλεσαν ποτέ ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά…

Στην Κύπρο σήμερα, πολλοί ισχυρίζονται πως τίποτα δεν θα αλλάξει με το Brexit εφόσον οι Βάσεις δεν αποτελούσαν ποτέ ευρωπαϊκό έδαφος. Πράγματι, όταν το Η.Β. προσχώρησε στην τότε ΕΟΚ το 1973, ανακοίνωσε με τη σχετική «Δήλωση περί των Κυρίαρχων Βάσεων» ότι οι διατάξεις της Συνθήκης της Ρώμης του 1957 δεν θα εφαρμόζονταν στις περιοχές των Βάσεων, και κατά συνέπεια δεν θα αποτελούσαν ευρωπαϊκό έδαφος και ούτε θα υπάγονταν στο κοινοτικό κεκτημένο. Τ

ο Πρωτόκολλο 3 στην Πράξη Προσχώρησης της Κύπρου στην Ε.Ε. (το «Πρωτόκολλο 3»), υλοποιεί τη μη εφαρμογή στις Βάσεις του κοινοτικού κεκτημένου, με αριθμό εξαιρέσεων, και ιδιαίτερων ρυθμίσεων σχετικά με τα θέματα τελωνειακών σταθμών, κοινωνικής ασφάλισης, γεωργίας, τη φύλαξη των συνόρων και την ελεύθερη διακίνηση, με αποτέλεσμα σήμερα να ισχύει μια περίπλοκη διευθέτηση μεταξύ μερών, κατοχυρωμένη από την ΕΕ, που εφαρμόζει επιλεκτικά κάποιες οδηγίες με άμεση εφαρμογή και κατοχυρώνει αρχές ίσης μεταχείρισης.

Οι περιστάσεις όμως σήμερα είναι πολύ διαφορετικές από το 1960, όταν η Συνθήκη Εγκαθίδρυσης επέβαλλε τη «μόνη αποδεκτή θεραπεία σε μία απελπιστική κατάσταση, στην οποία η βούληση της τοπικής πλειοψηφίας έπρεπε να υποταχθεί στα συμφέροντα της διεθνούς ειρήνης». Η Κύπρος σήμερα είναι ανεξάρτητο κράτος, μέλος της ΕΕ και ως τέτοιο, πρέπει να έχει απαιτήσεις και αξιώσεις σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις για την ανάκληση ή τροποποίηση των τότε συμφωνηθέντων, με μια Ε.Ε. στο πλευρό της, που έχει τα ίδια συμφέροντα φύλαξης των συνόρων και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών που διαμένουν και εργάζονται στις Βάσεις.

Πόσο θα κρατήσει η «παραχώρηση»;

Σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 5 του Πρωτόκολλου 3, την ευθύνη διενέργειας ελέγχων σε πρόσωπα που διέρχονται τα σύνορα ανάμεσα σε Κυπριακή Δημοκρατία και Βάσεις έχει το Η.Β., άρα με το Brexit, το εξωτερικό σύνορο της Ε.Ε. θα φυλάσσεται από κράτος μη μέλος της Ε.Ε. Η ασάφεια ως προς την πατρότητα των θαλασσών περιπλέκει περαιτέρω τη φύλαξη των συνόρων.

Αν αποδεχθούμε το επιχείρημα πως η κυριαρχία του Η.Β. περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου, συνεπάγεται πως οι Βάσεις δεν έχουν δικαίωμα σε χωρικά ύδατα, εφόσον τέτοιο δικαίωμα αναλογεί μόνο σε κράτη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Παράλληλα, συνεπάγεται πως τα συγκεκριμένα ύδατα παραμένουν «ορφανά», αφού σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, η Κυπριακή Δημοκρατία αναλαμβάνει ρητά πως δεν θα τα διεκδικήσει.

Έχουμε δηλαδή, με απλά λόγια, μια «ορφανή» θάλασσα εξέχουσας γεωπολιτικής σημασίας και ένα εξωτερικό σύνορο που αστυνομεύεται βάσει ευρωπαϊκών συμφωνιών, που εν όψει Brexit θα πρέπει είτε να τροποποιηθούν είτε να ανακληθούν. Το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης «παραχώρησε» αυτό το δικαίωμα στις Βάσεις δεν δύναται να αναιρεί μόνιμα και αόριστα την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τις πρόνοιες του διεθνoύς δικαίου επί των εν λόγω χωρικών υδάτων. Ως συνεπακόλουθο, καθώς η σημασία αυτών των χωρικών υδάτων αυξάνεται -για διάφορους οικονομικούς, στρατηγικούς και γεωπολιτικούς λόγους- εγείρεται το ερώτημα για πόσο καιρό θα ισχύει η «παραχώρηση» αυτή.

Τι αλλάζει με την κυριαρχία τους

Το σίγουρο είναι πως η αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. θα φέρει στο προσκήνιο το ερώτημα της κυριαρχίας των Βάσεων, για να μπορούν να γίνουν οι ανάλογες διευθετήσεις ανάμεσα σε Κύπρο, Ε.Ε. και Βάσεις, με σκοπό να προστατευτούν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των Κυπρίων, και αντίστοιχα Ευρωπαίων, πολιτών στις Βάσεις, ώστε η Κυπριακή Δημοκρατία να είναι σε θέση να εφαρμόζει το κοινοτικό κεκτημένο.

Το Brexit έχει επισπεύσει την ανάγκη να ξεκαθαριστεί το θέμα. Το άρθρο 6 του Πρωτόκολλου 3 προνοεί ότι το Συμβούλιο δύναται, με ομόφωνη πρόταση από την Επιτροπή, να τροποποιήσει τις πρόνοιες του Πρωτόκολλου 3, με σκοπό να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική εφαρμογή των στόχων του εν λόγω πρωτοκόλλου ή να εφαρμόσει άλλες διατάξεις της (τώρα) Συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε. και της σχετικής κοινοτικής νομοθεσίας στις Βάσεις, υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που το Συμβούλιο ενδεχομένως ορίζει.

Δεδομένου ότι το κοινοτικό κεκτημένο υπερισχύει του Συντάγματος καθώς και οποιασδήποτε τοπικής νομοθεσίας, η Κύπρος επιβάλλεται να προσεγγίσει την Επιτροπή, ώστε να προτείνει στο Συμβούλιο να ασκήσει αυτή την εξουσία ως μέρος των διαπραγματεύσεων με το Η.Β., με πειστικά επιχειρήματα, ώστε να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Ευρώπης, που συγκλίνουν.

Τι πρέπει να κάνει η Κυπριακή Δημοκρατία

Εν όψει Brexit, η σχέση των Βάσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να αναθεωρηθεί και να ξεκαθαριστεί, τηρουμένων πάντα των ευρωπαϊκών αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας που κατοχυρώνονται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ε.Ε., και που ορίζουν πως τα μέσα που διατίθενται για την επίτευξη των συμφωνηθέντων δεν δύναται να υπερβαίνουν τα απαιτούμενα, και προσδιορίζουν το καταλληλότερο επίπεδο παρέμβασης σε τομείς συντρεχουσών αρμοδιοτήτων.

Ας σημειωθεί, σε σχέση ειδικά με την αρχή της αναλογικότητας, πως «καρότο» στο σχέδιο Ανάν υπήρξε η υπόσχεση της Βρετανίας να εκχωρήσει πίσω στην Κυπριακή Δημοκρατία μεγάλο μέρος των Βάσεων, κατά βάση αγροτικές ή οικιστικές περιοχές, που δεν θα επηρέαζαν τη στρατιωτική λειτουργία των Βάσεων. Η αρχή αναλογικότητας και οι λόγοι εφαρμογής της δεν δύναται να ανακαλούνται λόγω απόρριψης του Σχεδίου.

Η Κύπρος σήμερα βρίσκεται ενώπιον μιας μοναδικής ευκαιρίας να μοχλεύσει τη δύναμη της Ε.Ε. και να διαπραγματευτεί τη θέση της σχετικά με τις Βάσεις, με σκοπό επιτέλους να ξεκαθαριστεί ποια τελικά είναι η νομική υπόσταση της κυριαρχίας του Η.Β. στις Βάσεις, και υπό ποιες προϋποθέσεις θα συνεχίσει.

Είναι αντιληπτό ότι η Κύπρος αποτελούσε κάποτε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, και ότι σε άλλες εποχές, υπό άλλες περιστάσεις, η Κύπρος δεν είχε πάντα τον λόγο για τις εξελίξεις στον τόπο μας. Δεν παύει όμως να ισχύει το γεγονός ότι η Κύπρος πλέον αποτελεί ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, το οποίο οφείλει να λειτουργεί ανάλογα για την προστασία και την ευημερία των κατοίκων της.

Με την αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. και τις επικείμενες διαπραγματεύσεις, τώρα είναι η ώρα να διαπραγματευτούμε, να αναμοχλεύσουμε, να διεκδικήσουμε και να θέσουμε τα ζητήματα Βάσεων που είναι κοινού ενδιαφέροντος με την Ευρωπαϊκή Ένωση επί τάπητος, ώστε ως ελάχιστον να επιβεβαιωθεί η συμβατική φύση της χρήσης των εδαφών των Βάσεων από το Η.Β., να τηρηθεί η αρχή της αναλογικότητας για εκχώρηση εδαφών που δεν απαιτούνται για τη συμφωνηθείσα χρήση, να προφυλαχθούν τα ευρωπαϊκά δικαιώματα των Κύπριων και κατ’ επέκταση Ευρωπαίων κατοίκων των εδαφών, να φυλάσσονται (με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο των τεσσάρων ελευθεριών) με ευρωπαϊκά κριτήρια τα σύνορα, και να ξεκαθαριστεί το καθεστώς υπό το οποίο οι Βάσεις και κατ’ επέκταση το Η.Β. διατηρούν τον έλεγχο των χωρικών υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Πηγές:

1Συνθήκη Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας του Βασιλείου της Ελλάδος, της Δημοκρατίας της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου

2 Παράρτημα Ο του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας

3Παράρτημα Ρ του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας

4Graham Thomas Preece v "ΕΣΤΙΑ" Ασφαλιστική & Αντασφαλιστική Εταιρεία Α.Ε., (1991) 1 A.A.Δ. 568

5 Συνθήκη της Ρώμης του 1957 μεταξύ της Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ολλανδίας, Λουξεμβούργου και Βελγίου

6 Πράξη περί των όρων προσχωρήσεως της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Δημοκρατίας της Εσθονίας, της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Δημοκρατίας της Λετονίας, της Δημοκρατίας της Λιθουανίας, της Δημοκρατίας της Ουγγαρίας, της Δημοκρατίας της Μάλτας, της Δημοκρατίας της Πολωνίας, της Δημοκρατίας της Σλοβενίας και της Σλοβακικής Δημοκρατίας και των προσαρμογών των Συνθηκών επί των οποίων βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση

7 Stanley Alexander de Smith, Η Νέα Κοινοπολιτεία και τα Συντάγματά της (Stevens & Sons, London 1964)

8 Ενοποιημένη απόδοση Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012/C 326/01

ΕΜΙΛΥ ΓΙΟΛΙΤΗ
Δικηγόρος