Τις κρίσιμες ώρες που η πατρίδα ψυχορραγούσε από την προδοσία και τον τουρκικό επεκτατισμό, ο Τάσος Μάρκου αγνόησε παντελώς τα σκοτεινά σχέδια και την "πολιορκία" από τους χουντικούς αξιωματικούς και από το βράδυ της 19ης Ιουλίου οργανώνει την ομάδα του και φεύγει για τη Μια Μηλιά.
Η Κύπρος είναι ήδη βυθισμένη στο χάος και απόλυτα εκτεθειμένη στον κίνδυνο εισβολής.
Χαράματα της 20ης Ιουλίου… Οι Τούρκοι κάνουν απόβαση από το Πέντε Μίλι και κατά τις 6 το πρωί τουρκικά μαχητικά πετούν πάνω από την Κυθρέα με κατεύθυνση τη Μια Μηλιά. Δεν πέρασε πολύ ώρα και Τούρκοι αλεξιπτωτιστές κατακλύζουν την πεδιάδα.
Ο Τάσος Μάρκου με τη μικρή του ομάδα και τους λιγοστούς έφεδρους από την Κυθρέα, άρχισε να στήνει μια υποτυπώδη αμυντική γραμμή αναμένοντας ενισχύσεις.
Παρά την έντονη άποψη του να χτυπηθεί το τουρκικό χωριό Χαμίτ Μάντρες, το οποίο αποτελούσε προγεφύρωμα καθώς συνδεόταν με την τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, ο διοικητής του Συγκροτήματος Κυθρέας, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Βότας, επέμεινε στην εκκαθάριση του θύλακα Μπέκιογιου – Τζάους. Έδωσε, μάλιστα, εντολή για επίθεση στις 4 το απόγευμα και όχι το βράδυ, αφήνοντας άοπλους και σε μια επίπεδη περιοχή τους Ελληνοκύπριους στρατιώτες, οι οποίοι βρέθηκαν στη δίνη 6,000 καλά οπλισμένων Τούρκων. Η μάχη σκληρή. Μεγάλες οι απώλειες για τους Ελληνοκύπριους. Αρκετοί οι νεκροί και οι τραυματίες. Παρ’ όλα αυτά, ο Τάσος Μάρκου και οι άνδρες του καταφέρνουν να απωθήσουν τις τουρκικές δυνάμεις.
Η αξιοπρέπεια λαβώνεται στο Δίκωμο
Στις 21 Ιουλίου το απόγευμα τουρκικές δυνάμεις ενισχυμένες με άρματα κατέρχονται από την Κερύνεια και απειλούν να καταλάβουν το Δίκωμο.
Ο Τάσος Μάρκου παίρνει τους άνδρες του και το πρωί της 22ας Ιουλίου, φτάνει στο Δίκωμο. Το χωριό ζει τραγικές στιγμές. Κόλαση πραγματική. Οι δρόμοι αιματοβαμμένοι από άψυχα σώματα και τραυματίες που σέρνονταν κυριολεκτικά για να βρουν πρώτες βοήθειες. Άμαχοι με παιδιά παραμάσχαλα, τρέχουν να βρουν καταφύγιο. Παντού τρόμος και θάνατος.
Ο Τάσος, διασφαλίζει τους άνδρες του για να μην αποτελούν στόχο και σπεύδει στο Διοικητήριο για να δηλώσει παρουσία. Η διαπίστωση αποκαρδιωτική. Οι υπεύθυνοι αξιωματικοί το εγκατέλειψαν.
Φανερά οργισμένος τηλεφωνεί στο ΓΕΕΦ, απ’ όπου και ζητεί ενισχύσεις σε άνδρες και οπλισμό για να κρατήσει το Δίκωμο. Μάταια, όμως. Η βοήθεια δεν έφτασε ποτέ…
Με τους στρατιώτες του προχωρεί για καταδρομική επιχείρηση, μόλις όμως ετοιμαζόταν για την επίθεση και ενημέρωσε διά ασυρμάτου, λαμβάνει διαταγή να γυρίσει πίσω.
Επιστρέφοντας, ζητεί εξηγήσεις από τον αξιωματικό για τη διαταγή και εισπράττει την ακόλουθη απάντηση:
"Μην ανησυχείτε κύριε… Θα αφήσουμε μονάχα μερικά ψίχουλα στους Τούρκους. Τα υπόλοιπα μέρη θα είναι δικά μας…"
Τώρα πια ήταν ξεκάθαρα βέβαιο, τα πάντα ήταν προδομένα.
Η παραίτηση, το αντιπραξικόπημα, ο Τάσσος και ο Κληρίδης
Σε μια προσπάθεια του να περισώσει ότι περισώζεται απειλεί με παραίτηση τον Γλαύκο Κληρίδη, εκφράζοντας έντονα την αντίθεσή του στον τρόπο με τον οποίο επιτελικοί του ΓΕΕΦ χειρίζονταν την άμυνα της Κύπρου.
Γνωρίζοντας την ποιότητα του χαρακτήρα και τις ικανότητες του, ο Κληρίδης, ο οποίος έχει αναλάβει νομότυπα ως προεδρεύων της Δημοκρατίας, τον αποτρέπει και ζητεί από το ΓΕΕΦ να τον ενισχύσει. Ωστόσο και παρά το γεγονός ότι είχε ανατεθεί στον Τάσο Μάρκου η άμυνα της Μιας Μηλιάς, το ΓΕΕΦ, του στέλνει μόνο δύο τεθωρακισμένα.
Αποφασισμένος να μην επιτρέψει να πέσει η πατρίδα αμαχητί, ο Τάσος Μάρκου επιχειρούσε το πρωί να βελτιώσει με οχυρωματικά έργα την άμυνα της Μιας Μηλιάς και το βράδυ κατέστρωνε σχέδια επί χάρτου για να "ξηλώσει" τους χουντικούς από το ΓΕΕΦ.
Στις 30 Ιουλίου επισκέπτεται τον φίλο του Τάσσο Παπαδόπουλο, ο οποίος τότε ήταν αναπληρωτής πρόεδρος της Βουλής. Γνωρίζοντας ότι ο Τάσσος Παπαδόπουλος είχε επικοινωνία με τον Μακάριο, του παρουσιάζει ένα καλά προετοιμασμένο σχέδιο αντιπραξικοπήματος και του ζητεί να αναλάβει την πολιτική ευθύνη.
Ο Τάσος Μάρκου, πίστευε ακράδαντα πως αν αφοπλίζονταν οι πραξικοπηματίες, θα υπήρχε οργανωμένη πια αντίσταση στο μέτωπο και οι τουρκικές δυνάμεις θα σταματούσαν την προέλασή τους. Ο Παπαδόπουλος, εντυπωσιάστηκε από το σχέδιο δράσης, ωστόσο, ήταν απρόθυμος να αναλάβει την ευθύνη χωρίς την έγκριση του Μακαρίου, φοβούμενος περαιτέρω διασάλευση της συνταγματικής τάξης.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ανησυχώντας για τον κίνδυνο εμφυλίου, δεν συγκατατέθηκε.
Η αυταπάρνηση και η θυσία
13 Αυγούστου. Όλα καταμαρτυρούσαν πως ήταν θέμα ωρών η νέα τουρκική προέλαση. Συνειδητοποιημένος ότι οι Τούρκοι θα επιχειρήσουν να καταλάβουν την Αμμόχωστο, ο Τάσος Μάρκου, συνεχίζει με τους στρατιώτες του να φτιάχνει οχυρωματικά έργα.
Πικραμένος, απογοητευμένος, μα και αποφασισμένος. Ο ταγματάρχης γνώριζε πως αν έσπαζε η γραμμή της Μιας Μηλιάς, θα χανόταν η μισή Κύπρος…
"Mας έδωσαν εντολή να φύγουμε"
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία του συνάδελφου και φίλου του Ταγματάρχη, Παναγιώτη Αδάμου, στο SigmaLive.
"Το βράδυ της 13ης Αυγούστου, καθόμασταν με τον Τάσο Μάρκου, στο σημείο που διατηρούσε το επιτελείο του, κοντά στον φράκτη. Ήταν ζέστη πολλή. Κουβεντιάζαμε και παρόν ήταν και ο ασυρματιστής του. Κάποια στιγμή, ήρθε ο διοικητής του Συγκροτήματος Κυθρέας, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Βότας, ο οποίος του έδωσε εντολή να φύγει.
Η απάντηση του Τάσου ήταν άμεση. «Διοικητής εδώ είμαι εγώ και οι Τούρκοι θα περάσουν μόνον πάνω από το πτώμα μου»! Βλέποντας ότι ο Τάσος ήταν αμετάθετος, ο Βότας αποχώρησε".
Στις 4.15 τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου ακούστηκε θόρυβος από αεροπλάνα που πετούσαν χαμηλά. Ολόκληρη η αμυντική γραμμή τέθηκε σε συναγερμό. Μία βολή από ένα τουρκικό μαχητικό έδωσε το σήμα. Ανελέητος ο καταιγισμός πυρών από τα τουρκικά φυλάκια. Ο εφιάλτης ξαναχτύπησε. Οι έφεδροι και οι εθνοφρουροί, οι οποίοι είχαν πάρει τις θέσεις τους, αδυνατούσαν να απαντήσουν, καθώς έφεραν μόνον ελαφρύ οπλισμό.
Εν μέσω πυρών ο Τάσος Μάρκου σύρθηκε στο επιτελείο και τηλεφωνεί στο ΓΕΕΦ. Ενημερώνει για την κατάσταση και ζητεί οπλισμό και ενισχύσεις για να ανακόψει την επέλαση για να λάβει αντ’ αυτών νέα εντολή για οπισθοχώρηση…
Δύο έφεδροι που βρίσκονταν εκεί μαρτυρούν στο βιβλίο του Πάνου Μυρτιώτη: "Ακούσαμε τον Ταγματάρχη να φωνάζει και να χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα. Θυμούμαστε έντονα τα τελευταία του λόγια: «Μόνο πάνω από τα πτώματα μας θα περάσει ο εχθρός. Ο Τάσος Μάρκου δεν πρόκειται να οπισθοχωρήσει. Εδώ θα μείνει»."
Το φυλάκιο έπεσε
Τα αεροπλάνα σφυροκοπούσαν, στο μεταξύ, την περιοχή, ενώ τουρκικά άρματα έβγαιναν στον δρόμο προς το Βαρώσι…
Ο φίλος και συνάδελφος του Τάσου, τότε λοχαγός Ανδρέας Στυλιανίδης, περιγράφει στο SigmaLive με τα πιο μελανά χρώματα εκείνη την ημέρα. "Η λέξη κόλαση είναι μικρή για να περιγράψει κανείς την κατάσταση, που επικρατούσε. Έβλεπες μόλις πέντε με 10 μέτρα μπροστά σου από τη σκόνη, τις εκρήξεις και την αεροπορία. Εκεί ήταν η κύρια προσπάθεια των Τούρκων. Και στην κύρια προσπάθεια, ο αντίπαλος ότι έχει και δεν έχει σου τα στέλνει. Εμείς, ούτε καν ένα αντιαρματικό δεν είχαμε. Είχαμε, ένα ΠΑΟ 106. Τίποτε άλλο. Ούτε ο Τάσος είχε στα χέρια του όπλα αντιαρματικά, που συνήθως έχουν οι διοικητές για να μας βοηθήσει. Δεν του έδωσαν τίποτα. Ήταν μόνο με το σώμα μας και μερικά λιανοτούφεκα που είχαμε."
Ο Τάσος Μάρκου τα λιγοστά μέσα που είχε στη διάθεση του πάλευε κυριολεκτικά να κρατήσει την περιοχή. Ο μόνος τρόπος να ανακόψει τις τουρκικές ορδές ήταν από το ύψωμα του φυλακίου 12. Εις μάτην, όμως. Γύρω στις 10 το πρωί το φυλάκιο είχε ήδη καταληφθεί από τους Τούρκους.
Δραματικές οι στιγμές. Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει… Η τουρκική πολεμική μηχανή διασπά το μέτωπο, το οποίο αρκετοί θεάθηκαν να εγκαταλείπουν πτοημένοι από την τουρκική υπεροχή.
Μία ώρα αργότερα, εκατοντάδες Τούρκοι στρατιώτες είχαν ζώσει την περιοχή.
Ο Τάσος Μάρκου, διώχνει όσους άνδρες του είχαν παραμείνει και ο ίδιος αναμετράται με την ιστορία. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των συναγωνιστών του, ο Τάσος έμεινε. Έγινε ένα με τον όρκο του. Ή ταν ή επί τας… Από εκείνη την ημέρα, τη 14η Αυγούστου 1974, παραμονή της Παναγιάς, η τύχη του αγνοείται…
Πηγές:
Βιβλίο Πάνου Μυρτιώτη "Υποστράτηγος Τάσος Μάρκου –πρότυπο ελληνικής αρετής".
Προσωπικές συνεντεύξεις από την οικογένεια του ήρωα. Τον γιο του Πάρι Μάρκου, την αδερφή του Ελενίτσα Μοσφίλη Μάρκου και τον αδερφό του Σωκράτη Μάρκου.
Προσωπικές συνεντεύξεις και μαρτυρίες των Στρατηγών, Ανδρέα Στυλιανίδη και Παναγιώτη Αδάμου.
Κείμενα από την εκδήλωση – αφιέρωμα στον Τάσο Μάρκου, που διοργάνωσε Πολιτιστικός Σύλλογος "ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ" το 2015.
