Οι ανάγκες των κυπριακών νοικοκυριών αλλάζουν κάθε μέρα. Πόσω μάλλον κάθε πέντε χρόνια. Η νέα Έρευνα Οικογενειακού Προϋπολογισμού, που αναμένεται να ολοκληρωθεί τον προσεχή Νοέμβριο, θα είναι το έναυσμα για συζητήσεις και πιθανές αλλαγές στον κατάλογο των προϊόντων και υπηρεσιών, που «μετρούν» στο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, το λεγόμενο Τιμάριθμο.

Αλλαγές στο «καλάθι της νοικοκυράς» δεν αποκλείεται να έχουμε με το νέο χρόνο και με την ολοκλήρωση της Έρευνας Οικογενειακού Προϋπολογισμού στα νοικοκυριά, που αναμένεται να συμπληρωθεί τέλος Νοεμβρίου. Η Έρευνα αυτή στοχεύει να συλλέξει στοιχεία που αφορούν τις δαπάνες των νοικοκυριών, στοιχεία που είναι απαραίτητα για την αναθεώρηση των συντελεστών στάθμισης του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (Τιμαρίθμου).
Επίσης, όπως πληροφορούμαστε, υπάρχουν σοβαρές σκέψεις να γίνεται, πολύ πιθανόν κάθε χρόνο, κάποια ανανέωση του «καλαθιού της νοικοκυράς» και των συντελεστών στάθμισης. Για το σκοπό αυτό, η Τεχνική Επιτροπή Τιμαρίθμου θα συνέρχεται σε πιο τακτική βάση. Ήδη, η Επιτροπή θα συνέλθει με την ολοκλήρωση της Έρευνας, για να εξετάσει όλα τα ευρήματα και στοιχεία που θα εξαχθούν, και να αποφασίσει εάν δικαιολογούνται αλλαγές στο «καλάθι της νοικοκυράς». Της Επιτροπής προεδρεύει η Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου και σε αυτή συμμετέχουν εκπρόσωποι των συντεχνιών, των εργοδοτικών οργανώσεων, του Κυπριακού Συνδέσμου Καταναλωτών, της Κεντρικής Τράπεζας και άλλοι κρατικοί λειτουργοί.
Σύμφωνα με πληροφορίες μας, με την αποπεράτωση της έρευνας αυτής, ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) δεν αποκλείεται να διαφοροποιηθεί, ώστε να υπολογίζεται με βάση και νέα προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν καταστεί «δημοφιλή». Σύμφωνα με τη στατιστική ορολογία, νέα προϊόντα ή υπηρεσίες θεωρούνται όσα χρησιμοποιούνται τώρα, ενώ πριν από πέντε χρόνια δεν χρησιμοποιούνταν. Παράλληλα, δεν αποκλείεται να αφαιρεθούν άλλα προϊόντα και υπηρεσίες που, είτε δεν χρησιμοποιούνται πια ή χρησιμοποιούνται ελάχιστα. Στο πλαίσιο αυτό αναμένεται ότι στο «καλάθι της νοικοκυράς» θα συμπεριληφθούν αρκετά αγαθά νέας τεχνολογίας, που χρησιμοποιούνται τώρα ευρέως.

Καταναλωτικές συνήθειες
Η Έρευνα Οικογενειακού Προϋπολογισμού αποσκοπεί στη συγκέντρωση στοιχείων που αφορούν τις καταναλωτικές συνήθειες του συνόλου των νοικοκυριών, ανεξαρτήτως μεγέθους, σύνθεσης και οικονομικής ή κοινωνικής θέσης του υπεύθυνου του νοικοκυριού. Καταρτίζονται πίνακες, στους οποίους εμφανίζονται οι δαπάνες των νοικοκυριών για τα επιμέρους αγαθά και υπηρεσίες, ως μηνιαίοι μέσοι όροι του συνόλου των νοικοκυριών. Αφού συγκεντρωθούν τα στοιχεία αυτά, η Στατιστική Υπηρεσία θα τα επεξεργαστεί και στη συνέχεια θα καταλήξει στα λεγόμενα «δημοφιλή», δηλαδή σε αυτά που χρησιμοποιούνται από τη μάζα του λαού. Επιπρόσθετα, τα στοιχεία της έρευνας θα αποτελέσουν τη βάση και για άλλες μελέτες, όπως είναι η μελέτη του ύψους των δαπανών των νοικοκυριών σε σχέση με το εισόδημά τους, ο καταρτισμός κοινωνικο-οικονομικών δεικτών, καθώς και ο υπολογισμός της κατανομής των εισοδημάτων και εξόδων κατά κατηγορία νοικοκυριού και η διάρθρωση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Η έρευνα είναι δειγματοληπτική και θα καλύψει συνολικά 4.200 νοικοκυριά από τις αστικές και αγροτικές περιοχές.
Να σημειώσουμε ότι ο σημερινός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή έχει αναθεωρηθεί από την 1η Ιανουαρίου 2006, στηριζόμενος στα αποτελέσματα της Έρευνας Οικογενειακού Προϋπολογισμού που πραγματοποιήθηκε το 2003.

Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή
Τι είναι όμως ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή και πόσο βαρύνουσα είναι η σημασία του; Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή μετρά τον πληθωρισμό, δηλαδή την κατά μέσο όρο ποσοστιαία αύξηση των τιμών διαφόρων προϊόντων και υπηρεσιών που καταναλώνουν τα νοικοκυριά στην Κύπρο («καλάθι νοικοκυράς»).
Ο Δείκτης έχει ιδιαίτερη σημασία, επειδή είναι ο επίσημος δείκτης για υπολογισμό του πληθωρισμού, σύνδεση με ΑΤΑ (προσαρμογή μισθών), χρησιμοποιείται στην οικονομική και νομισματική πολιτική (επιτόκια, παραγωγικότητα, ΑΕΠ), στις συλλογικές συμβάσεις και στην προσαρμογή συμβολαίων (έργα, ενοίκια κ.ά.)
Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, ο ΔΤΚ μετρά μόνο τις αυξήσεις των τιμών. Το κόστος ζωής είναι ευρύτερη έννοια, αφού πέραν των τιμών επηρεάζεται και από τις ποσότητες που αγοράζουμε-καταναλώνουμε όπως και τις ανέσεις και τις ανάγκες μας. Το «καλάθι της νοικοκυράς» πρέπει να ανανεώνεται για να αντιπροσωπεύει τις σημερινές καταναλωτικές συνήθειες, των νοικοκυριών, τη διάρθρωση των δαπανών τους σε διάφορα είδη και σε αξία.

700 αγαθά και υπηρεσίες
Ο Δείκτης περιλαμβάνει σήμερα περίπου 700 αγαθά και υπηρεσίες απ' όλες τις κατηγορίες δαπανών, σε σύγκριση με 530 είδη που κάλυπτε ο προηγούμενος τιμαριθμικός δείκτης. Κάθε φορά που αναθεωρείται ο δείκτης, εμπλουτίζεται και ο κατάλογος των προϊόντων και υπηρεσιών κατά τρόπον που να αντανακλά καλύτερα όλο το φάσμα των καταναλωτικών συνηθειών των νοικοκυριών.
Με την τελευταία ανανέωση του «καλαθιού» έχουν περιληφθεί νέα είδη όπως είναι στεγνωτήριο ρούχων, φακοί επαφής, εγχείρηση-τοκετός σε νοσοκομεία, DVD, δορυφορική κεραία, φορητός Η/Υ, οίκοι ευγηρίας, ποδήλατο γυμναστικής, Μ.Ο.Τ., μαθήματα κολύμβησης, αεροπορικό εισιτήριο νέων προορισμών, νέα φάρμακα, κηπουρός, όπως και ορισμένα τρόφιμα και ποτά (ζιβανία, γαλοπούλα). Πολλά από τα «νέα είδη» δεν είναι νέα αγαθά και υπηρεσίες, αλλά περιλήφθηκαν στο «καλάθι της νοικοκυράς» αφού έχουν αποκτήσει αξιόλογο μερίδιο στις δαπάνες των νοικοκυριών.
Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου, οι τιμές των 700 ειδών και υπηρεσιών παρακολουθούνται και καταγράφονται μια φορά κάθε μήνα, εκτός από τα λαχανικά, φρούτα, κρέατα και καύσιμα, των οποίων οι τιμές συλλέγονται κάθε βδομάδα (κάθε Πέμπτη). Από τον Ιανουάριο του 2006, που τέθηκε σε νέα βάση ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, για κάθε προϊόν καταγράφονται τρεις τιμές, δηλαδή από τρία ξεχωριστά καταστήματα σε κάθε πόλη (αντί δυο τιμές που ήταν προηγουμένως) ενώ για τα φθαρτά καταγράφονται οκτώ τιμές και για τα καύσιμα όλες οι εταιρείες. Ο νέος ΔΤΚ καλύπτει τις τιμές και στην Πάφο, ενώ μέχρι τώρα περιοριζόταν μόνο σε Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα.
Οι τιμές συλλέγονται συνολικά από περίπου 1400 καταστήματα-υποστατικά και 700 κατοικίες (για τα ενοίκια). Για κάθε πόλη οι αυξομειώσεις των τιμών κατά προϊόν κάθε μήνα σταθμίζονται (δηλαδή δίδεται βαρύτητα) ανάλογα με τον πληθυσμό. Οι συντελεστές στάθμισης είναι: Λευκωσία 42%, Λεμεσός 30%, Λάρνακα 18% και Πάφος 10%. Οι τιμές, εκτός από τα φθαρτά και καύσιμα, καταγράφονται σε προκαθορισμένες ημερομηνίες και μέσα σε περίοδο τριών βδομάδων κάθε μήνα, δηλαδή οι τιμές αντιπροσωπεύουν όλη τη διάρκεια του μήνα. Να αναφέρουμε ότι ο γενικός ΔΤΚ όπως και οι επιμέρους δείκτες τιμών για τις 12 κύριες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών δημοσιοποιούνται την πρώτη Πέμπτη κάθε μήνα. Η δημοσιοποίηση του ΔΤΚ γίνεται με ανακοίνωση προς τα ΜΜΕ και μέσω της Επίσημης Εφημερίδας της Δημοκρατίας. Ο ΔΤΚ παρουσιάζεται επίσης στην ιστοσελίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας και αποστέλλεται σε ενδιαφερόμενους χρήστες. Επίσης, δίδονται και ποσοστά μεταβολής, δηλαδή αυξήσεις τιμών για κάθε μήνα σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου χρόνου όπως και για κάθε συσσωρευτική χρονική περίοδο.

Όλα τα είδη των νοικοκυριών
Για σκοπούς καλύτερης κατανόησης της έννοιας του ΔΤΚ και του πληθωρισμού, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο ΔΤΚ αφορά όλα τα είδη που αγοράζουν τα νοικοκυριά και όχι μόνο τα βασικά και καθημερινά (φθαρτά, ψωμί, καύσιμα κλπ.), οι τιμές των οποίων πολλές φορές αυξάνονται εποχικά και σημαντικά, και δημιουργούν την εντύπωση ότι ο πληθωρισμός που ανακοινώνεται (π.χ. 2,5% - 3%) δεν είναι αντιπροσωπευτικός. Η Στατιστική Υπηρεσία καταρτίζει επίσης παράλληλα με τον τιμαριθμικό δείκτη (ΔΤΚ) και έναν παρόμοιο δείκτη, τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (Εν. ΔΤΚ), που χρησιμοποιείται για σκοπούς σύγκρισης στην Ε.Ε. και σύγκλισης με τα κριτήρια Μάαστριχτ.
Ο Εναρμονισμένος ΔΤΚ διαφέρει από τον ΔΤΚ σε ό,τι αφορά τους συντελεστές στάθμισης, αφού λαμβάνονται υπόψη και οι δαπάνες των τουριστών πέραν των κατοίκων. Η κατηγορία «Στέγαση» δεν περιλαμβάνει τα τεκμαρτά ενοίκια.

Η Επιτροπή Τιμαρίθμου
H EΠΙΤΡΟΠΗ Τιμαρίθμου που ασχολείται και μελετά το θέμα αυτό θεωρεί ότι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή είναι αντιπροσωπευτικός, επειδή είναι βασισμένος σε επιστημονική έρευνα. Εκφράζει την ικανοποίησή της για την αισθητή διαφοροποίηση των συντελεστών στάθμισης στα καύσιμα και στα φάρμακα, λόγω των τεράστιων αλλαγών που επήλθαν στις τιμές των προϊόντων αυτών.
Ωστόσο, πιστεύει ότι θα πρέπει να γίνονται αναθεωρήσεις των συντελεστών στάθμισης σε πιο τακτική βάση, όταν υπάρχουν στοιχεία που να δικαιολογούν αλλαγή των συντελεστών ορισμένων αγαθών και υπηρεσιών. Για το σκοπό αυτό θα συνέρχεται τακτικότερα για να εξετάζει όλα τα στοιχεία και δεδομένα, καθώς και την πορεία του Δ.Τ.Κ. Η Επιτροπή συμφώνησε ότι για το χειρισμό της εποχικότητας των φρέσκων φρούτων και λαχανικών θα εφαρμόζεται η μέθοδος των μεταβαλλόμενων (κάθε μήνα) συντελεστών στάθμισης των επιμέρους ειδών φρούτων και λαχανικών. Ακόμη διατηρούνται σταθεροί οι συντελεστές στάθμισης των υποομάδων «φρέσκα φρούτα» και «φρέσκα λαχανικά». Η σύνθεση «του καλαθιού της νοικοκυράς» σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά αλλάζει από μήνα σε μήνα, ώστε να περιλαμβάνει τα είδη που είναι διαθέσιμα το συγκεκριμένο μήνα.

Μελέτη της ΠΕΟ
ΣΥΜΦΩΝΑ με τον Υπεύθυνο του Γραφείου Μελετών και Ερευνών της ΠΕΟ Ανδρέα Παυλικκά, που έχει δημοσιοποιήσει σχετική μελέτη του για το θέμα αυτό, τα ποσοστά που αναφέρονται για κάθε κατηγορία του Δείκτη σημαίνουν ότι το νοικοκυριό ξοδεύει για τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά το 17,55% του συνολικού εισοδήματος, το 15,37% για τις μεταφορές, το 16,25% για στέγαση, ύδρευση, ηλεκτρισμό, υγραέριο και άλλα καύσιμα και ούτω καθεξής. Αυτά τα ποσοστά, αναφέρει ο κ.Παυλικκάς, δεν έπεσαν από τον ουρανό. Ήταν το αποτέλεσμα της έρευνας του Οικογενειακού Προϋπολογισμού που έγινε το 2003.
Κάθε νέα έρευνα, όμως, δείχνει και διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, η κατηγορία των τροφίμων και μη αλκοολούχων ποτών δείχνει μείωση σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα (18,20%, το 1998 17,55% το 2005) κάτι που είναι αναμενόμενο, αφού είναι γνωστό ότι με τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μειώνεται το ποσοστό εξόδων σε βασικά είδη, ενώ αυξάνεται για νέα είδη.
Η κατηγορία «Επικοινωνίες» παρουσιάζεται αυξημένη (4,05% το 2005 - 1,79% το 1998) γεγονός που οφείλεται στη ραγδαία ανάπτυξη της κινητής τηλεφωνίας τα τελευταία χρόνια. Η κάθε κατηγορία, επεξηγεί ο κ. Παυλικκάς, περιέχει μια σειρά από προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν συγκεκριμένο βάρος. Για παράδειγμα από την κατηγορία των τροφίμων, το μεγαλύτερο βάρος έχουν το κρέας, τα γαλακτοκομικά, το ψωμί, τα λαχανικά και τα φρούτα, το μεταλλικό νερό, αναψυκτικά και χυμοί. Από την κατηγορία των Μεταφορών το μεγαλύτερο βάρος έχουν η αγορά αυτοκινήτων, τα καύσιμα και λιπαντικά. Οι τιμές για κάθε προϊόν ή υπηρεσία συλλέγονται μια φορά το μήνα μέσα στην περίοδο 10 - 22 του μήνα με εξαίρεση τα φρούτα, τα λαχανικά, το φρέσκο κρέας και τα πετρελαιοειδή, για τα οποία η συλλογή των τιμών γίνεται κάθε Πέμπτη. Η κάθε αυξομείωση των τιμών αντικατοπτρίζεται στο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με συγκεκριμένη φόρμουλα.

Η ΣΕΚ
Ο ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ του Τμήματος Οικονομικών Μελετών της ΣΕΚ Χρίστος Καρύδης, σε δηλώσεις του στη «Σ», αναφέρει ότι η ΣΕΚ ακολουθεί πάντοτε και σέβεται την πάγια πρακτική και τις αποφάσεις που λαμβάνονται στην Τεχνική Επιτροπή Τιμαρίθμου. Όπως πληροφορούμαστε, στο νέο «καλάθι της νοικοκυράς» αναμένεται, αν προκύψει ανάγκη, να συμπεριληφθούν και άλλα προϊόντα όπως είναι τα GΡS, τα netbooks, τα smartphones, η βοήθεια ηλικιωμένων στο σπίτι, ενώ δεν αποκλείεται να ενσωματωθούν και υπηρεσίες Τύπου, έξοδα για διαιτολόγους, συνεδρίες με ψυχολόγους κ.ά. Αύξηση παρουσιάζουν και οι δαπάνες για ψυχαγωγία, ενώ αναμένεται να προκύψουν στοιχεία για αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες.